Η Ελλάδα στα Βαλκάνια και στον κόσμο 1995-2003

Τα έτη 1996-2003 αποτελούν για την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας μια περίοδο εκσυγχρονισμού και υπέρβασης των αδιεξόδων που είχαν συσσωρευτεί τα προηγούμενα χρόνια. Η πορεία αυτή συνάντησε όμως μεγάλες αντιστάσεις. Ο παρών τόμος καλύπτει αυτή την περίοδο και το μεταβατικό έτος που προηγήθηκε (1995). Η έμφαση είναι στα βαλκανικά ζητήματα, αλλά θίγονται και άλλα μείζονα θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός, το κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά, καθώς και ζητήματα της διεθνούς πολιτικής, όπως το Ιράκ και η τρομοκρατία.
Το βιβλίο αποτελείται από 47 αυτόνομα κείμενα παρέμβασης που παρακολουθούν και σχολιάζουν την εξωτερική και ευρωπαϊκή μας πολιτική, αναδεικνύοντας τη σταθερή πάλη ανάμεσα στην παραδοσιακή ελληνική προσέγγιση και τον εκσυγχρονισμό. Κεντρικές ιδέες που τα διατρέχουν είναι η αντίθεση στον εθνικισμό, η στήριξη του ευρωπαϊκού δρόμου των Βαλκανίων και της Τουρκίας, η αντίθεση στην επαναχάραξη συνόρων, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και η στήριξη πολυπολιτισμικών κοινωνιών, η ομοσπονδιακή επιλογή για την Ευρώπη.
Ο εκσυγχρονισμός της εξωτερικής πολιτικής έχει μια έντονα οριζόντια διάσταση όσον αφορά το πολιτικό σύστημα, αφού η σχετική διαχωριστική γραμμή διαπερνά όλα περίπου τα κόμματα. Ταυτόχρονα όμως, η εξωτερική πολιτική βρίσκεται μέσα στο πεδίο της πολιτικής και της διαίρεσης αριστερά/δεξιά.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Σωτήρης Βαλντέν είναι οικονομολόγος, διαπρεπής εμπειρογνώμονας για ζητήματα ευρωπαϊκής και βαλκανικής πολιτικής, συγγραφέας 11 βιβλίων και πολυάριθμων άρθρων. Η απασχόλησή του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνδυασμό με το ρόλο του ως συμβούλου επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής, θα μπορούσε να προϊδεάσει όποιον δεν γνωρίζει τα κείμενα και τις απόψεις του, πως έχει να κάνει με έναν τεχνοκράτη των Βρυξελλών, απ' αυτούς που προκαλούν τα πιο «βαθιά χασμουρητά», αν όχι και την αγανάκτηση, στους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο Βαλντέν δεν κατατάσσεται στην κατηγορία των τεχνοκρατών, επίσης δεν είναι μια δήθεν «νηφάλια» φωνή του μέσου όρου, αντιθέτως στο πρόσωπό του συγχωνεύεται το πάθος κατά του εθνικισμού με την ηθική στάση και μετριοπάθεια στην αντιμετώπιση των ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής και διεθνών σχέσεων.


Στον παρουσιαζόμενο τόμο συμπεριλαμβάνονται 47 κείμενα που γράφτηκαν κατά την περίοδο 1995-2003 και αφορούν ομιλίες, άρθρα, προσωπικές αδημοσίευτες σημειώσεις. Τα κείμενα αυτά δεν έχουν μόνο ιστορική σημασία, ούτε έρχονται να αποδείξουν την ορθότητα κάποιων αντιλήψεων που με παρρησία και γνώση των κινδύνων κατασυκοφάντησής τους προειδοποιούσαν πως η λογική της εθνικής καθαρότητας και των «απαράγραπτων εθνικών δικαίων» μόνο δεινά μπορεί να επιφέρει στη χώρα. Αυτά τα κείμενα έρχονται να μας δώσουν εκ νέου μια γερή γροθιά στο στομάχι, σε μια εποχή που τα ίδια προβλήματα της περιόδου '90-'95 σαν την ουρά τού ανεμοστρόβιλου έρχονται να χτυπήσουν τη χώρα. Ερχονται σε μια περίοδο που ενώ συζητείται η ένταξη της Τουρκίας στον ευρωπαϊκό κόσμο, εμείς συζητούμε όχι αν πραγματικά η Τουρκία έχει θέση στην Ευρώπη, αλλά αν μας συμφέρει ή όχι να έχει θέση αυτή η χώρα στην Ευρώπη. Ερχονται σε μια εποχή που κύκλοι τού εθνικισμού εξακολουθούν να διατρέχουν οριζόντια, «συμπεριλαμβανόμενης και της αριστεράς», τους πολιτικο-κομματικούς σχηματισμούς της χώρας, που οι ίδιοι κύκλοι αναθαρρούν και ανασυντάσσονται για να προωθήσουν τις λογικές του «εθνικού μεγαλείου» και καθαρότητας. Σε μια συγκυρία που οι τραγ(κ)ικές λογικές του εμπάργκο και της απομόνωσης επανέρχονται δειλά και ύπουλα στο προσκήνιο και βρίσκουν πρόθυμο ακροατήριο σε τμήματα της κοινής γνώμης και σε ανώτερα επίπεδα του πολιτικού προσωπικού, σε μια τέτοια εποχή ο παρών τόμος έρχεται να αφυπνίσει συνειδήσεις στο όνομα όχι της επαλήθευσης κάποιων παλαιότερων απόψεων, αλλά στο όνομα του Διαφωτισμού, του ανθρωπισμού και της υπέρβασης των εθνικών περιχαρακώσεων. Ο κοινός παρονομαστής όλων των κειμένων είναι η εναντίωση στον εθνικισμό και στην κυρίαρχη στη χώρα μας λογική της αδυναμίας συνύπαρξης μεταξύ εθνοτικά διαφορετικών ομάδων.


