Δείπνο με μάγισσες και κολατσιό με δράκους

Εικοσιένα ελληνικά λαϊκά παραμύθια καταγραμμένα στην ντοπολαλιά της προέλευσής τους, με κοινό στοιχείο τη σημασία του φαγητού στην πλοκή τους.
Μια μικρή μελέτη, ως πρόλογος, ξεναγεί τον αναγνώστη σ' αυτόν τον κόοσμο με τις πραγματικές και συμβολικές πανδαισίες, τα εξωτικά ή απατηλά εδέσματα, με φρούτα και ζαρζαβατικά που γονιμοποιούν, ζαχαρένιους γαμπρούς, φαγώσιμα παι-δάκια σε διάφορες σάλτσες, ψωμί κι αλάτι, αίμα, γάλα του φεγγαριού και ...καλή σας όρεξη!





ΚΡΙΤΙΚΗ



«... Το φαγητό τρέφει όχι μόνο το συλλογικό στομάχι αλλά και το συλλογικό νου... Η τροφή στέλνει μηνύματα και περιέχει συμβολικά νοήματα...» υποστηρίζει ο ανθρωπολόγος Marvin Harris στο έργο του Η Ιερή Αγελάδα και ο Βδελυρός Χοίρος (εκδ. Τροχαλία).

Ισως η Ζωή Βαλάση να έχει διαβάσει αυτό το βιβλίο. Αλλά και αν δεν το έχει διαβάσει, η ιδέα της για την παρουσία της τροφής στα λαϊκά παραμύθια είναι ερεθιστική. Γιατί, όπως γράφει στον εκτεταμένο πρόλογο, «η σχέση του παραμυθιού με την πραγματική ή συμβολική τροφή είναι μια ενδιαφέρουσα πρόκληση».

Η Βαλάση κατέγραψε 21 παραμύθια από όλη την Ελλάδα αναδεικνύοντας ένα από τα πολλά κοινά τους στοιχεία, την τροφή. Διαβάζοντας προσεκτικά τα παραμύθια η συγγραφέας μάς καλεί να δούμε ποια τρόφιμα παρουσιάζονται να έχουν παραμυθένιες ιδιότητες και τι προσφέρουν στους ήρωες καθώς εξελίσσεται η πλοκή.

Από τα παραμύθια της συλλογής περνούν διαφόρων ειδών τρόφιμα. Πρώτα τα φρούτα, τα μήλα, συνήθως σύμβολα πλούτου, και τα κίτρα, που παίζουν έναν πολύ δημιουργικό ρόλο γιατί συνδέονται με τη γέννηση ηρώων και ηρωίδων των παραμυθιών. Οι ξηροί καρποί, καρύδια, φουντούκια, αμύγδαλα, υλοποιούν τις ευχές των ηρώων. Το ψωμί και τα αρτοσκευάσματα σε μορφή ανθρώπου θυμίζουν ανάλογα έθιμα που επιζούν ακόμη, όπως τα πασχαλινά λαζαράκια. Το κρέας ­ το ανθρώπινο το τρώνε οι δράκοι ­ το χαρίζουν οι φτωχοί στους πλούσιους. Το νερό εξαγνίζει, είναι αθάνατο, προστατεύει και άλλοτε συμβολίζει τον θάνατο. Από τα καρυκεύματα το αλάτι είναι πολύτιμο και παίζει σημαντικότερο ρόλο, ενώ το πιπέρι εμφανίζεται μόνο μία φορά.

Στα παραμύθια του βιβλίου βλέπουμε να υπάρχει μια ποικιλία γλωσσικών μορφών που σχετίζεται με τις διαφορετικές πηγές απ' όπου αυτά αντλήθηκαν. Για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης, δίπλα στη γραμμή όπου αναφέρεται μια ιδιωματική λέξη γράφεται και η απόδοσή της στην τρέχουσα γλώσσα. Γι' αυτό να μην παραξενευτούν όσοι πάρουν το βιβλίο για τα παιδιά τους. Αλλωστε το παραμύθι κυρίως το διηγούμαστε παρά το διαβάζουμε.

Επιπλέον φαίνεται πως όλοι όσοι πήραν μέρος στη δημιουργία αυτού του βιβλίου το αγάπησαν: η συγγραφέας, εκτός από τα κείμενα που παρέδωσε, έγραψε ένα διαφωτιστικό πρόλογο για να παρουσιάσει τη δουλειά της δίνοντας και μια χρήσιμη βιβλιογραφία στο τέλος· και η Βάλλη Λιάπη που το εικονογράφησε κλείνει συνέχεια το μάτι στον αναγνώστη στολίζοντάς το με πλήθος μικρές εικόνες που χρωματίζουν κάθε σελίδα.



Μαρίζα Ντεκάστρο

ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-02-1999