Στην απαγορευμένη πόλη

Ένα οδοιπορικό στην Άπω Ανατολή, που προσεγγίζει με την ποίηση της γραφής την άφθαστη μαγεία των τοπίων. Ο Γιώργος Βέης μάς ξεναγεί σ' έναν κόσμο απαγορευμένο και επιθυμητό, άγνωστο και σαγηνευτικό: Πεκίνο, Χονγκ Κονγκ, Μπάλι, Σεούλ, Μπανγκόκ και Πατάγια συνυπάρχουν σε μια χωροχρονική αλληλουχία όπου η μνήμη καταργεί τις αποστάσεις, οι αισθήσεις παραδίδονται σε μια συνένοχη απόλαυση.
Ο λυρισμός των περιγραφών εναλλάσσεται με την οξυδέρκεια των παρατηρήσεων. Ο συγγραφέας προσπερνά τους πειρασμούς του εξωτισμού και βυθομετρά τους πειρασμούς της ίδιας της ζωής: ένα καλειδοσκόπιο εικόνων, μια ου-τοπική φαντασμαγορία, όπου οι αντιθέσεις των τοπίων, των ανθρώπων και των κοσμοθεωριών αναδεικνύουν την οικουμενικότητα του ταξιδιού.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ελάχιστοι δόκιμοι συγγραφείς μας διακονούν σήμερα την ταξιδιωτική λογοτεχνία, η οποία θεωρείται από πολλούς δεύτερης κατηγορίας είδος. Δεν θα ασχοληθούμε εδώ με την ανασκευή αυτής της ολότελα λαθεμένης και ανιστόρητης αντίληψης, η οποία εδράζεται στις ξενόφοβες, επαρχιώτικες και στείρα ελληνοκεντρικές ιδέες ενός κομματιού των ελλήνων συγγραφέων, αλλά με το πρόσφατο βιβλίο του Γιώργου Βέη, που με την οξυδέρκεια της παρατήρησης και την πνευματώδη γλαφυρότητα του ύφους ζωντανεύει μπρος στα μάτια μας κόσμους απόμακρους, βυθισμένους στην αχλύ του παραμυθιού. Το πρόσφατο βιβλίο του Στην Απαγορευμένη Πόλη, με τον ενδεικτικό υπότιτλο «Μαρτυρίες από την Απω Ανατολή», έρχεται σαν συνέχεια του βραβευμένου (με κρατικό βραβείο το 2000) Ασία, Ασία και στέκεται στο ίδιο με κείνο επίπεδο ποιότητας.

Αφιερωμένο σε έναν φίλο του συγγραφέα, ποιητή - «στον Αντώνη Φωστιέρη, που με παρότρυνε» -, και έχοντας σαν μότο τη ρήση του Κομφούκιου «Ο άνθρωπος δεν κρύβεται», το κείμενο, εστιάζοντας ακριβώς στον άνθρωπο και δευτερευόντως στο τοπίο, μιλάει με τρόπο υπερβατικό και πυκνά ποιητικό για μια άλλη πραγματικότητα, συχνά ασύλληπτη για το μάτι και ακατανόητη για τον νου του Ευρωπαίου. Οχι μόνο ήχοι και χρώματα, μυρωδιές και τοπία, αλλά και αισθήσεις, συμπεριφορές, στοχασμοί, φανερώματα. Κοντολογίς ό,τι συλλαμβάνει, καταγράφει και επεξεργάζεται ο υπομονετικός, ευαίσθητος και καλοπροαίρετος ταξιδευτής, μόλις ο ξένος τόπος αρχίσει να του ανοίγει τα μύχια του: Πεκίνο, Χονγκ Κονγκ, Μπαλί, Σεούλ, Μπανγκόκ, Πατάγια - ένας φαντασμαγορικός άξονας, οι καλειδοσκοπικές εκφάνσεις του οποίου προκαλούν και καλούν σε μια διαρκή απόλαυση. Ο λυρισμός των περιγραφών μπορεί να ακουστεί παράταιρος σε ένα άμαθο αφτί. Και όμως, ετούτη είναι η ουσία της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. H μετουσίωση του βιώματος σε γραφή, με τον απολύτως υποκειμενικό τρόπο του αποδέκτη. Αλλωστε ο Βέης δεν εξωραΐζει την πραγματικότητα. Ούτε ωραιοποιεί τις καταστάσεις για να «του βγει η συνταγή». Το κείμενό του εδράζεται γερά πάνω στη ζωντανή - που συχνά σε κείνα τα μέρη γίνεται αποκρουστική -, τρεχάμενη ζωή γύρω του. Αλλωστε δεν πρέπει να ξεφύγει από την προσοχή μας πως σταδιοδρομεί με επιτυχία στο διπλωματικό σώμα της χώρας μας. Διαβάζοντας με προσοχή ετούτο το βιβλίο ίσως διδαχθούμε τον τρόπο να ταξιδεύουμε με όλο μας το είναι.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 04-04-2004







ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο Στην απαγορευμένη πόλη αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας προγραμματισμένης τριλογίας, που ξεκίνησε με το ήδη βραβευμενο Ασία Ασία, απαρτισμένης από κείμενα του ποιητή Γιώργου Βέη, γραμμένα, εμπνευσμένα θα ήταν το σωστότερο να πω, από την επταετή παραμονή του στην Απω Ανατολή, όπου υπηρέτησε ως διπλωμάτης. Πεκίνο, Χονγκ Κονγκ, Μπαλί, Σεούλ, Μπανγκόκ και Πατάγια είναι οι τόποι όπου ζει και κινείται, παρατηρεί και καταγράφει, όχι μόνο ότι καθημερινό ή παράδοξο υποπίπτει στην αντίληψή του, αλλά και όσα αισθάνεται, σκέφτεται και τον οδηγούν σε γοητευτικούς διαχρονικούς και διαπολιτισμικούς συνειρμούς.

Η ποιητική του ιδιότητα, χωρίς πουθενά να δηλώνεται άμεσα, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των τρόπων προσέγγισης των όσων αποσπούν το βλέμμα του και κινητοποίουν ή επιβεβαιώνουν την αισθαντικότητά του. Είναι αυτή που, σε συνδυασμό με τη φιλοπερίεργη διάθεσή του, τον ωθεί σε περιπλανήσεις που υπερβαίνουν κατά πολύ τις εστίες των τοπικά και χρονικά προσδιορισμένων συμβάντων και καταστάσεων που, εντέλει, χωρίς να χάνουν την αυθεντικότητά τους, χωρίς να αποδυναμώνεται η παροντική τους διάσταση, γίνονται οι αφετηρίες για βαθύτερες αναζητήσεις και για γενικότερου ενδιαφέροντος συσχετισμούς.

Αυτή ακριβώς η ιδιότητά του είναι που τον βοηθάει σε μία σταδιακή, διακριτική αποφλοίωση των σημαινομένων, με σεβασμό στην περιρρέουσα πνευματική ατμόσφαιρα των τόπων, των τοπίων, των σκηνών που εκτυλίσσονται σε ιδιωτικούς ή δημόσιους, ερημικούς ή πολυσύχναστους χώρους, συχνά περιθωριοποιώντας το εγώ ή , μάλλον, μετατοπίζοντας το, εντέχνως, στο βάθος όλων όσα του κινούν το ενδιαφέρον, κατά τις εξωτερικές και τις εσωτερικές του μετακινήσεις. Τον βοηθάει, ώστε να μην παρασύρεται σε άσκοπες και ανέξοδες περιγραφές επιφανειακών σκηνών, εικόνων και γεγονότων, να μην περιορίζεται σε μια εντυπωσιολογική περιγραφική αναπαράσταση αυτών που υποπίπτουν στην αντίληψή του, όσο παράδοξα κι αν είναι, αλλά να διεισδύει στον πυρήνα μιας σιωπής σχεδόν ιεροτελεστικής· εκεί όπου αισθάνεται ότι εμφωλεύουν τα βαθύτερα αίτια όλων όσα τον ενεργοποιούν στοχαστικά.

Γιατί ο Γιώργος Βέης καταθέτει τους στοχασμούς του και δεν περιγράφει, ούτε εντυπωσιολογεί· νηφάλια παρατηρεί, σταθμίζει και εμβαθύνει στα πράγματα, χωρίς τη βιασύνη ενός ταξιδιώτη που, πιεσμένος από το χρόνο, περιορίζεται στη φωτογραφική αποτύπωση «στιγμών», περιστατικών και περιστάσεων. Δεν διακατέχεται από το άγχος του περαστικού· είναι κάτοικος ή οιονεί κάτοικος των τόπων που στους δρόμους τους κινείται: έχει την πολυτέλεια και, βέβαια, την ικανότητα της εμβάθυνσης· μπορεί και στέκεται με ελεγχόμενο θαυμασμό και με σεβασμό μπροστά στη γοητευτική πολυσημία του σινικού φαινομένου, κυρίως, όμως, μπορεί να αφεθεί -και αφήνεται- σε αλλεπάλληλα συνειρμικά κύματα, συνδέοντας ή παραλληλίζοντας συμπεριφορές, συνομιλώντας, άμεσα ή έμμεσα, σε συγγραφείς, στην πλειονότητά τους ποιητές.

