Ας παίξουμε πάλι

Το παιχνίδι ήταν και είναι για το παιδί ένα αντιστάθμισμα για όλες τις απαγορεύσεις που του επιβάλλει η καθημερινή ζωή. Όταν το παιδί παίζει, βρίσκεται «κάπου αλλού». Κι αυτή η προσωρινή και τόσο έντονη ζωή στους υπέροχους κόσμους της χαράς και της φαντασίας το ανακουφίζει και πλουτίζει την ψυχή του με μια αίσθηση ελευθερίας και δημιουργικότητας.
Στόχος αυτής της συλλογής είναι να ικανοποιήσει την ανάγκη του παιδιού για παιχνίδι, προσφέροντάς του ένα πλούσιο υλικό από ελληνικά παραδοσιακά παιχνίδια -ομαδικά, ζευγαρωτά, παιχνίδια-αντικείμενα, λαχνίσματα και απαγγελίες, παιχνίδια δράσης ή λεκτικής ετοιμότητας.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Παρακολουθώντας τα παιδιά να παίζουν στην αυλή του σχολείου, στο σπίτι ή οπουδήποτε αλλού εντυπωσιαζόμαστε από την ευρηματικότητα και τη φαντασία τους. Ξαφνιαζόμαστε δε ακόμη περισσότερο όταν ψάξουμε στα βιβλία και ανακαλύψουμε ότι πολλά από τα συνηθισμένα ομαδικά παιχνίδια είναι εξαιρετικά παλιά και έχουν γίνει γνωστά μέσα από μηχανισμούς που δεν ορίζουν οι ενήλικοι. Τα παιδιά παίζουν με φυσικότητα, εφευρίσκουν από το τίποτα παιχνίδια και παίζουν με διαφορετικό τρόπο τα παιχνίδια που τους προτείνονται. Η ζωή τους είναι ένα μεγάλο παιχνίδι ή, όπως γράφουν η Ζωή Βαλάση και η Μαρούλα Κλιάφα στην εισαγωγή του βιβλίου Ας παίξουμε πάλι, «το παιχνίδι είναι η έκφραση της ίδιας της ζωής». Το βιβλίο είναι μια συλλογή λαϊκών παιχνιδιών για όλες τις ηλικίες, η οποία ολοκληρώνεται με ό,τι έχει σχέση με το ομαδικό ή ατομικό παιχνίδι (τα λαχνίσματα, τις αυτοσχέδιες κατασκευές παιχνιδιών, τις μιμήσεις, τα συνοδευτικά τραγούδια κ.ά.). Είκοσι ένα χρόνια πριν οι δύο συγγραφείς δούλεψαν με σκοπό να διασώσουν τα παλιά παιχνίδια, με την ελπίδα ότι αυτά θα αναβίωναν και πάλι. Στόχευαν στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και επεδίωκαν να βοηθήσουν τον μελετητή λαογράφο να βρει στοιχεία που θα αποδείκνυαν ότι και τα παιχνίδια είναι μια έκφραση του λαϊκού πολιτισμού ισάξια με όλες τις άλλες. Η προσδοκία τους ξεπεράστηκε. Το βιβλίο τους, στη νέα εμπλουτισμένη έκδοσή του, παραμένει ένα σταθερό σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τους μελετητές αλλά για τον καθέναν που ασχολείται με ομάδες παιδιών.



ΜΑΡΙΖΑ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-06-2001






ΚΡΙΤΙΚΗ



Έχουν πει πως δεν υπάρχει ηθική ιδιότητα που να μην αναπτύσσεται με το παιχνίδι, ενώ μερικοί υποστηρίζουν πως η διάθεση για παιχνίδι οφείλεται σε υπερβολική ενέργεια του νεαρού οργανισμού, κι άλλοι ότι είναι μέσο για εκπαίδευση ή και για εξάσκηση της ζωής, ένα είδος σχολείου όπου εκδηλώνεται η βούληση του παιδιού, τα κοινωνικά συναισθήματα, ακόμη και οι αρχές του. Και όπου διδάσκονται -αβίαστα- η πειθαρχία, η υπομονή, η συμμετοχή, η φιλαλήθεια και τόσες άλλες αρετές, απαραίτητες για τη διαμόρφωση ενός σωστού χαρακτήρα. Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι το παιχνίδι είναι πηγή απεριόριστης χαράς και μέσο για την ανάπτυξη την πνευματική και συναισθηματική, ακόμη και τη σωματική του παιδιού. Και όχι μόνο του παιδιού: όλα τα νεαρά όντα επάνω στον πλανήτη μας παίζουν.

Τα λαϊκά παιχνίδια, μαζί με τα παραμύθια και τα τραγούδια, υπήρξαν ανέκαθεν τα άνθη της φαντασίας των λαών. Ο δικός μας ευφραδής λαός, με την επινοητικότητα, την ευφορία και την ευστροφία του, στο πέρασμα των αιώνων, πλούτισε τα παιδιά του με ανεξάντλητους παρόμοιους θησαυρούς με σκοπό και να τα χαροποιήσει αλλά και να τα προετοιμάσει για τη ζωή του ενηλίκου. Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι άλλοι λαοί υστέρησαν σε ευρηματικότητα, είναι δε αξιοπρόσεκτο το ότι ορισμένα από αυτά τα παιχνίδια είναι κοινά ανάμεσα στα παιδιά όλου του κόσμου, καθώς, ο πόθος για χαρά και διασκέδαση, για ξενοιασιά και συντροφικότητα, για ισότητα και δικαιοφροσύνη φυτρώνουν κι αναπτύσσονται ακόμη και στις πιο τρυφερές ηλικίες -ίσως σ' εκείνους τους χρόνους περισσότερο, μια και δεν πρόλαβαν να νοθευτούν.

