Ιστορία του κινηματογράφου Ι

Περιεχόμενα:
Μέρος πρώτο: Ο Βωβός
Μέρος δεύτερο: Τα κλασικά χρόνια



Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε τρεις ενότητες ή τρία μέρη. Το καθένα από αυτά τα μέρη θα μπορούσε να αποτελεί ένα ξεχωριστό βιβλίο. Το αντικείμενο του πρώτου μέρους είναι ο βωβός κινηματογράφος. Το δεύτερο ασχολείται με τη διαμόρφωση της κλασικής αφήγησης και το σχηματισμό των βασικών κινηματογραφικών ειδών στην Ευρώπη και την Αμερική, με αφετηρία τον "Τραγουδιστή της τζαζ" και κατάληξη το έργο του "μετρ" της κλασικής αφήγησης Άλφρεντ Χίτσκοκ, που συνοψίζει τη χολιγουντιανή αντίληψη για τον κινηματογράφο. Στο τρίτο μέρος εξετάζεται η διαμόρφωση της εναλλακτικής αφήγησης που επιχειρήθηκε τα τελευταία σαράντα πέντε χρόνια από τους λεγόμενους "νέους κινηματογράφους" και τις εθνικές σχολές, αρχίζοντας από τη γαλλική νουβέλ βαγκ και το αμερικανικό Underground, και φτάνοντας μέχρι τον "φτωχό" ιρανικό κινηματογράφο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Tαξιδιωτικός οδηγός που σε πηγαίνει στις πηγές της μαγείας του σινεμά είναι η «Iστορία του κινηματογράφου» του Στάθη Bαλούκου. Ένα βιβλίο που διασχίζει τρεις αιώνες: από τα τέλη 19ου με την ανακάλυψη της «έβδομης τέχνης», διατρέχει ολόκληρο τον 20ό και φτάνει στο ξεκίνημα του 21ου με την κυριαρχία του ψηφιακού σινεμά: της μοναδικής τέχνης που ανακάλυψε ο καπιταλισμός!



Όλοι ξέρουμε ότι οι αδελφοί Λυμιέρ «ανακάλυψαν» τον κινηματογράφο... Αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι «έκλεψαν» την εφεύρεση από τον Έντισον λόγω... τσιγκουνιάς του - ήταν πολλά τα χρήματα που χρειάζονταν για να κατοχυρώσει την ευρεσιτεχνία της ανακάλυψής του και δεν τα έδωσε! Μα ελάχιστοι γνωρίζουν ότι οι πρόγονοι της έβδομης τέχνης είναι ο Λουκιανός και ο Ήρων στα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας και του 1ου μ.X. αιώνα που συνέλαβαν μέσω των κειμένων και των ανακαλύψεών τους την ιδέα του «σινεμά χωρίς ταινία»!!! Κι αυτά είναι μόνο μια γεύση από τον «ταξιδιωτικό οδηγό» στον θαυμαστό κόσμο του κινηματογράφου που υπογράφει ο Στάθης Βαλούκος. Ένας άνθρωπος που έχει γράψει εννιά βιβλία γι' αυτόν και όλη του η ζωή είναι σινεμά και τίποτε άλλο.



«Black Maria»



Ο Τόμας Αλβα Έντισον, πάντως, κατάφερε να κτίσει το πρώτο στούντιο στην ιστορία του κινηματογράφου που πέρασε στην ιστορία ως «Black Maria»! Και την άνοιξη του 1894 υπήρχε, ήδη, ένα άριστα οργανωμένο κύκλωμα αιθουσών κινητοσκοπιών στο Μπρόντγουεϊ, όπου η θέαση στοίχιζε 25 σεντς το άτομο, τιμή που γρήγορα μειώθηκε σε 25 σεντς.