Η αδιέξοδη, δήθεν ρεαλιστική πολιτική, που ακολουθούσε η χώρα κατά το πρώτο μισό τής δεκαετίας του '90 και έφθασε στο πιο κρίσιμο σημείο της με το εμπάργκο κατά της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, οδήγησε τη χώρα στην πλήρη ανυποληψία και απομόνωση στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στη σύγκρουσή της με όλες τις άλλες, εκτός της Σερβίας, χώρες των Βαλκανίων. Με αφορμή τις αντιδράσεις της Αθήνας έναντι των Σκοπίων, αλλά και τα χρόνια προβλήματα με την Τουρκία καθώς και τη «συμμαχία» με τους πιο ακραία εθνικιστικούς και αντιδραστικούς κύκλους της Σερβίας, ο συγγραφέας ερχόμενος σε ευθεία σύγκρουση με κυρίαρχα ρεύματα που κατά καιρούς διαπνέουν την ελληνική εξωτερική πολιτική, μάς καλεί να ακολουθήσουμε τη λογική των αρχών και όχι τη λογική της ισχύος. Η λεγόμενη ρεαλιστική πολιτική στην αντιμετώπιση των διεθνών σχέσεων και των ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής αντιπαρατίθεται στην πολιτική που εμπνέεται από αξίες και ιδεώδη. Η δήθεν ρεαλπολιτίκ θεωρεί πως οι διεθνείς σχέσεις εδράζονται σε συσχετισμούς, πολλές φορές και στρατιωτικούς, ενώ ταυτοχρόνως περιφρονεί και χλευάζει τον ανθρωπισμό και την εθνική πολλαπλότητα.



Αριστερά versus εθνικισμού



Αυτή η πολιτική πιστεύει πως οι διεθνείς σχέσεις στηρίζονται πάνω σ' ένα μηδενικό άθροισμα, όπου η επιτυχία ενός σηματοδοτεί αυτομάτως την αποτυχία του άλλου. Ο Βαλντέν προτείνει μια ιδεαλιστικά «ρεαλιστική» πολιτική, που διέπεται από μια λογική «παίγνιου θετικού αθροίσματος», όπου όλες οι πλευρές μπορούν να βγαίνουν κερδισμένες. Το Ελσίνκι, η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. ήταν απόρροια αυτής της ιδεαλιστικής πολιτικής και όχι της δήθεν «ρεαλιστικής». Το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα στη διάσταση της εξωτερικής του πολιτικής σε γενικές γραμμές στηρίχτηκε σε μια τέτοια βάση. Κρίσιμο βέβαια θέμα, που το αναφέρει αλλά δεν το θίγει εκτενώς ο συγγραφέας, είναι πως «ο δύσκολος εκσυγχρονισμός της εξωτερικής πολιτικής» δεν μπόρεσε να δρασκελίσει το κατώφλι του πασοκικού κομματικού κατεστημένου. Αλλωστε δεν είναι τυχαίο που σήμερα παρατηρούνται σ' αυτό το κόμμα φαινόμενα επικίνδυνης αναδίπλωσης, ιδιαίτερα στη νεολαία του, σε θέσεις λαϊκίστικης αντιπολίτευσης, ακόμη και σε μείζονα εθνικά θέματα.