Το βιβλίο «Ας παίξουμε πάλι», έργο πολυετούς έρευνας, προσήλωσης και ανησυχίας των γνωστών συγγραφέων και ερευνητών Μαρούλας Κλιάφα και Ζωής Βαλάση, δεν απευθύνεται μόνο στους λαογράφους μελετητές, αλλά και στα παιδιά που ζητούν στο παιχνίδι όσα η σημερινή κοινωνία τους στερεί: αμεριμνησία και αλτρουισμό, ομαδικό πνεύμα και άσκηση στη χαρά, στη φαντασία, στην απλότητα, αλλά και στη γενναιοφροσύνη. Μαθαίνουμε, μάλιστα, από τις συγγραφείς ότι πολλά από τα παιχνίδια, όπως περιγράφονται στη συλλογή, ήδη ξανάρχισαν να παίζονται στα προαύλια των σχολείων, στις γειτονιές, γεγονός που μας δίνει ελπίδες και για την ομαλή και -όσο γίνεται- ευτυχισμένη ανάπτυξη των παιδιών, και για τη διατήρηση της μνήμης, όχι μόνο της ιστορικής, αλλά και της μνήμης (της γλώσσας, δηλαδή), των αισθημάτων.

Στην καινούργια έκδοση έχουν προστεθεί, για χάρη του αναγνώστη, και ιστορικά στοιχεία για να γίνεται η σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και πληροφορίες για τα παιχνίδια και άλλων λαών, για να κατανοεί κανείς έτσι πόσο οι άνθρωποι μοιάζουν, όσα κι αν τους χωρίζουν σύνορα ή και διαφορές, έχουν δε χωριστεί σε ενότητες, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, το είδος του παιχνιδιού (ομαδικό ή ζευγαρωτό ή παιχνίδι για νήπια ή και για βρέφη) κι έχουν προστεθεί πολλές φωτογραφίες -καινούργιες ή παλιές- σκίτσα, ώς και νεότερα παιχνίδια, με τις παραλλαγές τους, από αυτά που άοκνα συλλέγουν οι δύο συγγραφείς, και από αυτά που -αν το σκεφθεί κανείς- είναι μίμηση ζωής.

Ετσι θα δούμε καταγραμμένα με κάθε δυνατή λεπτομέρεια και τις ανάλογες οδηγίες, παιχνίδια της Θεσσαλίας, της Αττικής, της Ηπείρου, της Εύβοιας, της Μακεδονίας, της Λακωνίας... Βεβαίως γνωρίζουμε ότι πολλά από αυτά παίζονταν και στην αρχαιότητα (όπως λ.χ. η «χαλκή μυία», η σημερινή τυφλόμυγα), και πως άλλα παίζονταν -ή παίζονται ακόμα- και σε περιοχές της Ελλάδος που δεν αναφέρονται, απλώς ο τόπος που συλλέχτηκαν ήταν ο συγκεκριμένος. Στην προσπάθεια των ερευνητριών βοήθησαν τόσο ορισμένα παιδιά όσο και μεγάλοι, αυτοί αρκετά πρόθυμα θα προσθέταμε, μια και με τις περιγραφές τους ξαναζούσαν τα μαγικά χρόνια όπου έφθανε μια πέτρα, ένα λειασμένο ξύλο ή ένας σπάγκος για να σαλπάρουν στη χώρα της χαράς και της ξενοιασιάς, ελεύθεροι, ανεμίζοντας φιλίες και όνειρα.

Αλλο ενδιαφέρον κεφάλαιο είναι τα «λιχνίσματα», σύντομες απαγγελίες παιδιών πριν αρχίσει το παιχνίδι. Τα λιχνίσματα έχουν και ποίηση και δικό τους ρυθμό, πολλά δε από αυτά σατιρίζουν, άλλα μοιάζουν με ξόρκια, άλλα αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, άλλα είναι επηρεασμένα από ξένες γλώσσες. Ακόμα, υπάρχει το κεφάλαιο με τα παιχνίδια - αντικείμενα, όπως αλογάκια, ανεμόμυλοι, τσίγκινες βαρκούλες, ξυλίκι, φυσοκάλαμο, ψαράκια, χαρταετοί κ.ά. και, φυσικά, οδηγίες για την κατασκευή τους. Αυτά τα παιχνίδια, μερικά από τα οποία, όπως κουδουνίστρες, τόπια, γιο-γιο, κούκλες κ.λπ., που παίζονταν και στην αρχαιότητα ή παίζονται από τα παιδιά των Παπούα, των Εσκιμώων ή των Σουηδών, επέζησαν χιλιάδες χρόνια - γεγονός που φανερώνει την αναγκαιότητά τους για τη χαρά αλλά και την ανάπτυξη του παιδιού.

Γενικώς βρήκαμε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τη νέα έκδοση της συλλογής λαϊκών παιχνιδιών «Ας παίξουμε πάλι», όπως άλλωστε και την πρώτη έκδοση που την είχαμε χαρακτηρίσει ως προσφορά. Που είναι, πράγματι, προσφορά. Και στο σημερινό παιδί. Και στη μνήμη. Και στο αύριο, που πρέπει να το ετοιμάσουμε ανθρωπινότερο για τους νέους μας.



ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 04/05/2001