Varotsos

Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να προσφέρει στο πλατύ κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει το μεγάλο εύρος του έργου του Βαρώτσου.





Θα ξεκινήσουμε λέγοντας ότι η γλυπτική του Κώστα Βαρώτσου παρουσιάζει σύνθετες προβληματικές που δύσκολα εντάσσονται σε παραδοσιακά σχήματα. Για να κατανοήσει κανείς όλες τις μορφικές και θεματικές ανάγκες που υπάρχουν στο έργο του, το πρώτο που πρέπει να κάνει είναι να εγκαταλείψει μία νοοτροπία περί "καθαρής" γλυπτικής.
Πράγματι, σε πολλές περιπτώσεις, το έργο του Κώστα Βαρώτσου δεν έχει όγκο, είναι μια γλυπτική κυρίως δύο διαστάσεων, που τείνει να αντιμετωπίσει το επίπεδο ως αφετηριακή δομή. Το επίπεδο αυτό μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να κινείται στο χώρο, μέχρι να κατακτήσει ένα βάθος, χωρίς όμως να απομονώνεται σε έναν όγκο. Αν θεωρήσουμε τη γλυπτική ως μία τέχνη για "ψηλάφηση", μία τέχνη που περνά μέσα από τη χειραγώγηση του αντικειμένου, όπως έγραφε στη δεκαετία του ΄50 ο Herbert Read, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο Βαρώτσος δεν είναι γλύπτης αλλά -όπως υποστηρίζει ο ίδιος- ζωγράφος.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν σήμερα η επέμβαση στη φύση νοείται ως το σύνολο των απειλητικών ενεργειών του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον στο οποίο διαβιώνει, των πράξεων καθυπόταξης των φυσικών φαινομένων, της εξάντλησης των πόρων της Γης και εν τέλει μιας επιβολής στον πλανήτη, φασιστικής νοοτροπίας, η τέχνη, στον αντίποδα αυτών, μπορεί να γίνει το μέσον προσέγγισης και επαναπροσδιορισμού της σχέσης ετούτης, διαταραγμένης εξαιρετικά τον 20ό αιώνα. Εύστοχος επομένως ο τίτλος του κειμένου «H γλυπτική είναι ένα είδος που ζητάει συγγνώμη» του Ακίλε Μπονίτο Ολίβα, κριτικού τέχνης και καθηγητή της ιστορίας της Σύγχρονης Τέχνης στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης. Κείμενο, το οποίο με τον υπότιτλο «Και ο Βαρώτσος το κατορθώνει» περιλαμβάνεται στην έκδοση, η οποία είναι αφιερωμένη στο έργο του έλληνα γλύπτη, ένα βιβλίο όπου ο λόγος ελλήνων και ξένων θεωρητικών της τέχνης πλαισιώνεται από την πραγματικότητα: το έργο του καλλιτέχνη, συχνά συνοδευμένο από σχολαστικά σχέδια, μελέτες που δεν έγιναν ακόμη πράξη, έναν πλήρη κατάλογο των έργων του και το χρονολόγιο της ζωής του.



Διαλεκτική σχέση



Από το 1955 που γεννήθηκε στην Αθήνα, τις σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου αρχικά και εν συνεχεία στη Σχολή Αρχιτεκτονικής στην Πεσκάρα της Ιταλίας, τις πρώτες εκθέσεις, τις συμμετοχές σε διεθνείς διοργανώσεις, τους σταθμούς στην πορεία του. Οι διάλογοι μεταξύ Τέχνης και Φύσης, Τέχνης και Αρχιτεκτονικής, Τέχνης και Πόλης, οι ανοιχτοί Ορίζοντες δημιουργίας συγκροτούν τις ενότητες στις οποίες χώρεσε το έργο μιας εικοσιπενταετίας. Και είναι σαφές ότι αυτή η διαλεκτική σχέση του Βαρώτσου με το τοπίο δεν έχει σκοπό τη δημιουργία αντίθεσης μαζί του ή την έκφραση μιας νέας σχέσης, αλλά το αντίθετο: τη συμφιλίωση μέσα από τον σεβασμό στη φύση ώστε το έργο του να ενσωματωθεί τελικώς σε αυτήν.

