Ανοιχτή συζήτηση

Η "Ανοιχτή Συζήτηση" είναι ελεύθερη ανάπλαση ημερολογιακών σημειώσεων από κοινωνική συνάντηση παλιών φίλων, που εξελίχτηκε απρόσμενα σε μακρά πολιτική συζήτηση για τη Μεταπολίτευση, το Πα.Σο.Κ και την Αριστερά.
Πολύ περισσότερο όμως πρόκειται για ελεύθερη ανάπλαση "απομαγνητοφωνήσεων" και "σταχυολογήσεων" απ' το "σκληρό δίσκο" της μνήμης επάλληλων "καταγραφών" πολλών παρόμοιων συζητήσεών μας, αλλά και για απόπειρα πολιτικής ερμηνείας κρίσιμων πτυχών της μεταπολιτευτικής περιόδου, από αυτές που ρίχνουν βαριά τη σκιά τους στην πορεία του τόπου μας προς το μέλλον.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Γιατί εγκαταλείψαμε την πολιτική; Μήπως ποτέ δεν κατακτήσαμε τη δημοκρατία; Αυτά τα ερωτήματα κυριαρχούν καθώς διαβάζουμε την «Ανοιχτή Συζήτηση»: ένα στοχαστικό και καυστικά κριτικό διαλογικό δοκίμιο. Ακριβέστερα, όπως δηλώνεται, πρόκειται για «οιονεί διάλογο», ο οποίος ανασυγκροτείται και μεταγράφεται από το συγγραφέα.

Συνομιλούν και επιχειρηματολογούν δεκατρία μέλη μιας πολιτικής συντροφιάς, που είχαν ξεκινήσει ως «πρωταγωνιστές της ιστορίας», σε χαλεπούς μάλιστα καιρούς, για να καταλήξουν παροπλισμένοι και ματαιωμένοι πολίτες στην «εποχή της δημοκρατίας».

Αλλοι απ' αυτούς, άκαμπτοι και αυστηροί κι άλλοι, επιεικέστεροι και διαλλακτικότεροι, θέτουν συλλογικά τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων. Ακουμπούν πάνω στα πολλαπλά και αλληλένδετα οικεία κακά. Ανασκαλεύουν οδυνηρά τραύματα της μεταπολιτευτικής πραγματικότητας και τις παθογένειες της πολιτικής μας κουλτούρας. Η καταγραφή διαδοχικών επεισοδίων αναμέτρησης και ήττας φωτίζει προσωπικά, συλλογικά αλλά και εθνικά αδιέξοδα.

Αποδύονται σε μια εκπληκτικά διεισδυτική, εξομολογητική και άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση, όπου η κριτική και η αυτοκριτική είναι σκληρότατες και όπου ορισμένοι, όπως ο Διομήδης, δεν φείδονται αιχμηρών και αφοριστικών κρίσεων για πράγματα και πρόσωπα. Η αλυσίδα των de profundis εξομολογήσεων εναλλάσσεται με μια αλυσίδα αμείλικτων «γιατί», που ακολουθούνται από μια αλυσίδα κοφτών «διότι».

Παρακολουθούμε έτσι την εξιστόρηση του τι έφταιξε και πώς φτάσαμε στο τέλμα της σημερινής πολιτικής παθογένειας και διαφθοράς. Στο στόχαστρο είναι κυρίως το ΠΑΣΟΚ αλλά και η Αριστερά, καθώς αυτές είναι οι πολιτικές δυνάμεις οι οποίες ήγειραν και πυροδότησαν προσδοκίες αλλαγών, εκδημοκρατισμού, ανασυγκρότησης και αναγέννησης του τόπου μετά την εφτάχρονη τυραννία.

Η «Ανοιχτή Συζήτηση» δίνει τροφή για προβληματισμό γύρω από συγκεκριμένα παρακμιακά φαινόμενα, στα οποία, το γνωρίζουμε ή το διαισθανόμαστε, όλοι πλέον έχουμε εγκλωβιστεί.

Κατά τους διαλεγόμενους, η «μεταστροφή» του ΠΑΣΟΚ επήλθε στην κρίση του 1975. Οι επιδράσεις και οι επιπτώσεις εκείνης της απεμπόλησης των θεμελιωδών δημοκρατικών αρχών λειτουργίας υπήρξαν καθοριστικές. Παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις και προσδοκίες, οικοδομήθηκε ένα κόμμα χωρίς διαδικασίες συμμετοχής των μελών του στη λήψη των αποφάσεων. Και επειδή «στη δημοκρατία η διαδικασία είναι ουσία», η εξέλιξη αυτή σήμανε αυτόχρημα την απεμπόληση της προσδοκίας, αν όχι του στόχου, για δημοκρατική ανάταξη της κοινωνίας μας, η οποία μόλις έβγαινε από το σκότος της χούντας. Επικράτησε ο «νόμος» της διάζευξης λόγων και έργων. Η αναντιστοιχία αρχών και πράξεων έγινε το «διδόμενο παράδειγμα». Αλλα λέμε και άλλα κάνουμε. Σηματοδοτήθηκε έτσι κάτι το θεμελιακά δαβρωτικό για οποιαδήποτε πολιτική κοινωνία, ότι δηλαδή κανόνες θεσπίζουμε, μα κανόνες δεν τηρούμε.

