Ιστορίες μιας χαμένης εποχής

[...] Από την άνοδο στην πτώση. Από το μεγαλείο στην καταστροφή. Ιστορίες μιας χαμένης εποχής, της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης, που, στη διάρκεια του βίου της, επί 1.123 χρόνια συνταράχτηκε από δραματικά γεγονότα.
Μεταξύ ιστορίας και μυθοπλασίας, ο Μεχμέτ Τζοράλ αφήνει τη μνήμη να περιηγηθεί σ' ένα πολύχρωμο μωσαϊκό τοπίων και προσώπων: αυτοκράτορες, αυλικοί, ιερωμένοι και λαϊκοί, πρόσωπα που αφησαν τα ίχνη τους μέσα από το πέρασμα του χρόνου. Δρόμοι, μνημεία, εκκλησίες, παλάτια - ο ζωντανός ιστός της πιο μεγαλοπρεπούς πόλης: της ΠΟΛΗΣ. Ιστορίες που ψιθυρίζουν ότι ο μόνος πρωταγωνιστής αυτού του βιβλίου είναι αυτή ακριβώς η ΠΟΛΗ...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μέρες που είναι, με την ελληνο-τουρκική προσέγγιση να φωτίζει επιτέλους την προοπτική μιας μελλοντικής καλής γειτονίας, γιατί όχι και φιλίας, μεταξύ των δύο λαών, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να ακούγονται φωνές όπως του Μεχμέτ Τζοράλ, φωνές που, απαλλαγμένες από την αναπόφευκτη διγλωσσία της πολιτικής, μπορούν να ακουστούν χωρίς την καχυποψία που ακολουθεί τις τελευταίες, πόσο μάλλον που πόρρω απέχουν από το να αναπαράγουν τα κραυγαλέα στερεότυπα ενός καταστροφικού ανταγωνισμού. Ποιος είναι όμως ο συγγραφέας των Ιστοριών μιας χαμένης εποχής;

Ο Μεχμέτ Τζοράλ γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1947, όπου σπούδασε Οικονομικά και Διοίκηση Επιχειρήσεων, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Αμστερνταμ και στην Ακαδημία Διεθνούς Δικαίου της Χάγης και αργότερα εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Πόλη, όπου σήμερα αρθρογραφεί στην καθημερινή εφημερίδα «Ραντικάλ». Με τα χρόνια ανέπτυξε ένα έντονο, ερασιτεχνικό (με την καλή έννοια) ενδιαφέρον για τη μακραίωνη ιστορία της Πόλης, της Ιωνίας και του τόπου του γενικότερα, γεγονός που αντανακλάται στο παρόν βιβλίο (το πρώτο μιας τριλογίας με αφηγήματα βασισμένα σε ιστορικά συμβάντα της Μ. Ασίας -ακολούθησε κι ένα μυθιστόρημα), το οποίο ισορροπεί θαυμάσια ανάμεσα στο χρονικό και τη μυθοπλασία.

Στα δεκαέξι αφηγήματα αυτού του τόμου παρελαύνουν σημαντικά στιγμιότυπα της ιστορίας έντεκα αιώνων της Κωνσταντινούπολης, από την ίδρυση μέχρι την άλωσή της από τον Μωάμεθ τον Πορθητή, και ξαναζωντανεύουν με πιστότητα δρόμοι, εκκλησίες, μνημεία, τείχη, παλάτια, επιδρομές, πόλεμοι, λεηλασίες, έρωτες, πολιτικές ραδιουργίες και μίση, τα έργα και οι ημέρες ανθρώπων -πρωταγωνιστών ή μη- που σημάδεψαν τη χιλιόχρονη διαδρομή της «Βασιλεύουσας».