Οι αρχές που επικαλείται ο συγγραφέας είναι η πίστη στη δυνατότητα συμβίωσης διαφορετικών εθνοτήτων στο πλαίσιο του έθνους-κράτους, η υποστήριξη πολυπολιτισμικών και πολυεθνικών κοινωνιών, η σύγχρονη αντίληψη για τη διασυνοριακή συνεργασία και το θετικό ρόλο των μειονοτήτων, η υποστήριξη της διεύρυνσης και του βαθέματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και η εγκατάλειψη της λογικής των αξόνων, μια λογική που τόσα δεινά έχει επιφέρει στην Ελλάδα και που φοβόμαστε πως αν δεν πολλαπλασιαστούν φωνές σαν αυτή του Βαλντέν θα επιφέρει και άλλα. Με γνώμονα και πυξίδα αυτές τις αρχές, ο Βαλντέν μάς εφοδιάζει με θέσεις και προτάσεις για ζητήματα όπως η διαμάχη για το όνομα με την πΓΔΜ, το Κυπριακό, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, τα ζητήματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της ευρωπαϊκής προοπτικής των Βαλκανίων, στα οποία ο χώρος δεν μας επιτρέπει να αναφερθούμε αναλυτικά.


Θα θέλαμε μόνο να τονίσουμε δύο σημαντικά λιμάνια στα οποία ελλιμενίζει το δεξαμενόπλοιο της σκέψης του ο Βαλντέν.


Το πρώτο αφορά τη θέση του πως ο προσανατολισμός των Βαλκανίων προς την Ευρώπη δεν μπορεί να στηρίζεται σε μια λογική μεταφοράς τών ενδοβαλκανικών διαφορών στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μια τέτοια μεταφορά θα οδηγούσε σε αδιέξοδα την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι βαλκανικές χώρες οφείλουν να συνδυάσουν τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό τους με την επίλυση των διαφορών τους. Τα προβλήματα με τις μειονότητες στα Βαλκάνια δεν αφορούν μια σύγκρουση ανάμεσα στις δυνάμεις του status quo και τις δυνάμεις της επαναχάραξης των συνόρων, αλλά μια σύγκρουση ανάμεσα στις δυνάμεις της εθνικής καθαρότητας και εκείνες της υπερεθνικής ολοκλήρωσης και της προτεραιότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.


Το δεύτερο αφορά την επιμονή του συγγραφέα πως παρά τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που έχουν τα εθνικά θέματα, η άποψη που αποπολιτικοποιεί και αποκομματικοποιεί την εξωτερική πολιτική δεν είναι σωστή. Ο Βαλντέν όχι μόνο θεωρεί πως οι εξωτερικές σχέσεις δεν είναι υπεράνω πολιτικής, αλλά τονίζει επίσης πως αυτές διχοτομούνται πάνω στον άξονα αριστερά/δεξιά. Οποια κομματική κάλυψη και να έχουν, οι απόψεις της εθνικής αναδίπλωσης, του επιδερμικού, αναχρονιστικού και ακίνδυνου «αντιιμπεριαλισμού», του εθνοκεντρικού κρατισμού και του λαϊκισμού είναι απόψεις δεξιές. Για τον Βαλντέν, η αλληλεγγύη στις διεθνείς σχέσεις, η πολιτική παρέμβαση για έλεγχο της παγκοσμιοποίησης και των οικονομικών επιπτώσεών της, ο σεβασμός τής εθνικής, πολιτισμικής και γλωσσικής διαφορετικότητας, η ευαισθησία απέναντι στο περιβάλλον, η προώθηση της ομοσπονδιακής προοπτικής της Ευρώπης, αλλά προπαντός ο αντιεθνικισμός είναι αριστερές αξίες και πολιτικές. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να ανοίγει μέτωπα. Ενα απ' αυτά, κατά τη γνώμη μας το κυριότερο, είναι κατά του «αριστερού» εθνικισμού (ο εθνικισμός χωρίς καθόλου, μα καθόλου εισαγωγικά). Ο αντιεθνικισμός είναι το όνομα της ψυχής τής αριστεράς και καταστατική αρχή της.


Σίγουρα θα μπορούσε κανείς να διαφωνήσει με λεπτομέρειες, από τις ιδέες και τις προτάσεις τού συγγραφέα, όταν όμως συμφωνεί κανείς με το συνολικό πνεύμα και τον προβληματισμό του θα ήταν μεμψίμοιρο ν' αναφερθούμε σ' αυτές τις διαφωνίες. Θα προτείναμε με θέρμη τη μελέτη αυτών των κειμένων απ' όσο το δυνατόν περισσότερους, και κυρίως από τους λεγόμενους διαμορφωτές της κοινής γνώμης και τους ίδιους τους πολιτικούς. Εργα σαν αυτό του Βαλντέν όχι μόνο συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας άλλης κουλτούρας για τις προτεραιότητες του εθνικού συμφέροντος, αλλά βοηθούν και το ορθώς νοούμενο εθνικό συμφέρον.


Το «Θεμέλιο» με αυτή την έκδοση συνεχίζει μια παράδοση που το φέρνει στην πρωτοπορία, όσον αφορά την παραγωγή έργων που περιγράφουν και αναλύουν πτυχές της ελληνικής και ευρωπαϊκής πραγματικότητας.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/01/2005