Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης

Απέναντι στο τραυματικό γεγονός της γενοκτονίας των Εβραίων, που σχεδιάστηκε από τους ναζί και εκτελέστηκε από τους ίδιους και τους συνεργάτες τους στην καρδιά του 20ού αιώνα και της πολιτισμένης Ευρώπης από το 1942 ως το 1945, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες τοποθετούνται και ερμηνεύουν με διαφορετικούς τρόπους αυτό που για πολλές δεκαετίες ήταν το "ανείπωτο". Η μνήμη του γεγονότος αυτού όσο άργησε να αναδυθεί, τόσο πυροδοτεί όλο και εντονότερη συζήτηση, ποικίλες προσεγγίσεις και διαμάχες.

Τα δεκαοκτώ κείμενα του συγκεντρωτικού αυτού τόμου, που γράφτηκαν σε μια δεκαπενταετία περίπου και δημοσιεύονται με χρονολογική σειρά, αποτυπώνουν την πορεία της έρευνας και του κριτικού στοχασμού της συγγραφέως, η οποία προσεγγίζει το ζήτημα της γενοκτονίας των Εβραίων από διάφορες σκοπιές. Επτά κείμενα πραγματεύονται την εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων, προτείνοντας ένα ερμηνευτικό σχεδίασμα τόσο της εκτόπισης όσο και της σιωπής που επακολούθησε. Ιδιαίτερο βάρος έχει σ' αυτά η Θεσσαλονίκη, όπου ζούσε και από όπου εκτοπίστηκε η πολυπληθέστερη εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδας. Ξεχωριστά μελετάται η αποτύπωση του γεγονότος στις μαρτυρίες, την ιστοριογραφία, τη λογοτεχνία.

Η διαλεκτική μνήμης και λήθης, σιωπής και γραφής, εξετάζονται τόσο στον λόγο των μαρτύρων, όσο και σε κείμενα της στρατοπεδικής λογοτεχνίας, όπως το έργο του Πρίμο Λέβι. Στα ζητήματα του αναθεωρητισμού και της άρνησης του "Ολοκαυτώματος" παρουσιάζεται η προσέγγιση του Πιερ Βιντάλ-Νακέ αλλά και άλλων μελετητών, και στα ζητήματα μνήμης οι απόψεις του Τσβέταν Τόντοροφ. Τέλος, τα πιο πρόσφατα κείμενα αναφέρονται στη θεσμοποίηση της μνήμης μέσα από μνημονικούς τόπους, μουσεία (ξεχωριστό κείμενο για την προβληματική των Μουσείων Ολοκαυτώματος), μνημεία και επετείους (27η Ιανουαρίου, Ημέρα Μνήμης). Έτσι η προσέγγιση του γεγονότος είναι πολυπρισματική, στην κατεύθυνση της ιστορικοποίησής του.