Η τέχνη του πολέμου

"Αν γνωρίζεις τον εχθρό και τον εαυτό σου, δεν έχεις ανάγκη να φοβάσαι το αποτέλεσμα εκατό μαχών".

"Βλέπετε τους στρατιώτες σας σαν τους αγαπημένους σας γιούς και θα σταθούν στο πλευρό σας ακόμη και στο θάνατο".

"Το μικρό αυτό βιβλιαράκι περιέχει μόνο του τόσα πολλά για τις αρχές της στρατηγικής και της τακτικής, που εγώ δεν θα μπορούσα να περιλάβω σε είκοσι δικά μου βιβλία".

Σερ Μπάζιλ Λίντελλ Χαρτ

Κριτική:

«Μάθε τον εχθρό σου και τον εαυτό σου, κι η νίκη σου δεν θα κινδυνεύσει ποτέ. Μάθε το έδαφος και τον καιρό, κι η νίκη σου θα είναι ολοκληρωτική», λέει ο Σουν Τζου στην Τέχνη του πολέμου. Αυτό το έργο του 4ου π.Χ. αιώνα με τις βασικές αρχές στρατηγικής και τακτικής, που επηρέασε τον Ναπολέοντα και τον Μάο Τσε Τουνγκ, έχει αξία διαχρονική.

Τώρα που θα ξημερώσει η «επόμενη μέρα», θ΄ άξιζε ο νικητής των εκλογών να του ρίξει μια ματιά. Πόσω μάλλον που υπάρχει μια καινούργια έκδοση, αξιόπιστη και σχολιασμένη, η οποία ξαναδίνει στο κείμενο τη δυναμική του αποσπώντας το από τις μπροσούρες της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς όπου για χρόνια κρυβόταν, πρόχειρα μεταφρασμένο. Η Τέχνη... γράφτηκε σε μια γεμάτη εντάσεις περίοδο της μακρόχρονης κινεζικής ιστορίας, μεταξύ 400 και 320 π.Χ. (ο Κομφούκιος γεννήθηκε το 551 π.Χ. και η αχανής χώρα ενοποιήθηκε το 221 π.Χ) και ήρθε στην Ευρώπη τον 18ο αιώνα μ.Χ. χάρη σε έναν ιησουίτη Γάλλο μοναχό. Η νέα ελληνική έκδοση (Παπασωτηρίου 2008, μτφ. Ελένη Γκαγκάτσιου) ακολουθεί εκείνην της Οξφόρδης του 1963, που βασιζόταν σε έρευνα και μετάφραση του στρατηγού Σαμ Γκρίφιθ, μελετητή του πολέμου και της κινεζικής γλώσσας. Αυτός υπογράφει και μια γλαφυρή, εμπεριστατωμένη εισαγωγή για τις ιστορικοκοινωνικές συνθήκες που γέννησαν αυτές τις συμβουλές προς ηγέτες. Επιπλέον, στα δεκατρία κεφάλαια του Σουν Τζου (Επιθετική στρατηγική, Ενέργεια, Ισχυρά και ασθενή σημεία, Ελιγμοί, Οι εννέα μεταβλητές κ.ο.κ.) ενσωματώνονται ερμηνευτικές παρατηρήσεις Κινέζων λογίων και αξιωματούχων από τον 2ο ώς τον 18ο μ.Χ. αιώνα, ενώ ο τόμος συμπληρώνεται με εξαιρετική εικονογράφηση, παράρτημα με την- πιο φλύαρη- εκδοχή του Βου Τσι (4ος αι.

π.Χ.), και βιβλιογραφία. Το μόνο μειονέκτημα είναι ότι ο Γκρίφιθ εστιάζει στο γράμμα των συμβουλών του Σουν Τζου και δεν αναλύει το πνεύμα τους. Ο σημερινός αναγνώστης, αντίθετα, θα χρειαζόταν κυρίως μια φιλοσοφική ανάγνωση του κειμένου, όπως υπάρχουν πολλές για το Περί του πολέμου του Κλάουζεβιτς. Σαν πρώτο βήμα πάντως εμείς προτείνουμε στον αυριανό πρωθυπουργό να αναστοχαστεί τη στάση του, διαβάζοντας τον Σουν Τζου μεταφορικά.

«Η διοίκηση των πολλών», λέει ο Κινέζος, «δεν διαφέρει από τη διοίκηση των λίγων.