Ο Βαρώτσος, βέβαια, δεν επιχειρεί να φυτέψει δέντρα, αλλά δημιουργεί τα δικά του ως αντίδωρο στη φύση. Ούτε προσπαθεί να καθαρίσει τις θάλασσες από τη μόλυνση. Φτιάχνει όμως καθρέφτες μέσα από τους οποίους μπορεί να τη δει κανείς να εισχωρεί σε αναπάντεχα μέρη. Και δεν επιζητεί βεβαίως να φιλτράρει τον αέρα, αν και η κίνηση των έργων του μπορεί να είναι μία αναφορά στην ισχύ του. Εν τέλει ο Βαρώτσος δεν αντιτίθεται στον θεό-φύση αλλά επιθυμεί να συμπορευτεί μαζί τους. Αναδιπλώνει την αίσθηση του τοπίου και επιχειρεί να κρατήσει ανοιχτή την επικοινωνία. «Ενώ πολλοί καλλιτέχνες της γενιάς του εγκαταλείπονται στην αφήγηση του εγώ τους, σε μία εκφραστική προοπτική εξαιρετικά μύχια και εσωστρεφή, ο Κώστας Βαρώτσος μένει πιστός στην πιο μακρινή παράδοση της γλυπτικής, την κοινωνική και κοινοτική της συνιστώσα» γράφει για το έργο του ο κ. Αντρέα Μπελίνι, επιμελητής του Flash Art International στη Νέα Υόρκη. Προσθέτοντας ότι «ο έλληνας καλλιτέχνης αποκαλύπτει μια νοοτροπία εποικοδομητική, θετική, που έχει εμπιστοσύνη στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης και της επικοινωνίας».



Μεγεθυντικοί φακοί



Από τον αμφιλεγόμενο «Δρομέα» στην εντυπωσιακή μεταμόρφωση της πλατείας Αγίου Ιωάννη Ρέντη στην Αθήνα. Από την επέμβαση στην πλατεία Augosto Imperatore της Ρώμης ως τη μελέτη του πολυχώρου Cloud Plaza του Λας Βέγκας. Και από εκεί ως τη Μόρτζια στα Απέννινα της Ιταλίας, με ένα έργο, το οποίο θεωρείται από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις σε φυσικό περιβάλλον που έγιναν στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες, ο Βαρώτσος κινείται στους ανοιχτούς χώρους δημιουργώντας μεγεθυντικούς φακούς μέσα από τους οποίους μπορεί να κοιτάξει κανείς το τοπίο. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που η τέχνη του περιγράφεται συχνά ως περιβαλλοντική, παρ' ότι το γυαλί είναι το κυρίως εκφραστικό του μέσο, με τη διαφάνεια του οποίου όμως επιδιώκει την αναίρεση των τεράστιων όγκων που δημιουργεί.

Αν είναι ακριβώς αυτό που λέγεται, ότι τα έργα του Βαρώτσου ικανοποιούν κυρίως το μάτι, δεν είναι τέχνη για ψηλάφηση, το ίδιο ισχύει και για ένα βιβλίο τέχνης. Και παρ' ότι πρόκειται για δευτερεύον μέσο επικοινωνίας δημιουργού - κοινού, από το οποίο μάλιστα λείπει ο αντίλογος, μπορεί να επιτύχει τον στόχο του καθώς παραθέτει το όλον, δύσκολα προσεγγίσιμο υπό άλλες συνθήκες. (Μόνο στην Ιταλία υπάρχει ένα έργο του καλλιτέχνη ανά 250 χιλιόμετρα, ενώ πλήθος άλλων βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες.) Ούτως ή άλλως πρόκειται για έργο σε εξέλιξη. Και το βιβλίο αντίστοιχα αποτελεί σταθμό μόνο σε μία πορεία που διαμορφώνεται συνεχώς.



MAPIA ΘΕΡΜΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 20/08/2006