Μέσα από τα μάτια του Φλάβιου, διοικητή της αυτοκρατορικής φρουράς κι έμπιστου του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, ο αναγνώστης παρακολουθεί την ίδρυση της Πόλης μαζί με την ταυτόχρονη εγκαθίδρυση του χριστιανισμού μέσα από ένα λουτρό αίματος εμπίστων και απίστων. «Δεν γινόταν να αφήσεις τους ανθρώπους μόνους με τη συνείδησή τους», λέει με αφορμή την εκμηδένιση της αίρεσης του Αρείου. «Η θρησκεία χρειαζόταν ένα δόγμα για να καταδυναστεύει, να εκφοβίζει, να τιμωρεί. Δεν μπορούσες διαφορετικά να κρατήσεις τον κόσμο υπό τις διαταγές σου. Η εκκλησία και το κράτος έπρεπε να ενώνονται με τις ίδιες αρχές!» Ο ηλικιωμένος διευθυντής της Βιβλιοθήκης του Ιουλιανού και του Λαυσιακού Οίκου με τα συγκεντρωμένα αριστουργήματα της τέχνης του παρελθόντος παρευρίσκεται με το νεαρό βοηθό του στην πυρκαγιά που καταστρέφει βιβλία κι αγάλματα. «Σώστε τα βιβλία», φωνάζει απελπισμένος στον κόσμο που τρέπεται σε φυγή, «Τα καμένα σπίτια θα τα ξαναφτιάξετε. Τα βιβλία δεν μπορείτε να τα ξαναγράψετε!». Ο Ιουστινιανός βρίσκεται μέσα στην Αγία Σοφία όταν ένας σεισμός γκρεμίζει το μισό της θόλο και ο νεαρός αρχιτέκτονας Ισίδωρος αναλαμβάνει να τον ξαναχτίσει ανακαλύπτοντας μια αποκαλυπτική γραφή στα τούβλα που είχαν μείνει άθικτα. Ο νικητής των Περσών Ηράκλειος φέρνει ξανά στην Πόλη τον Τίμιο Σταυρό και τα υπόλοιπα κειμήλια του Ιερού Πάθους. Οι Αραβες κατακτητές της Ρόδου τεμαχίζουν τον πεσμένο Κολοσσό για να προσθέσουν στα λάφυρά τους τον πολύτιμο μπρούντζο. Ο Καλλίνικος φτιάχνει το υγρό πυρ, σώζοντας τη ζωή του, καθώς κρατάει μυστικό τον τρόπο παρασκευής του θανατηφόρου όπλου του. Στον Ιππόδρομο, ο ηνίοχος Πορφύριος αλλάζει κατ' εντολήν του αυτοκράτορα στρατόπεδο και νικάει για λογαριασμό των Πράσινων τους Βένετους, δίνοντας την ευκαιρία στον αφέντη του να ασκήσει πολιτική μέσω του αθλητισμού. Η Ευδοκία χαρίζει τη ζωή στον αντάρτη Ρωμανό μαζί με μια θέση στο κρεβάτι της και κυρίως στο θρόνο, για να τον καθαιρέσει και να τον τυφλώσει τελικά, ύστερα από την ήττα του στη μάχη του Ματζικέρτ και παρ' όλο που ο Σελτζούκος σουλτάνος του είχε χαρίσει για δεύτερη φορά τη ζωή· ο άσος των παλατιανών μηχανορραφιών, αντιβασιλέας Ιωάννης Δούκας, αναγορεύει αυτοκράτορα το γιο της Ευδοκίας Μιχαήλ Ζ' και στέλνει την ίδια να μονάσει. Ο Μιχαήλ Αλεμάς, απόγονος Αράβων κατακτητών της Κρήτης, συνωμοτεί για να δολοφονήσει τον Αλέξιο Κομνηνό και να καταλάβει το θρόνο, η απόπειρα όμως αποτυγχάνει και ο συνωμότης σαπίζει στη φυλακή, καταδικασμένος σε ισόβια δεσμά. Αφηγούμενος την ιστορία του καταλήγει: «Αυτή η φυλακή θα ζήσει για χίλια χρόνια ακόμα με τ' όνομά μου. Ο Βασιλεύς, οι Απόστολοι, ακόμα και το παλάτι των Βλαχερνών, όλα θα γίνουν σκόνη...» Ο εκατόνταρχος Μιχαήλ διηγείται τις συνωμοσίες και τη διαφθορά της εποχής των Αγγέλων που οδήγησε στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους σταυροφόρους του δόγη της Βενετίας Ερρίκου Δάνδολου και όλες τις φοβερές λεηλασίες και καταστροφές που ακολούθησαν από τους ομόθρησκους (γεγονότα για τα οποία ο Πάπας ζήτησε πέρυσι συγγνώμη από τον Αρχιεπίσκοπο, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα). Πενήντα εφτά χρόνια αργότερα ο καίσαρ Αλέξιος Στρατηγόπουλος, ανακαταλαμβάνει με πανουργία και τύχη την Πόλη με μια χούφτα πολεμιστές. Ωσπου φτάνει η 29η Μαΐου 1453, η τελευταία μέρα της πολιορκούμενης Βασιλεύουσας, που περίμενε μάταια τη βοήθεια της Δύσης. «Ημασταν παίκτες αθέλητοι ενός χαμένου παιχνιδιού που παιζόταν πάνω σε σαθρή σκηνή», θα σκεφτεί ο νεαρός υπερασπιστής των τειχών Θεοδόσιος πριν πέσει μαχόμενος, «ενώ οι παπάδες συνεχίζουν να συζητούν για το φύλο των αγγέλων».

