Εγκώμιον ωρίμων γυναικών

«Το βιβλίο αυτό απευθύνεται στους νέους άντρες και αφιερώνεται στις ώριμες γυναίκες - η μεταξύ τους σχέση είναι αυτό που σας προτείνω να γνωρίσετε. Δεν είμαι αυθεντία στο σεξ, αλλά στάθηκα καλός μαθητής των γυναικών που αγάπησα, και θα προσπαθήσω να ανακαλέσω αυτές τις ευτυχείς και ατυχείς εμπειρίες που πιστεύω ότι με έκαναν άντρα.»

Από το κεφάλαιο "Στους άντρες που δεν έχουν ερωμένη" σελ. 11

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οσα έγραψε ο Αγγλος συγγραφέας για τον Μίλερ, τη θρυλική πένα της ερωτικής λογοτεχνίας, οπωσδήποτε ισχύουν και για τον πολύ γνωστό παγκοσμίως Ούγγρο εμιγκρέ συγγραφέα και σεναριογράφο Στίβεν Βιζίνσεϊ (γεννημένο το 1933). Μόνο που χρειάζεται να προσθέσει κανείς στο πορτρέτο του Βιζίνσεϊ και ορισμένα άλλα στοιχεία της ποιητικής του τελευταίου: όπως, ας πούμε, το «εξωτικό» για τους Δυτικούς προφίλ ζωής, ιδιωτικής και άλλης, της πρώην σοσιαλιστικής πατρίδας του, το οποίο είλκυσε τους νέους αναγνώστες του Βιζίνσεϊ.

Το συγκεκριμένο αυτοβιογραφικό, εν πολλοίς, βιβλίο, είχε βασικά, όπως είναι φανερό, και πολιτικό ενδιαφέρον διότι, συν τοις άλλοις, κυκλοφόρησε σε μια εποχή, το 1966, κατά την οποία τα γεγονότα της Ουγγαρίας του '56 (η εξέγερση εναντίον των Σοβιετικών) δεν είχαν ξεχαστεί και, εν πάση περιπτώσει, το πρόβλημα των διανοουμένων στις ανατολικές χώρες απασχολούσε τη διεθνή κοινή γνώμη διαρκώς.

Αυτά, όμως, τα εξωτερικά συμφραζόμενα, διευκολυντικά της υποδοχής του «Εγκωμίου», δεν μειώνουν καθόλου την αξία του, η οποία προσδιορίζεται σαφέστατα από την ποιότητα των βλεμμάτων του Ούγγρου συγγραφέα στο λιβιδικό και γενικότερο τοπίο.

Επιπλέον εύκολα καταλαβαίνουμε από την πρόταση του Βιζίνσεϊ ότι, πέρα από το χειρισμό της ερωτικής επιθυμίας που τον ενδιαφέρει σε ένα επίπεδο ξεκαθαρίσματος προσωπικών λογαριασμών (μια και το έργο του είναι και αυτοβιογραφικό), περιγράφει μέσα στο κείμενό του τη γέννησή του ως συγγραφέα. Οχι ρητά αλλά υπαινικτικά, ως λανθάνουσα δήλωση και έκκληση να παρακολουθήσουμε την αγωνία του απέναντι στη γραφή, την οποία βλέπει ως μετωνυμία, ως συγγενική δηλαδή έννοια με αυτήν της μνήμης, του χρόνου και του θανάτου.

Επίσης, σε ένα επίπεδο νοηματικό, η ερωτική κλίση του αφηγητή (το έργο φέρει ως υπότιτλο τη φράση «Οι ερωτικές αναμνήσεις του Αντρας Βάντα») προς τις ώριμες γυναίκες εκφράζουν παράλληλα την προηγούμενη σχέση του συγγραφέα με τα μεγέθη που προαναφέρθηκαν. Το πάθος του ήρωα για τις μεγαλύτερές του γυναίκες, ένα εύκολα ερμηνεύσιμο από ψυχαναλυτική άποψη εύρημα, μας παραπέμπουν αναμφίβολα στην επιθυμία του νόστου στο μητρικό κόλπο. Αργότερα, το γεγονός αυτό θα λειτουργήσει ως ανάγκη πραγματικού νόστου, ως η ανάγκη του εμιγκρέ να νοσταλγήσει μέσω της γραφής.

Πράγματι ο Βιζίνσεϊ αναδράμει στα παιδικά του χρόνια, για τα οποία έκτοτε θα πενθεί... θανάσιμα, και θυμάται βήμα προς βήμα τις ερωτικές του εμπειρίες στην πατρίδα του δίπλα σε ώριμες κυρίες ή τέλος πάντων σε απλώς μεγαλύτερές του, στις οποίες τον έσπρωχνε μία αν θέλετε διάθεση γνωριμίας με τον κόσμο περίπου με όρους ασφαλείς. Η διακινδύνευση που ενέχει το εγχείρημα της προσέγγισης του άλλου φύλου, ιδιαίτερα κατά τη διαδικασία της ...αποπλάνησής σου (στιγμή που σφραγίζει), υπονοεί ο συγγραφέας μας, πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη. Εξάλλου, τον ακούμε να μας ψιθυρίζει πίσω από τις γραμμές του, είναι παραμύθια όσα ακούτε για την απόλαυση που δήθεν παρέχει το ερωτικό αποτέλεσμα ύστερα από κάποια μεγάλη μας θυσία. Τη σεξουαλική πράξη, που οφείλουμε να την αντιμετωπίζουμε ως μια φυσική χειρονομία, δίκην αναπνοής, πρέπει να την υπηρετούμε με το μικρότερο εσωτερικό κόστος. Αλλιώς θα ...καταλήξουμε σε μια ερωτική σχέση ψυχαναγκαστική. Κάτι τέτοιο δεν εννοεί όταν γράφει απερίφραστα για κάποια του γνωριμία: «...δεδομένου, όμως, ότι δεν μπορούσα να τη βιάσω, την ερωτεύτηκα...»;

