Με τις Μογγόλες

Θα μπορούσε να ήταν ένα μυθιστόρημα, ή το σενάριο μιας ταινίας, ένα ποίημα ίσως, πάνω στο σώμα της μογγολικής νύχτας. Είναι μια σειρά γυναικών που βγαίνουν από τα βαγόνια των τρένων, τα λεωφορεία και τα αεροπλάνα και επείγονται να μιλήσουν ελληνικά. Έρχονται από τις στέπες και το αναβαθμισμένο Ουλάν Μπατόρ για να μείνουν μαζί μας. Είναι οι Μογγόλες, που έχουν για σπίτι τους την έρημο Γκόμπι, που κατεβαίνουν η μια μετά την άλλη στο Πεκίνο, στη Σεούλ και στο Χονγκ Κονγκ για να δουν πώς άλλαξε η άλλοτε επικράτεια του ένδοξου παππού τους, του Κουμπλάι Χαν. Είναι τα κορίτσια που συνάντησε ο συγγραφέας κι έζησε μαζί τους νέες περιπέτειες στο βάθος της μογγολικής ψυχής. Ας τ' ακούσουμε.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στην αχανή στέπα της μακρινής Μογγολίας μάς ξεναγεί με το τρίτο ταξιδιωτικό του βιβλίο ο Γιώργος Βέης, συνεχίζοντας την πορεία του στα συναρπαστικά τοπία της Απω Ανατολής (έχουν προηγηθεί τα έργα «Ασία, Ασία», 1999, και «Στην απαγορευμένη πόλη», 2004). Ο συγγραφέας προσέρχεται στην ταξιδιωτική αφήγηση με οπλισμό τον οποίο έχει αντλήσει από την περιοχή της ποίησης, κι αυτό γίνεται από την πρώτη στιγμή φανερό στα κείμενά του, που διαθέτουν μια πολύ ειδική, καθώς και έντονα αφαιρετική ματιά. Το αφηγηματικό δίχτυ το οποίο στήνει, παρ' όλα αυτά, ο Βέης με τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, όπως και οι αλλαγές τις οποίες επιφέρει σε μίαν ολόκληρη λογοτεχνική παράδοση, δεν μπορεί να εξηγηθούν μόνο με τη δόκιμη ποιητική του προπαίδεια και θητεία. Τι θέλω να πω; Μα, ότι για να γράψει κανείς σήμερα ταξιδιωτική λογοτεχνία, και για να μπορέσει να απευθυνθεί τόσο στο υποψιασμένο όσο και στο ευρύτερο κοινό (όπως το έκαναν στο παρελθόν ο Νίκος Καζαντζάκης ή ο Κώστας Ουράνης, για να σταθώ σε δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα), οφείλει να ξέρει τα όρια στα οποία έχει από πολύ καιρό προσκρούσει το είδος. Ποια ακριβώς, όμως, είναι αυτά τα όρια;



Τι άλλαξε στην ταξιδιωτική λογοτεχνία



Με τις ραγδαίες εξελίξεις που μεσολάβησαν στην ελληνική και την ευρωπαϊκή λογοτεχνία από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα και μετά, το ταξιδιωτικό είδος δεν γινόταν παρά να περιπέσει σε κρίση. Η απαραβίαστη καλλιέπεια, η αυστηρά ιεραρχημένη οργάνωση του υλικού, ο μεγάλος όγκος των πληροφοριών και ο σχηματισμός μιας αντικειμενικής βάσης δεδομένων για το παρελθόν και για το παρόν του ταξιδιωτικού τόπου, που συνόδεψαν επί παρατεταμένο χρονικό διάστημα τους συγγραφείς της περιπλάνησης, δεν ήταν καθόλου εύκολο να διατηρήσουν τη θέση τους και την ισχύ τους σε μιαν εποχή κατά τη διάρκεια της οποίας η λογοτεχνική γραφή σημαδεύτηκε από την υποκειμενικότητα του αφηγητή και την ως εξ ορισμού αποσπασματικότητα ή ελλειπτικότητα της ματιάς του. Πώς να αντέξουν υπό το βάρος μιας τέτοιας προοπτικής το βάθος και η έκταση των πληροφοριών, οι λεπτομερείς περιγραφές των τοπίων και οι εξαντλητικές καταγραφές των καθημερινών αναγκών και συνηθειών; Πώς να τα υπομείνει όλα αυτά ένας αναγνώστης ο οποίος έχει από εκατό πλευρές μάθει να εμπιστεύεται και να αναγνωρίζει στο συγγραφέα πριν και πάνω απ' όλα την αλήθεια της ατομικότητάς του;

