Απρόβλεπτη Αθήνα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Για τον ιστορικό του μέλλοντος, η Αθήνα της εποχής μας είναι ανεξάντλητη. Ανοίγεται σαν ένα σκοτεινό όρυγμα που το λούζει σαν κινούμενος προβολέας ο φακός του ερευνητή. Η Αθήνα αναβλύζει διαρκώς και, παρά το επιφανειακό τέλμα στο οποίο μοιάζει να έχει βυθιστεί, κινείται με υπόγειες ταχύτητες μεγάλες, με τρόπο τέτοιο ώστε νέες όψεις της έρχονται στο φως και δίνουν, έως χθες, απρόβλεπτες εικόνες. Σήμερα, το χαρακτηριστικό της πόλης δεν είναι οι αλλαγές στα κτίρια, στα τεχνικά έργα, στην υποδομή όπως ήταν σε άλλες στιγμές της πρόσφατης ιστορίας της, αλλά οι ανθρώπινες μορφές της που κάθε μέρα αλλάζουν το ένδυμα της πρωτεύουσας.
Περισσότερο παρά ποτέ, η Αθήνα προσφέρεται σήμερα σαν ένα εργαστήρι συμπεριφορών. Καθώς μεταβάλλεται το κλίμα της πόλης, το παλιό αποκτάει μία πένθιμη πατίνα και το νέο αγωνίζεται να βρει θέση στην προθήκη. Σε αυτό το μεταίχμιο, οι πολίτες της Αθήνας μοιάζουν ανεβασμένοι σε μία φελλινική σκηνή, στην οποία τα φώτα ανάβουν και σβήνουν ακανόνιστα.
Στο τέλος, όμως, όλα μοιάζουν κανονικά, παρότι τίποτε δεν είναι πλέον ίδιο.
Βλέποντας τις φωτογραφίες του Τάσου Βενετσανόπουλου, αισθάνθηκα ότι γινόμουν θεατής σε μία περιστρεφόμενη σκηνή και ταυτόχρονα ένιωθα πως συνδεόμουν με μια βαθιά παράδοση φωτογραφίας με ρίζες στην κοινωνική ανθρωπολογία. Άλλωστε, η ίδια η ματιά του Τάσου Βενετσανόπουλου, όπως έχει διαφανεί και από τη δουλειά του πάνω στην Κωνσταντινούπολη, πατάει στέρεα στην ανθρωποπαρατήρηση που παραπέμπει στον Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν και τους "Ευρωπαίους" του ή στον Γουώκερ Ήβανς και την κρίση της δεκαετίας του '30. Αυτή η διεισδυτική ανάγνωση του αστικού κόσμου κάνει την Αθήνα του Τάσου Βενετσανόπουλου πραγματικά "Απρόβλεπτη", καθώς εγκαταλείπει τη φόρμα και το αισθητικό καδράρισμα για να προχωρήσει σε μία αποφλοίωση που ενδέχεται, ενίοτε, να είναι ακόμη και "ενοχλητική".
Παρόλα αυτά, αυτή η "Απρόβλεπτη Αθήνα" διατηρεί τη συνοχή της, δεν αποδομείται ούτε αποσυντίθεται. Αντιθέτως, επανασυσπειρώνεται για να ξαναμοιράσει τα χαρτιά χωρίς νικητές και ηττημένους. Τα πρόσωπα που βλέπει κανείς στις φωτογραφίες του Τάσου Βενετσανόπουλου είναι πρόσωπα που βγαίνουν από τα έγκατα του αστικού βίου στον αφρό της καθημερινότητας, άλλοτε κατηφή και συννεφιασμένα και άλλοτε εύθυμα ή ερωτικά. Συχνά μοιάζουν ντεκουπαρισμένα πάνω σε ένα πυκνό, ανήσυχο καμβά μιας αγοράς ή ενός πολύχρωμου γκράφιτι. Άλλοτε, έρχονται μπροστά ως πρωταγωνιστικά τοτέμ ή σαν φιγούρες ενός ανθρώπινου δάσους. Σε κάθε περίπτωση, κινούνται σαν νωτιαίος μυελός στο σώμα μιας πόλης, εκ πρώτης όψεως αφυδατωμένης και αφρόντιστης αλλά σε μία δεύτερη θέαση, έντονα κινητικής και θεατρικά στυλιζαρισμένης. Η Αθήνα της εποχής μας είναι μία μητρόπολη σε καμπή.
Σε αυτήν την ιστορική στιγμή της, η "Απρόβλεπτη" εκδοχή της από τον Τάσο Βενετσανόπουλο τη συλλαμβάνει έτοιμη να υποδεχθεί κάτι νέο, άμορφο προς το παρόν και γι' αυτό πηγή αμηχανίας. Η Αθήνα είναι σήμερα μια αμήχανη πρωτεύουσα, με τους ανθρώπους της σε μια σήραγγα μέσα στην οποία καλούνται να θέσουν τα βασικά τους ερωτήματα από την αρχή. Στη διάρκεια αυτής της λεπτής, αθόρυβης και αθέατης, εσωτερικής διαδικασίας, έρχεται ο φακός του Τάσου Βενετσανόπουλου για να αποκαλύψει τη γλώσσα του σώματος αυτής της πόλης, για να φέρει τους ανθρώπους της στην άκρη του σκοτεινού τούνελ και να τους φωτίσει πλαγίως και κατά μέτωπο, παραδίνοντάς τους στην κοινή θέα ως ήρωες ενός θεατρικού παιχνιδιού ή ως θιασώτες μιας αστικής ψευδαίσθησης. Σε κάθε περίπτωση, είναι πρωταγωνιστές με σάρκα και οστά, είναι γήινοι με αιμάτινους μύες και βαριές επιθυμίες, είναι άγγελοι του άστεως και εργάτες της πεζότητας. Στη δική τους γλώσσα, διάβασα την αντανάκλαση της δικής μου διαδρομής.

ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