Η ενηλικίωση μιας γενιάς

Η Αντίσταση ήταν στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της Μεταπολίτευσης, μες στην οποία διαμορφωθήκαμε, σαν μύθος, σαν σιωπή που έσπαγε επιτέλους, σαν ένδοξο παρελθόν της δικής μας εποχής («ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-Πολυτεχνείο»), αλλά τι ήταν στ' αλήθεια; Μέσα δεκαετίας του '80, η Αντίσταση έχει μόλις βαφτιστεί «Εθνική» κι έχει αναγνωριστεί. Στην πρόταση που μου γίνεται από τον ιστορικό Φίλιππο Ηλιού να κάνω μια έρευνα για τον Τύπο των νέων στην Κατοχή, απαντώ με ενθουσιασμό. Την εποχή εκείνη οι μαρτυρίες δημοσιεύονται η μία πίσω από την άλλη. Αρχίζω να διαβάζω και να μπαίνω σιγά σιγά στο κλίμα. Αναζητώ τα έντυπα. Δύσκολα στην αρχή. Οι δημόσιες βιβλιοθήκες έχουν ελάχιστα πράγματα. Διάσπαρτα έντυπα με αρχικά οργανώσεων, για τις οποίες δεν γνωρίζω σχεδόν τίποτε (όπως ΕΠΟΝ) ή απολύτως τίποτε (ΠΕΑΝ, Ιερή Ταξιαρχία). Η βιβλιογραφία, πενιχρή έως ανύπαρκτη.


Εχω την τύχη να συναντήσω τον παλιό ΕΠΟΝίτη Πέτρο Ανταίο, ο οποίος θέτει γενναιόδωρα στη διάθεσή μου το Αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ (σήμερα απόκειται ταξινομημένο στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας). Η βουτιά στο αρχείο με πείθει ότι δεν μπορώ να σταματήσω στα έντυπα. Οταν η καταλογογράφηση τελείωσε και ο καρπός της εκδόθηκε από το ΙΑΕΝ, η απόφασή μου να ασχοληθώ με τη μελέτη πια των ίδιων των οργανώσεων και να μπω στα βαθιά νερά είχε παρθεί. Θα γινόταν το αντικείμενο της διδακτορικής μου διατριβής (1995).


Σ' εκείνη τη φάση καθοριστικές στάθηκαν οι προσωπικές συναντήσεις με παλιούς αγωνιστές και παλιές αγωνίστριες και τα όσα μου εμπιστεύτηκαν. Σκέφτομαι ότι ο καρπός αυτής της δεκαετούς ερευνητικής και συνθετικής εργασίας θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια προφορική ιστορία για το πώς βίωσαν τη στράτευσή τους στην Αντίσταση χιλιάδες νέοι και νέες.


Μάιος 2009: η έκδοση του βιβλίου από τον εκδοτικό οίκο της Εστίας, τον οποίο ευχαριστώ θερμά, κλείνει μία συναναστροφή μου με το θέμα που ξεπερνά τα 20 χρόνια. Πώς θα ήθελα να προσληφθεί αυτό το βιβλίο; Θα ήθελα να αφηγείται (και στον βαθμό του δυνατού να ερμηνεύει) τη ζωντανή ιστορία μιας μοναδικής συνάντησης: της συνάντησης της νεολαίας με την Αντίσταση, και μέσα απ' αυτήν με την Αριστερά (κάτω από τις σημαίες της ΕΠΟΝ). Της συνάντησης με νέες ιδέες, πέρα από τις κλασικές της Αριστεράς, π.χ. για κοινωνική δικαιοσύνη, νέες αντιλήψεις και αξίες, όπως η γυναικεία χειραφέτηση, που την ονειρευόταν να συνοδεύει την πολιτική και την εθνικοαπελευθερωτική, ή όπως η αξία της κουλτούρας και της πολιτιστικής δραστηριότητας. Αλλά όχι αποκλειστικά με την Αριστερά, γενικότερα με τις αξίες της Αντίστασης, αφού το πρώτο μέρος του βιβλίου αφορά και ορισμένες αθηναϊκές οργανώσεις νέων της αντίπερα ιδεολογικής όχθης (ΠΕΑΝ, νεολαία του ΕΔΕΣ και Ιερή Ταξιαρχία).


Τέλος, ελπίζω πως το βιβλίο απαντά σ' ένα βασικό ερώτημα που το διατρέχει: Πώς ενηλικιώθηκε η γενιά αυτή, της οποίας η ενηλικίωση σημαδεύτηκε από το πέρασμά της στην Αντίσταση; Ο τελευταίος όμως λόγος είναι, όπως πάντα, του αναγνώστη.

Ελευθεροτυπία / Βιβλιοθήκη 05/02/2009