«Τη στιγμή εκείνη ένιωσα ότι αυτή η μεγάλη πόλη, που κάποτε την έλεγαν Κωνσταντινούπολη, ήταν στην πραγματικότητα κι ένα δικό μου κομμάτι», λέει η σύγχρονη αφηγήτρια του τελευταίου διηγήματος, καθώς περιδιαβάζει ως τουρίστρια στην Ισταμπούλ, αναθυμούμενη την ιστορία της μακρινής προγόνου της Μαρίας Γατελούζου Κομνηνής, που κατέληξε στο χαρέμι του Μωάμεθ, ενώ ο γιος της Αλέξιος έγινε «ευνοούμενος» του σουλτάνου, ιδιαίτερος γραμματέας του και ιδιοκτήτης της περιοχής Μπέηογλου ή Πέραν στα υψώματα του Γαλατά. Πίσω από τα λόγια αυτά αντηχεί ξεκάθαρα και η φωνή του συγγραφέα που, συνθέτοντας με τόλμη, γνώση και ευστοχία το πολύχρωμο αυτό ψηφιδωτό από τα «ρινίσματα του παρελθόντος», χωρίς να διστάσει να μιλήσει σαν χριστιανός για την πίστη και τα πάθη του Βυζαντίου, να μνημονεύσει ονόματα και τοπωνύμια μιας άλλης εποχής (που το επίσημο κράτος, κάθε κράτος, σπεύδει ανακλαστικά να τα σαρώσει από το πρόσωπο του χάρτη, μαζί με όσα περισσότερα μνημεία του πολιτισμού των «άλλων» μπορεί, προτιμώντας τα θαμμένα μαζί της κάτω από νέες ονομασίες) και να χρησιμοποιήσει, τέλος, αυτούσιες τις ελληνικές λέξεις που δίνουν χρώμα και γεύση στη γραφή του, μοιάζει να λέει ότι το εμπόλεμο παρελθόν δύο λαών είναι η άλλη όψη της ειρηνικής συμβίωσης, και ο τόπος που διεκδικήθηκε, το αίμα που τον πότισε, τα αλληλοσυγκρουόμενα οράματα που υποκινήθηκαν από αναγκαίες κάποτε εθνικιστικές πολιτικές, είναι πια καιρός, πέρα από αιτίες αιώνιου μίσους, να γίνουν η μαγιά ενός κοινού παρελθόντος που ενώνει άρρηκτα δύο φίλους.

Και μια προσωπική σημείωση: Χαίρομαι που τον γνώρισα το Σεπτέμβριο του 2002 σ' ένα συνέδριο συγγραφέων της Βαλκανικής που έγινε στη Ρόδο και όχι τον Αύγουστο του 1974 σ' έναν πόλεμο στρατοκρατών από τις δύο μεριές του Αιγαίου που έγινε στην Κύπρο, όπου και οι δύο λίγο έλειψε να πατήσουμε τα αρβυλοφορεμένα τότε πόδια μας. Ετσι τον άκουσα να λέει ότι ήρθε η ώρα να αμφισβητήσουμε τους εαυτούς μας και τις κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Και μόνο όποιος γνωρίζει καλά το παρελθόν, συμπληρώνω, μπορεί να αμφισβητήσει το δρόμο της τυφλής μισαλλοδοξίας.



ΘΩΜΑΣ ΣΚΑΣΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/12/2002