Ελληνική διάρκεια. Μορφές και θέματατων γραμμάτων και των τεχνών Γ/ τόμος (1963-1973)

1963-1973: Ο Ηλίας Βενέζης, σε πλήρη ακμή, αναπτύσσει πλούσια δραστηριότητα, ακόμη και τα χρόνια της επώδυνης ασθένειάς του, ώς τις τελευταίες του στιγμές. Μέρος αυτής της δραστηριότητας αποτελούν τα 106 «εφήμερα» κείμενα του τόμου. Ό,τι κυρίως τον ενδιαφέρει και τον συγκινεί είναι το «παρελθόν». Η προσφυγή (ή η καταφυγή) σε αυτό είναι και κοινή ανθρώπινη ανάγκη και, συγχρόνως, προϋπόθεση αυτογνωσίας (ατομικής ή και συλλογικής)· και, βέβαια, η σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν καταδεικνύει τη «διάρκεια» του ελληνισμού και εξασφαλίζει την προοπτική του, την ες αεί συνέχειά του. Στην πράξη, αυτή η ροπή προς την ιστορία συνδέει υπογείως τα περισσότερα κείμενα του Βενέζη και αυτού του τόμου – κείμενα με θέματα όχι στενά «φιλολογικά», αλλά κείμενα που προβάλλουν ό,τι αναδεικνύει το παρελθόν: τη διάσωση αρχειακού υλικού, την ίδρυση μουσείων, εκδόσεις κτλ. Ο Βενέζης, ο συναξαριστής του μικρασιατικού ελληνισμού, με τη βαθιά προσφυγική συνείδηση, διοχετεύει τον δυναμισμό του στη διάσωση της μνήμης της Μικρασίας· είναι ο σκοπός της ζωής του: Συμμετέχει στο εργώδες εγχείρημα του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών της Μέλπως και του Οκτάβιου Μερλιέ, και, σε κάθε ευκαιρία, δημοσιεύει άρθρα μνήμης του χαμένου παραδείσου. Βενέζης και Μικρασία είναι όροι συνώνυμοι. Συγχρόνως, αναπτύσσει αξιοσημείωτη δραστηριότητα για την προβολή στο εξωτερικό της νεοελληνικής λογοτεχνίας: Το 1960 συμμετέχει στο διεθνές συνέδριο της Comunita Europea degli Scrittori στη Ρώμη, και το 1965, παρακολουθεί τη συζήτηση για τα πρωτοποριακά κινήματα στην Τέχνη. Το 1961, συμμετέχει στο ετήσιο διεθνές Φεστιβάλ του Ντουμπρόβνικ και, τον Ιούλιο του 1963, στο πλαίσιο των πολιτισμικών ανταλλαγών μεταξύ Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας, η γιουγκοσλαβική Κυβέρνηση τον προσκαλεί «για μια επίσκεψη στα πνευματικά κέντρα της Γιουγκοσλαβίας και για μια γνωριμία με τους Σέρβους, τους Κροάτες και τους Σλοβένους συγγραφείς». Τον Αύγουστο του 1963, ταξιδεύει στη Σοβιετική Ένωση, προσκεκλημένος από την Κοινότητα των Ευρωπαίων Συγγραφέων, και συμμετέχει στις συζητήσεις για το σύγχρονο μυθιστόρημα. Στις αρχές Ιουνίου 1963, πυροδότησε τη διαμάχη μεταξύ της γενιάς του 1930 και της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς: σε συνέντευξή του, είπε, αφενός, ότι «Η γενεά του 1930 έσβησε…» και, αφετέρου, ότι οι λογοτέχνες της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς «είναι τώρα καλά τοποθετημένοι στις θέσεις τους, στα γραφεία τους, στη ζωή. Έδωσαν ό,τι είχαν να δώσουν».