Δεν είναι, γι' αυτό, τυχαία η βαθιά ανομία που μαστίζει σήμερα τη χώρα μας και η οποία αποκρυσταλλώνεται στη συμπεριφορική ανικανότητα των νεο-Ελλήνων να συμμορφώνονται σε αυτονόητους κανόνες ατομικής ή συλλογικής συμπεριφοράς. Η ίδια αυτή τάση υποδηλώνει αναμφίβολα ότι οι νεο-Ελληνες συμμορφωνόμαστε στους αυτονόητους κανόνες μόνο με εξωτερική επιβολή, με χειραγωγική προπαγάνδα ή με αστυνόμευση. Αυτή η πρωτοβάθμια ανικανότητα καθιστά οποιονδήποτε κοινωνικό στόχο ή συλλογικό σύστημα σχέσεων έωλο και αστήρικτο. Και, βέβαια, οι πολιτικά συγκροτημένες δυνάμεις φέρουν, συνολικά, ακέραιη την ευθύνη γι' αυτό το έλλειμμα πολιτικής κοινωνικοποίησης. Γοργά και σταθερά η ασυδοσία ανήχθη σε «εθνική μαγκιά».

Οι δυσοίωνες όμως εξελίξεις δεν είναι ένα αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Ο συγγραφέας εντοπίζει εύστοχα τις επιδράσεις του καταναλωτικού προτύπου που κυριάρχησε και τις ευρύτερες παγκόσμιες αιτίες για το σάρωμα όχι απλώς των σοσιαλιστικών αρχών, αλλά ακόμη και των πλέον ζωτικών πολιτικών και οικολογικών προταγμάτων. Συγκρίνει τη μετάλλαξη όλων των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη σε σοσιαλ-φιλελεύθερα, παραπέμποντας στην ακάθεκτη δυναμική και στην εμπέδωση της ηγεμονίας του πολιτικά ανεξέλεγκτου παγκόσμιου καπιταλισμού. Ας μη μας διαφεύγει ότι το ΠΑΣΟΚ ανερχόταν ως πολιτική δύναμη στην Ελλάδα την εποχή που στον οικονομικά αναπτυγμένο Βορρά ανερχόταν ρωμαλέα η λαίλαπα του ultra-νεοφιλελευθερισμού της Thatcher και του Μ. Friedman. Πόσο εναλλακτικά μπορούσαν να πράττουν οι «σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις» μέσα στο προκρούστειο πλαίσιο της Ενιαίας Αγοράς της Ε.Ε.; Ετσι, τα «διλήμματα» και τα βαρύγδουπα απανωτά τελεσίγραφα των εθνικών κυβερνήσεων απλώς μετέφραζαν τους υπερεθνικούς καθορισμούς και τις επιταγές για τα «σοκ» που έπρεπε να υποστεί η δημοκρατικο-πολιτικά παραιτημένη και παρατημένη ελληνική κοινωνία. Μπορούμε, επομένως, να είμαστε επιεικέστεροι απέναντι στους πρωταγωνιστές, αλλά συγχρόνως και πιο απέλπιδες απέναντι στο μέλλον.

Το βιβλίο του Λαοκράτη Βάσση αποτελεί συμβολή στη γνώση της πρόσφατης πολιτικής μας ιστορίας. Στις κυριότερες αρετές του ανήκουν η ίδια η μεθοδολογική σύλληψη και η δομή. Το «εύρημα» του διαλόγου αποτελεί εξαιρετικά δημιουργική λύση. Καθαρά στιλιστικά, ο συγγραφέας πρωτοτυπεί, προσκομίζοντας μάλιστα έναν πολύ στακάτο και χειμαρρώδη, αλλά εν τούτοις επιχειρηματολογικό λόγο. Πετυχαίνει επιπλέον καίριο στόχο, καθώς είναι μεγάλες οι ανάγκες που έχουμε ως κοινωνία στο θέμα του δημόσιου διαλόγου. Η σχέση μας με τον κριτικό διάλογο είναι βαθιά προβληματική και χρήζει επείγουσας και εντατικής αγωγής. Ο ουσιαστικός και συμπεριληπτικός κοινωνικός διάλογος απουσιάζει, ενώ ο συνήθης μανιχαϊκός τρόπος αντιμετώπισης κρίσιμων υποθέσεων, στο δημόσιο διάλογο, μόλις που συγκαλύπτει τις δυσθεράπευτες τάσεις χειραγώγησης και προπαγάνδας. Είναι σαφές, ωστόσο, ότι ο αυταρχισμός, η αδιαφάνεια, η κλικαδόρικη νοοτροπία, η κατ' επίφαση συντροφικότητα σε συνδυασμό με την υπόγεια τάση ηγεμόνευσης είναι φαινόμενα που ανθούν κατ' εξοχήν σε περιβάλλοντα με ελλιπή δημόσιο διάλογο.

Δεδομένης της συγγνωστής μεροληψίας του κάθε γράφοντος, θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον όσο και χρήσιμο για την πολιτική αυτογνωσία μας να διαβάσουμε -σύντομα- άλλες αντίπαλες εκδοχές πάνω στην ίδια αλληλουχία γεγονότων. Εκδοχές από τις «αντίπερα όχθες», καθώς ο συγγραφέας τα «βάζει» τόσο με το ΠΑΣΟΚ της εξουσίας όσο και με την Αριστερά των παρυφών της εξουσίας και μη.



ΣΟΦΙΑ ΚΑΪΤΑΤΖΗ-ΓΟΥΙΤΛΟΚ (Επίκουρη καθηγήτρια)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/02/2006