Στο μάτι του καθρέφτη

Γιατί στην Αρχαία Ελλάδα οι άνδρες αρνούνταν να κοιταχτούν στον καθρέφτη και γιατί η χρήση του προοριζόταν μόνο για τις γυναίκες; Οι συγγραφείς του βιβλίου, με αφετηρία ένα πλουσιότατο φιλολογικό και εικαστικό υλικό, μας αποκαλύπτουν πώς οι άνδρες έβλεπαν ο ένας τον άλλον και πώς έβλεπαν τις γυναίκες τους. Ο Οδυσσέας ανακτά σταδιακά την ταυτότητά του και το σκήπτρο του στην Ιθάκη, ανάκτηση που στην πραγματικότητα δεν επιτυγχάνεται απολύτως χωρίς την Πηνελόπη. «Στο μάτι του καθρέφτη» εγγράφεται στην ιστορία ενός συλλογικού φαντασιακού, μακρινού βέβαια, που όμως σημάδεψε βαθιά το δικό μας πολιτιστικό σύμπαν.







Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες δεν κοιτάζονταν στον καθρέφτη ή, εν πάση περιπτώσει, γιατί ποτέ δεν τους βλέπουμε στην αγγειογραφία να κοιτούν τον εαυτό τους στον καθρέφτη ούτε και συναντούμε σχετικές περιγραφές -εκτός των αναφορών στην αττική κωμωδία, όπου περιπαίζονται οι εκθηλυμένοι-στην πλούσια γραμματεία τους; Κι όμως, ο καθρέφτης ήταν πάντα εκεί -λείπει βέβαια το κάτοπτρον, όπως και το ρήμα κατοπτρίζω, κατοπτρίζομαι, από τα ομηρικά έπη- αλλά η χρήση του προοριζόταν μόνο για τις γυναίκες. Οι άντρες, μας λένε οι συγγραφείς, δεν μπορούσαν να δουν τον εαυτό τους μέσα στον καθρέφτη. Τον έβλεπαν όμως στα μάτια των γυναικών και στα μάτια των άλλων αντρών, φυσικά.

Με επίκεντρο τον καθρέφτη, οι συγγραφείς βρίσκουν την ευκαιρία να μιλήσουν για την ταυτότητα, την αντρική ταυτότητα, αφού στην αρχαία Ελλάδα το υποκείμενο είναι πάντα γένους αρσενικού. Στην αναζήτηση όμως του εαυτού του ο Έλληνας έχει προ των οφθαλμών του (στην πραγματικότητα ή στη φαντασία του) διαρκώς τη γυναίκα παρούσα. Παντού και πάντα ο Έλληνας ένιωθε απαραίτητη τη γυναικεία μορφή για να μπορέσει να αυτοπροσδιοριστεί -ανάλογα βέβαια με την ιστορική περίοδο. Τα παραδείγματα είναι πάμπολλα, αρχή όμως γίνεται με τον Οδυσσέα. Αυτός ανακτά σταδιακά την ταυτότητά του και το σκήπτρο του στην Ιθάκη όχι χωρίς τη συμβολή και τη βούληση της Πηνελόπης. Αλλά αν η γυναίκα στα ομηρικά έπη θεωρείται αναγκαίος συμπαραστάτης τού άντρα, υπονοώντας έτσι μια συμπληρωματικότητα των φύλων και αμοιβαιότητα των ρόλων στο ζευγάρι, στην κλασική εποχή η γυναίκα βρίσκεται αποκλεισμένη ή και εκτοπισμένη σε πλήρη εταιρότητα, όπου μοναδικός της ρόλος είναι η ανάδειξη του άντρα.



ΝΙΚΟΣ ΝΤΟΚΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/12/2001