Πιασμένη σ' αυτό το δόκανο, η ταξιδιωτική λογοτεχνία όφειλε να κάνει, αν ήθελε να επιζήσει και να μακροημερεύσει, μια στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών, και να περάσει από τα μεγάλα και ανοιχτά σύνολα (από τις χώρες, τα ιστορικά μεγέθη και τα αρχειακά ευρήματα) στις μικρότερες και συμπαγείς ενότητες (στις πόλεις και στις γειτονιές, στα στιγμιαία ερεθίσματα του άμεσου περίγυρου και στα τυχαία συγκεντρωμένα πραγματολογικά υλικά). Χρειάστηκε, με άλλα λόγια, η ταξιδιωτική λογοτεχνία να μετακινηθεί από τις υψηλές και τις φιλόδοξες πτήσεις στις χαμηλές στροφές και στη γρήγορη, αν όχι και ακαριαία δράση. Σε μίαν ομόλογη σύλληψη του ταξιδιού και του ξένου ή του άγνωστου τοπίου φαίνεται πως προπονήθηκε ο Βέης μέχρι να τη βάλει στην πράξη για αποκλειστικά δικό του λογαριασμό, όντας οπωσδήποτε ένας από τους πρώτους ο οποίος οδεύει στα καθ' ημάς προς αυτή την κατεύθυνση, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του, όπως το σημείωνα και προεισαγωγικά, ορισμένες πολύ αξιοπρόσεκτες κατακτήσεις. Κανείς, βεβαίως, για να μείνω στις προλογικές μου παρατηρήσεις, δεν μπορεί να αμφιβάλλει, διαβάζοντας τα σύντομα και ιδιαίτερα πυκνογραμμένα κείμενα τα οποία συναρθρώνουν τον τόμο «Με τις Μογγόλες», πως η ποίηση δεν έχει παίξει το ρόλο της τα μάλα τόσο στον αρχικό τους σχεδιασμό όσο και στην τελική τους διαμόρφωση. Το εσωτερικό και κατά κανόνα όχι φωτογραφικό βλέμμα, η κοφτή και στακάτη γλώσσα, οι απότομες νοηματικές μεταβάσεις, οι ξαφνικοί ιριδισμοί στον ορίζοντα ή στο υπόστρωμα μιας μακράς ή, αντίστροφα, μιας πολύ σύντομης και λιτής περιγραφής, οι σκόπιμα εκκρεμείς και ανολοκλήρωτες εικόνες, το συχνό χαμήλωμα του φωτισμού και η μόνιμη αμφισημία του λόγου έλκουν σε κάθε περίπτωση την καταγωγή τους από την ποιητική εμπειρία του Βέη. Την ίδια, ωστόσο, στιγμή ο συγγραφέας μάς δείχνει με κάθε τρόπο πως όποιος επιδιώκει στις μέρες μας να ρίξει σ' ένα ορισμένο αφηγηματικό καλούπι το ταξιδιωτικό του βίωμα δεν μπορεί να το κάνει παρά μόνο με τη μορφή μιας επιμέρους, καθαρώς δοκιμαστικής προσέγγισης και απόπειρας.



Η κυριαρχία της ανθρώπινης μορφής



Ταξιδεύοντας στη Μογγολία και στην πρωτεύουσά της Ουλάν Μπατόρ, μιαν αντιθετική και συνάμα εξαιρετικά αντιφατική πολιτεία, ο Βέης παρακολουθεί και συστηματοποιεί άγρυπνος τα στοιχεία της πολιτικο-κοινωνικής ταυτότητας, αλλά και της απέραντης φύσης της χώρας: υπενθυμίζει την πολιτική τής σοβιετικής περιόδου, εξετάζει την επίδραση του σαμανισμού σε όλα τα επίπεδα της καθημερινής ζωής, επισημαίνει τις θεαματικά εκσυγχρονιστικές τάσεις των τελευταίων ετών ή περνά μαγεμένος τις νύχτες του κάτω από έναν τεράστιο ουρανό, που καλύπτει ολόκληρο το σκοτεινό τόπο τριγύρω του. Στο σύνολο, εντούτοις, του πεδίου της αφήγησης του Βέη δεν παύει ούτε λεπτό να παίζει τον κυρίαρχο ρόλο της η ανθρώπινη φιγούρα, και ειδικότερα η λατρεία και η αποθέωση του γυναικείου προσώπου. Οι Μογγόλες όταν γελούν και αστειεύονται, οι Μογγόλες όταν αγαπούν και κάνουν έρωτα, οι Μογγόλες όταν σιωπούν και ντρέπονται, οι Μογγόλες όταν ετοιμάζονται να προσφέρουν όλη την τρυφερότητά τους, οι Μογγόλες όταν αποσπούν από το χώρο ο οποίος τις περιβάλλει μόνο τα ενδότερα (και επομένως τα ελάχιστα συζητημένα και προβεβλημένα) χαρακτηριστικά του. Και είναι αυτά τα ενδότερα χαρακτηριστικά εκείνα που πρωτίστως μας δονούν και μας παρακινούν στα ασιατικά ταξίδια του Βέη, τα οποία, αξίζει τον κόπο να το τονίσω, γίνονται από βιβλίο σε βιβλίο όλο και πιο γοητευτικά.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/06/2005