Το όνομα «κινηματογράφος», πάντως, ανήκει στους αδελφούς Λυμιέρ. Αυτοί είναι και οι πρώτοι «σκηνοθέτες» με την ταινία τους «Ο ποτιστής που ποτίζεται» το 1895. Ενώ ο μηχανικός της εταιρείας τους, ο Προμιό, ανακάλυψε τυχαία το τράβελινγκ, τοποθετώντας τη μηχανή του σε μία γόνδολα που γλιστρά στο Κανάλ Γκράντε!



H επανάσταση του ήχου και του χρώματος



Από την ανακάλυψη των μηχανών και του βωβού κινηματογράφου (1895 - 1928) περνάμε στα κλασικά χρόνια (1928 - 1960).

H πρώτη ομιλούσα ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου είναι η παραγωγή της Warner «Ο τραγουδιστής της τζαζ» σε σκηνοθεσία Αλαν Κρόσλαντ. H πρεμιέρα της έγινε στη Νέα Υόρκη στις 6 Οκτωβρίου του 1927 και σημείωσε απίστευτη επιτυχία - μόνο στον κινηματογράφο «Roxy» οι εισπράξεις της πρώτης εβδομάδας έφτασαν τα 100.000 $.

H επανάσταση του ήχου στον κινηματογράφο γκρέμισε σε μία νύχτα το σταρ σύστεμ του βωβού. Και ευθύνεται για τη δημιουργία των «ειδών κινηματογράφου»: μιούζικαλ, γκανγκστερική ταινία, κοινωνικό δράμα, φανταστικό, γουέστερν. Και μετά τον ήχο ήρθε το σοκ του χρώματος - με πρώτες εφαρμογές του συστήματος σε ταινίες κινουμένων σχεδίων του Ουόλτ Ντίσνεϊ («H Χιονάτη και οι επτά νάνοι» το 1937). Αλλά η πρώτη ταινία που χρησιμοποίησε δημιουργικά το χρώμα και για δεκαετίες στάθηκε η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του κινηματογράφου ήταν το «Όσα παίρνει ο άνεμος» (1939).

Και ύστερα από 375 σελίδες περνάμε στον σύγχρονο κινηματογράφο (1960 - 2000). Από το 1948 εμφανίζεται μία ανανεωτική τάση στον κινηματογράφο που εκφράζεται με το μανιφέστο «Κάμερα-στυλό» του Αλεξάντρ Αστρίκ που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ecran»... Αλλά έπρεπε να φτάσουμε στα τέλη του '50 για να σπάσουν οι κλασικοί κανόνες αφήγησης - αρχή, μέση, τέλος, καλοί, κακοί... - με την εμφάνιση της γαλλικής νουβέλ βαγκ. Ένα κίνημα που έσπασε τις αλυσίδες της κλασικής αφηγηματικής δραματουργίας - βοηθούμενο, βέβαια, από τη γαλλική λογοτεχνία που στάθηκε πρωτοπόρα σε αυτό.



