Νεοελληνικά μετρικά

Η κυριαρχία του ελεύθερου στίχου στην ποίησή μας των τελευταίων πενήντα χρόνων είχε ως αποτέλεσμα την ατονία του ενδιαφέροντος για τα μετρικά πράγματα. Οι νεότεροι μελετητές ελάχιστα ασχολήθηκαν με μετρικά θέματα, ενώ στο πανεπιστήμιο η μελέτη της μετρικής έχει περιοριστεί στο ελάχιστο. Και όμως, η γνώση της μετρικής είναι απαραίτητη για τη μελέτη της λογοτεχνικότητας όχι μόνο της έμμετρης αλλά και της μη έμμετρης ποίησης. Για την ακρίβεια, αποτελεί τη βάση για τη μελέτη της λογοτεχνικότητας και της μη έμμετρης ποίησης (τόσο εκείνης ελεύθερου στίχου όσο και της πεζόμορφης), αφού και η λογοτεχνικότητα αυτή παράγεται από διεργασίες που υπακούουν σ' ένα είδος μέτρου: σ' ένα σχέδιο λιγότερο ελεύθερο απ' ότι πιστεύεται γενικώς, αφού καθορίζεται κι αυτό από μια πειθαρχία όχι λιγότερο αυστηρή, μολονότι δυσκολότερα προσδιορίσιμη, από εκείνη του έμμετρου στίχου. Ακόμη περισσότερο: η γνώση της μετρικής αποτελεί προϋπόθεση για τη μελέτη της λογοτεχνίας γενικά, αφού η λογοτεχνικότητα δεν μπορεί να νοηθεί ανεξάρτητη από εκείνο το είδος των σχέσεων μεταξύ των γλωσσικών σημείων, του οποίου το μέτρο αποτελεί την πλέον συμπυκνωμένη και ορατή μορφή. Ο όρος "γραμματική της αφήγησης", που έχει επικρατήσει στη μελέτη του πεζού αφηγηματικού λόγου, είναι λιγότερο ακριβής από τον όρο "μετρική της αφήγησης", ο οποίος θα έπρεπε να τον αντικαταστήσει ως λιγότερο μεταφορικός. Στην πραγματικότητα όλη η λογοτεχνία είναι έμμετρη, αν εννοήσουμε τον όρο μέτρο με την πλέον ευρεία του έννοια: ως εκείνο το αρμονικό σύνολο των επαναλήψεων, παραλληλισμών, αντιστοιχιών, παρεκκλίσεων και αντιθέσεων, που μετατρέπει την κοινή γλώσσα σε γλώσσα λογοτεχνική. Σε εποχές μάλιστα φυγόκεντρων θεωρητικών αναζητήσεων, όπως είναι, σε μεγάλο βαθμό, η δική μας, η κεντρομόλα κατεύθυνση της μετρικής μελέτης αποτελεί τον δείκτη για κάθε θεωρία της λογοτεχνίας που φιλοδοξεί να είναι πραγματικά λογοτεχνική.

Ο παρών τόμος, που εντάσσεται στο πλαίσιο της δραστηριότητας του ερευνητικού προγράμματος "Αρχείο Νεοελληνικής Μετρικής", το οποίο εκτελείται στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ερευνητικού Κέντρου Κρήτης, δεν καθορίζεται από κάποιον ιδιαίτερο θεματικό άξονα ούτε εμφανίζεται με υπέρμετρες φιλοδοξίες. Σκοπός του είναι απλώς να παρουσιάσει, συγκεντρωμένες, εργασίες ορισμένων νεοελληνιστών, οι οποίες δείχνουν ότι τον τελευταίο καιρό το ενδιαφέρον για τα μετρικά πράγματα έχει αρχίσει να αφυπνίζεται. Μερικές από τις εργασίες αυτές γράφτηκαν ανεξάρτητα από τους σκοπούς της έκδοσης του τόμου: άλλες έπειτα από πρόσκληση του Ινστιτούτου Μεσογειακών σπουδών. Ο υπεύθυνος του τόμου αισθάνεται ικανοποίηση, γιατί η έκδοση ενθάρρυνε τη συγγραφή τους.