Το πρόβλημα της ταυτότητας του ανθρώπου

Δύο είναι τα κύρια ερωτήματα στα οποία με το βιβλίο αυτό ο συγγραφέας επιχειρεί ν' απαντήσει. Πρώτο, στο ερώτημα «τι είναι ο άνθρωπος» παρακολουθούμενο από το υποκειμενικά φορτισμένο ερώτημα «ποιοι είμαστε». Δεύτερο, στο ερώτημα εάν ο άνθρωπος μπορεί να φτιάξει έναν άλλο κόσμο, μιαν άλλη κοινωνία ριζικά διαφορετική από τις κοινωνίες τις οποίες γνώρισε ως τώρα.






Προκειμένου να απαντήσει στο κατ' εξοχήν φιλοσοφικό ερώτημα «Τι είναι ο άνθρωπος;» ο συγγραφέας του παρόντος έργου υποδεικνύει και μελετάει τις βασικές ειδολογικές ιδιότητες που ορίζουν την ανθρώπινη ταυτότητα. Σύμφωνα με το υπόδειγμα που προτείνει ο Βακαλιός, ο άνθρωπος ως ειδολογική ύπαρξη προσδιορίζεται από έξι βασικές ιδιότητες: την εργασία (δημιουργικότητα), το λογικό (νόηση - συνείδηση), την ελευθερία, την καθολικότητα, την κοινωνικότητα και την ηθικότητα. Ο Αριστοτέλης, ορίζοντας τον άνθρωπο ως έλλογο ζώο («ζώον νουν έχον»), είχε ήδη υπογραμμίσει εκείνη την ιδιότητα του ανθρώπου που τον καθιστά ικανό να εξελιχθεί από απλό κοινωνικό ον σε «ζώον πολιτικόν». Χάρη στην ιδιότητα της λογικής σκέψης, ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει αυτοσυνείδηση και να προσπαθήσει να διαμορφώσει αυτόνομα την ταυτότητά του. Ο Κασίρερ υπογράμμισε τη σημασία της συμβολικής επικοινωνίας στη ζωή των ανθρώπων και από τον ορισμό τού ανθρώπου ως έλλογου όντος προτίμησε τον ορισμό του ως συμβολικού όντος. Ο Βακαλιός διαχωρίζει σαφώς τη θέση του από αυτή την άποψη, αλλά αξιοποιεί παραγωγικά την προσέγγιση του Κασίρερ, προκειμένου να ενσωματώσει στην προβληματική του και άλλες μεταβλητές και να συλλάβει πληρέστερα τη διαδικασία διαμόρφωσης της πολιτισμικής ταυτότητας του ανθρώπου.

Η φιλοσοφία του ανθρώπου που εμπνέεται από το Διαφωτισμό, από τις αρχές του ανθρωπισμού και από τις ιδέες του μαρξικού σοσιαλισμού επιμένει να ορίζει τον άνθρωπο ως λογικό ον, ικανό να οικοδομήσει την «κοινωνία του λογικού», δηλαδή μια κοινωνία στην οποία θα γίνει δυνατή η καθολική εφαρμογή των αξιών της ελευθερίας, της αλληλεγγύης, της αδελφότητας και της δικαιοσύνης. Η αποτυχία όμως του σοσιαλιστικού εγχειρήματος επανέφερε στο προσκήνιο ιδέες και θεωρίες που υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος είναι κατά βάση ένα ανορθολογικό ον. Υποστηρίζουν, με άλλα λόγια, ότι ο ανορθολογισμός δεν οφείλεται μόνο σε κοινωνικές αιτίες (σε σχέσεις αλλοτρίωσης, εκμετάλλευσης, καταπίεσης κ.λπ.) αλλά είναι εγγενές και δομικό στοιχείο της ταυτότητας του ανθρώπου. Η αποδοχή αυτών των ιδεών θα οδηγούσε στην εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας για τη δημιουργία μιας δίκαιης και ελεύθερης κοινωνίας, αφού ο κόσμος της αλλοτρίωσης και της βαρβαρότητας θα ήταν ακριβώς ο κόσμος που ταιριάζει με την ειδολογική ταυτότητα του ανθρώπου. Χωρίς να υποτιμά ή να παραγνωρίζει τις πιθανές ανθρωπολογικές καταβολές του ανταγωνιστικού εγωισμού και του ατομικισμού, ο Βακαλιός θέλει να συμβάλει με το βιβλίο του στη φιλοσοφική τεκμηρίωση της ιδέας ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός.



ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/08/2005