Η τέχνη της δουλείας και η δούλη τέχνη: 15ος-17ος αι.

Οι ηθικές και πολιτικές ιδέες που επικρατούν στην ορθόδοξη Βαλκανική, λίγο πριν και μετά την Άλωση, θα αποτελέσουν γόνιμο υπέδαφος για την ανάπτυξη και καρποφορία της "Κρητικής σχολής", ένα εκ των σπουδαιοτέρων κεφαλαίων της ιστορίας της ελληνικής ζωγραφικής.

Είναι, ωστόσο, προφανές ότι η τέχνη των "Κρητικών" είναι προϊόν αντινομίας η μάλλον διπλής "συμφωνίας": πρώτον, με την επίσημη πολιτική της ηγεσίας των Ορθοδόξων για αρμονική συμβίωση με την αλλόθρησκη εξουσία και με την (θεωρητική) απαίτηση του μεταβυζαντινού μοναχισμού για "αποστασιοποίηση" από τα εγκόσμια πράγματα. Εν κατακλείδι, το "στρατευμένο" ιδίωμα των "κρητικών" ζωγράφων εκδηλώνει με τρόπο άριστο την έσω τρέπουσα ιδεολογία της περιόδου και τον συγκεντρωτισμό της Μεγάλης Εκκλησίας, ως παράγοντας ιδεολογικής ομοιογένειας και σταθερότητας. Παρέχει δε αυτό την "δέουσα μορφή", η οποία δηλώνει και υποβάλλει την νέα τάξη πραγμάτων και ταυτόχρονα τον κυρίαρχο λόγο εξουσίας εντός της οθωμανικής Οικουμένης.