Αναβρασμός στην Ευρώπη



Την ίδια εποχή, το αγγλικό «φρι σίνεμα» και η ακμή του ιταλικού κινηματογράφου - Βισκόντι, Παζολίνι, Φελίνι, Αντονιόνι - σφραγίζουν την πρωτοποριακή έκρηξη της Ευρώπης στον χώρο του κινηματογράφου που έμελλε να μείνει στη Γηραιά Ήπειρο μέχρι τα μέσα του '70... Με όλες τις χώρες της Ευρώπης σε κινηματογραφικό αναβρασμό: πολωνική σχολή, γιουγκοσλαβικός κινηματογράφος, σχολή της Πράγας, της Βουδαπέστης, σουηδική νουβέλ βαγκ, ισπανικός κινηματογράφος του υπονοούμενου, ελβετική ομάδα των 5, το γουέστερν σπαγκέτι ... Για να φτάσουμε στην αμερικανική γενιά του '70 και στο τραύμα του Βιετνάμ: Φράνσις Φορντ Κόπολα, Τζορτζ Λούκας, Μάρτιν Σκορσέζε. Στην τελευταία αναλαμπή της κωμωδίας: Γούντι Αλεν, Μελ Μπρουκς, Μόντι Πάιθονς. Στα βέβηλα είδη του κινηματογράφου: πορνό, καράτε, σπλάτερ. Στην έκρηξη του νέου γερμανικού κινηματογράφου: Φασμπίντερ, Βέντερς, Χέρτσογκ κ.ά. Στον νέο υποκειμενισμό του ιαπωνικού κινηματογράφου: Κουροσάβα, Όσιμα, κινούμενο σκίτσο Μάνγκα. Στον νέο ελληνικό κινηματογράφο του '70: Θόδωρος Αγγελόπουλος, πειραματικές ταινίες, ντοκιμαντέρ, ταινίες μυθοπλασίας. Στην ιταλική παρακμή αρχές του '70. Στην επιστροφή στη ρουτίνα του γαλλικού σινεμά μετά τον Μάη του '68. Στον σοβιετικό κινηματογράφο των λαϊκών δημοκρατιών με την αποσταλινοποίηση στα τέλη του '50. Στον κινεζικό και μετά τον Μάο κινηματογράφο. Στον «φτωχό» κινηματογράφο του Ιράν στη δεκαετία του '90. Στον αμερικανικό κινηματογράφο με τη φετιχοποιημένη βία στα τέλη του 20ού αιώνα. Στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο της ίδιας περιόδου με τη μικρή ανταπόκριση στο πλατύ κοινό και την έκρηξη του «δόγματος '95» στη Δανία. Για να φτάσουμε στην ψηφιακή τεχνολογία στις αρχές του 21ου αιώνα που ελαχιστοποιεί τη σημασία του «σκηνοθέτη-δημιουργού», ενισχύοντας τη σημασία του «σκηνοθέτη-τεχνοκράτη»...



TO ΣΙΝΕΜΑ ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΙ TH ΖΩΗ;



H απάντηση στο ερώτημα «H τέχνη αντιγράφει τη ζωή;» έχει δοθεί προ πολλού και είναι αρνητική - άσε που ήταν λάθος η ίδια η ερώτηση. Γιατί; Επειδή, απλούστατα, τίποτα δεν μπορεί να αντιγράψει τη ζωή. Και ο σκοπός της τέχνης - και του κινηματογράφου - δεν είναι να αναπαραστήσει τη ζωή, αλλά να την «ερμηνεύσει» με την ανθρώπινη νόηση - μικρή ή μεγάλη - που διαθέτει ο κάθε δημιουργός. Από την άλλη μεριά, όμως, τα γεγονότα της ζωής είναι καθοριστικά στη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού έργου. Κι όσον αφορά την ιστορία του κινηματογράφου, ο Στάθης Βαλούκος επιχειρεί να τον «διαβάσει» και να τον «αναλύσει» σε συνάρτηση με την κάθε ιστορική περίοδο: ο γερμανικός εξπρεσιονισμός εμφανίστηκε στα χρόνια της κρίσης της Βαϊμάρης, ο ρωσικός κονστρουκτιβισμός στα πρώτα χρόνια της μπολσεβίκικης επανάστασης, ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός στα χρόνια της θεοποίησης του Στάλιν. Ο κώδικας ηθικής Χέιζ, η οικονομική κρίση του '30 και ο μακαρθισμός βρίσκονται πίσω από την απόκρυψη και τον φετιχισμό του αμερικανικού φιλμ νουάρ και της κωμωδίας σκρούμπολ. Οι καταστροφικές συμφορές του B' Παγκόσμιου Πολέμου γέννησαν τον ιταλικό νεορεαλισμό, η κρίση της Δ' Γαλλικής Δημοκρατίας και οι συμφωνίες του Εβιάν τη νουβέλ βαγκ, η φιλελευθεροποίηση της αμερικανικής κοινωνικής συνείδησης το αντεργκράουντ κίνημα στις αρχές του '60 κ.λπ., κ.λπ., κ.λπ...



ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΓΙΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ, 14-02-2004