Η φωτογράφηση, άρα και η απλή φωτογραφική περιγραφή, είναι γι' αυτόν «η έσχατη ασέλγεια της τουριστικής μανίας». Ολα όσα κινούν το, ας μου επιτραπεί ο χαρακτηρισμός, προδιαγεγραμμένο ενδιαφέρον του, τα εναποθηκεύει -ή, ερήμην του, καταγράφονται- «στην αρμόδια γωνιά της μνήμης», κι εκεί υφίστανται την αρμόδια επεξεργασία· ώστε, στη συνέχεια, να «κατατίθενται» σαν αποστάγματα εξομολογητικά μιας συνείδησης ζυμωμένης από σωστά υπολογισμένες ποσότητες λογικής και συναισθήματος και διαποτισμένης από την αύρα μιας ποιητικής αίσθησης των πραγμάτων. Κατατίθενται, όμως, και σαν επαληθεύσεις της ύπαρξης ενός «μυστικού» σχεδίου που αποσκοπεί στη διατήρηση της «συμπαντικής αρμονίας».

Ο Γιώργος Βέης δεν πραγματοποιεί ταξίδια επειδή απλώς διακατέχεται από την επιθυμία της αποδημίας, όπως, συνήθως, συμβαίνει με τους συγγραφείς βιβλίων ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. Είναι ένας «θέσει» περιπλανώμενος, αφού η ιδιότητά του, αυτή του διπλωμάτη, συνεπάγεται μετακινήσεις και μακροχρόνιες παραμονές σε ξένους τόπους· γεγονός που σημαίνει ότι έχει στη διάθεσή του τον απαιτούμενο χρόνο, όχι μόνο να δει, αλλά και να διεισδύσει στο βάθος όσων αποσπούν το οπτικό του ενδιαφέρον, αναζητώντας τα γηγενή πολιτισμικά αίτιά τους και τις διαφορές και τους πνευματικούς κρίκους που υπάρχουν, προφανείς ή υποδόριοι, ανάμεσα στο εκεί και στο εδώ, στην Ανατολή και την Ευρώπη. Και είναι σ' αυτό το σημείο ακριβώς, θέλω να πω εκεί που επιχειρεί συσχετισμούς πνευματικών, κοινωνικών και απλών καθημερινών συμπεριφορών του Ευρωπαίου και του Ασιάτη, που αναδύονται ψήγματα νοσταλγίας και φορτίζουν, διακριτικά, με συγκίνηση το λόγο του, προσδίδοντάς του ποιητικές διαστάσεις. Δεν γράφει εν κινήσει, αλλά σταματημένος μέσα στην κίνηση ή, αλλιώς, ταξιδεύοντας μέσα στο ταξίδι· γι' αυτό και τα κείμενά του δεν είναι κείμενα της πραγματοποιημένης φυγής του, αλλά αποστάγματα απολύτως προσωπικών εντυπώσεων και διαθέσεων, ενδεικτικά της ποιητικά προσδιορισμένης αισθαντικότητας του· είναι, θα μπορούσα να πω, επιβεβαιωτικά και, συνάμα, επαναπροσδιοριστικά, κάθε φορά με διαφορετική αφορμή και σε διαφορετική βάση, του εαυτού του.

Γι' αυτόν το λόγο οι παρατηρήσεις του, μολονότι ότι απομακρύνονται από την πραγματικότητα, δεν είναι αντικειμενικές· τα διάφορα εξωτερικά συμβάντα ή δρώμενα, οι εξωτερικές καταστάσεις, τα πρόσωπα, τα σώματα, με τις ιδιάζουσες στάσεις και χειρονομίες τους, του αποσπούν το ενδιαφέρον και τον κινητοποιούν, πρώτα αισθητικά και στη συνέχεια στοχαστικά, μόνον εφόσον -και στο βαθμό που- ανταποκρίνονται στην ποιητικά θρεμμένη ιδιοσυγκρασία του. Και μπορούν έτσι, ανταποκρινόμενα, να μεταμορφωθούν σε μία άλλη πραγματικότητα, υποκειμενική. Γιατί ο Γιώργος Βέης, για να θυμηθώ όσα λέγει για ποιητές και πεζογράφους συγγραφείς έργων ταξιδιωτικής λογοτεχνίας ο Στέλιος Ξεφλούδας, «ξαναπλάθει, δημιουργεί σαν για πρώτη φορά αυτό που είδε, δημιουργεί την αιωνιότητα του κόσμου από τη δική του ψυχή, δίνει την εικόνα του κόσμου όπου θα 'θελε να ζήσει, τον κόσμο του. Δεν παραμορφώνει το αντικείμενο που σταματάει τα βήματά του, το φωτίζει, το χρωματίζει, χαρίζοντάς του -χωρίς να το ωραιοποιεί- την πιο τέλεια μορφή, έκφραση και σχήμα». Και όλ' αυτά τα πραγματοποιεί με την τεχνική μιας νηφάλιας, ταυτόχρονης ενατένισης παρόντων και παρελθόντων πραγμάτων και καταστάσεων, περιβάλλοντας και τα παρόντα με την αχλή του χρόνου, ανάγοντάς τα σε ένα πνευματικό επίπεδο τέτοιο, ώστε, ενδυναμωμένα με στοιχεία ψυχής και μνήμης, να μπορούν να αντιστέκονται στη διαβρωτική δύναμη του χρόνου.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/06/2004