Είναι απλώς θέμα οργάνωσης» ~ «Για να είναι ο στρατός σου (βλέπε η κυβέρνησή σου )

αποτελεσματικός σαν μια ακονόπετρα που πέφτει πάνω σε αυγά, χρησιμοποίησε τις δυνάμεις σου για να επιτεθείς στα κενά του εχθρού. Γενικά στον πόλεμο (βλ. στο στοίχημα της διακυβέρνησης ) να χρησιμοποιείς την άμεση δύναμη για να εμπλακείς στη μάχη (... για την εξουσία ) και την έμμεση δύναμη για να νικήσεις» ( να λύσεις τα διάφορα προβλήματα ). ~ «Στη μάχη ( και στην πολιτική ) υπάρχουν άμεσες και έμμεσες δυνάμεις, αλλά οι συνδυασμοί τους επιτρέπουν ατέλειωτους ελιγμούς. Κανείς δεν μπορεί να τους γνωρίζει όλους». ~ «Αυτός που αξιοποιεί το πλεονέκτημα της συγκυρίας, χρησιμοποιεί τους άντρες του στη μάχη όπως κάποιος που μεταφέρει λιθάρια ή κούτσουρα. Από τη φύση τους τα λιθάρια και τα κούτσουρα μένουν ακίνητα όταν βρίσκονται σε σταθερό έδαφος· σε ασταθές έδαφος όμως, κινούνται.

Κι αν είναι τετράγωνα, σταματούν· αν είναι στρογγυλά, κυλάνε». ~ «Έτσι λοιπόν το δυναμικό ενός αποτελεσματικά διοικούμενου στρατού στη μάχη μπορεί να συγκριθεί με αυτό των στρογγυλών ογκόλιθων που κατρακυλούν από τα υψώματα των βουνών». ~ «Αυτό που έχει μέγιστη σημασία στον πόλεμο είναι να επιτεθείς στη στρατηγική του εχθρού ( της αντιπολίτευσης ). Δεύτερο κατά σειρά σπουδαιότητας είναι το να διαλύσεις τις συμμαχίες του». ~ «Αφού κερδίσω μια νίκη ( ως πρωθυπουργός ), δεν επαναλαμβάνω τις τακτικές μου, αλλά ανταποκρίνομαι στις εκάστοτε συνθήκες με άπειρους τρόπους. ~ Κι όπως το νερό διαμορφώνει τη ροή του ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους, έτσι κι ο στρατός διαμορφώνει τη νίκη του ( τις επιλογές του ) ανάλογα με την κατάσταση του εχθρού. ~ Κι όπως το νερό δεν έχει σταθερή μορφή, έτσι στον πόλεμο ( στη διακυβέρνηση ) δεν υπάρχουν αμετάβλητες συνθήκες». Ειδικότερα, ως χαρακτήρας ο στρατηγός ( πρωθυπουργός ) πρέπει, λέει ο Σουν Τζου, να διαθέτει «σοφία- ειλικρίνεια- ανθρωπιά - θάρρος- αυστηρότητα». «Οι προθέσεις σου», τον συμβουλεύει, «να είναι ανεξιχνίαστες όπως τα σύννεφα· οι κινήσεις σου, σαν τον κεραυνό(...) Μην τσιμπάς τα δολώματα που ρίχνει ο εχθρός για να σε εξαπατήσει». ~ «Να φέρεσαι καλά στους αιχμαλώτους ( πολιτικούς αντιπάλους ) και να τους φροντίζεις. Έτσι, επιπρόσθετα με τη νίκη, μπορείς να χρησιμοποιήσεις τον ηττημένο εχθρό για ν΄ αυξήσεις τη δύναμή σου». ~ «Οι δεξιοτέχνες του πολέμου προάγουν το πνεύμα τους ακολουθώντας το Ταό, τηρούν τους νόμους, και ως εκ τούτου έχουν τη δυνατότητα να καταστρώνουν νικηφόρες πολιτικές».

Δεν γνωρίζουμε αν ο Σουν Τζου ήταν ιστορικό πρόσωπο. Ξέρουμε όμως ότι η Τέχνη του Πολέμου ήταν έργο ενός από τους πολλούς περιφερόμενους... Μακιαβέλι, που αποτελούσαν θεσμό στην κλασική Κίνα των κοινωνικών αλλαγών, της τεχνολογικής προόδου και της συλλογικής ευθύνης. Αυτό που την ξεχώριζε και έχει σήμερα σημασία, είναι ότι το πνεύμα της δεν είναι εκδικητικό ούτε κατασταλτικό, ότι παίρνει υπόψη της τις αρχές του δικαίου και της ηθικής και ότι αναζητά λύσεις στον συντομότερο δυνατό χρόνο με τις ελάχιστες απώλειες. Καθόλου άσχημη αφετηρία.

Μικέλα Χαρτουλάρη, Βιβλιοδρόμιο, 3/10/2009