Το δραματικό φορτίο που μεταφέρει ο αυθιστορούμενος έχει δύο πόλους: την ερωτική στέρηση και την κοινωνική καταπίεση. Το θέατρο των σεξιστικών αναζητήσεων του ήρωα είναι εγκατεστημένο σε πολιτικά εύφλεκτη περιοχή. Βρισκόμαστε στις αρχές του '50, σε περίοδο όπου τα ξυπνήματα της ήβης του νεαρού Αντρας συμβαίνουν σε ένα περιβάλλον καταπιεστικό. Οι κοινωνικές ιδιαιτερότητες των σοσιαλιστικών ηθών σε συνδυασμό με την ιδιομορφία της κεντροευρωπαϊκής χώρας του αφηγητή επιβάλλουν στον τελευταίο μια μύηση στα ερωτικά η οποία αντανακλά και ένα είδος εμβάπτισης σε ένα λουτρό πολιτικής αυτογνωσίας. Ως συνήθως συμβαίνει σε κάθε ολοκληρωτικό καθεστώς, θα μπορούσε να προσθέσει κανείς. Οι κεντροευρωπαϊκές κοινωνίες, οι οποίες δέχτηκαν μια βίαιη επίθεση στα ήθη τους από το σταλινικό «πολιτισμό» μεταπολεμικά, παρότι διακρίνονταν για μεγαλύτερες ελευθερίες π.χ. στα ερωτικά, δεν έπαψαν να φιλτράρουν τις πολιτικές τους σκέψεις και μέσα από τον τελευταίο αυτόν παράγοντα. Ο Αντρας είναι ένας από αυτούς τους νέους που μεγαλώνει αλληθωρίζοντας μεταξύ της ερωτικής επιθυμίας και της πολιτικής ανάγκης για ελευθερία. 'Η μάλλον, δέχεται επάνω του το κύμα και των δύο αυτών προτεραιοτήτων ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα τον παρ' ολίγον πνιγμό του...

Το βιβλίο είναι ένα είδος ερωτικού και πολιτικού εγκολπίου. Ο Βιζίνσεϊ δεν απομονώνει τον πρώτο παράγοντα σε έναν αποστειρωμένο χώρο για να τον εξετάσει με το σχετικό, απομονωμένο από τα κοινωνικά πράγματα, μικροσκόπιο, όπως άλλοι ομότεχνοί του της ερωτικής φιλολογίας. Αυτή η παράμετρος διεκδικεί και ένα από τα βασικά στοιχήματα της γραφής του. Φυσικά ο Βιζίνσεϊ έχει την ευφυΐα να μη δημαγωγεί υπέρ των πολιτικών του απόψεων: απλώς καταγράφει -βιαστικά- κάποιες αρνητικές πτυχές της ουγγρικής ζωής επί σταλινισμού, τις εμπειρίες του από την εξέγερση της Βουδαπέστης και τη φυγή του από την πατρίδα (αρχικά προς την Αυστρία και την Ιταλία πριν καταλήξει στον Καναδά). Οσα, βέβαια, περιγράφει προνοεί να τα περάσει μέσα από τις ερωτικές του σχέσεις και φαντασιώσεις, παρουσιάζοντας θα μπορούσαμε να πούμε το όλο σκηνικό ως ένα «σκοτεινό αντικείμενο του πόθου»: κυνηγώντας το «φάντασμα της ελευθερίας» και στα δύο επίπεδα (λιβιδικό και πολιτικό), θα λέγαμε εξαντλώντας τον Μπουνιουέλ.

Η αφήγηση έχει εξομολογητικούς τόνους σε ύφος παιδικού παραπόνου, όπου η αθώα, αφελής παρόρμηση γίνεται μέσα από την τρυφερότητά της μία αφοπλιστική αίτηση για αμοιβαία πληρότητα. Από τις παρυφές της ανέρχεται αργά το άρωμα του ενστίκτου που μοιραία καταλήγει η έκφραση της εγωτικής βίας και της καταπίεσης του άλλου. Παρότι ο Ιμρε Μάντατς, ένας συγγραφέας που τσιτάρει ο Βιζίνσεϊ, μοιρολογεί διότι κάθε νεογέννητο παιδί είναι ένας Μεσσίας που πρόκειται να καταλήξει ένας παλιάνθρωπος, ο αυθιστορούμενος φιλοξενεί στοργικά κάθε σεξουαλική του επαφή, ακόμα και τις δυσάρεστες ή αναποτελεσματικές. Προτείνει έτσι έναν κόσμο που δεν εξοβελίζει, δεν εξορκίζει τη λίμπιντο αλλά αντίθετα τη θεωρεί ως μία ηδέστατη άβυσσο... Επιπλέον το βλέμμα του στον κόσμο είναι διαλλακτικό, όπως εκείνου που είναι πληρωμένος από ηδονή.

Οι μεταφραστές Αννυ Σπυράκου και Κώστας Πόταγας έφεραν σε αίσιο πέρας όσα κατέγραψε ένας συγγραφέας που θέλησε, ανενόχλητος από κάποια ηθικά διλήμματα, να καταγράψει τις ερωτικές του φαντασιώσεις αντιμετωπίζοντάς τες όχι μόνο ως χειρονομίες συμπάθειας προς τους άλλους μα και ως μια ειλικρινή πρόταση συμμαχίας με τον εαυτό του.


ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/12/2003