Αθήνα-Σκόπια

Η "Ενδιάμεση Συμφωνία" (1995) ομαλοποίησε τις σχέσεις Ελλάδας-Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και έθεσε τις βάσεις για μια πολύπλευρη ανάπτυξη. Μετέθεσε, όμως, σε μια αβέβαιη μελλοντική διαπραγμάτευση το ακανθώδες πρόβλημα της τελικής ονομασίας και των συναφών πολιτισμικών προβλημάτων.
Με την ολοκλήρωση της επτάχρονης διάρκειας της συμφωνίας -που ανανεώνεται σιωπηρά- μια ομάδα επιστημόνων διαφόρων κλάδων (διεθνολόγοι, ιστορικοί, πολιτικοί αναλυτές, οικονομολόγοι, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι) επιχειρεί, για πρώτη φορά, μια σφαιρική καταγραφή και αποτίμηση της πορείας των διμερών διακρατικών σχέσεων. Παράλληλα, εξετάζει την εντυπωσιακή ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων καθώς και τη συγκρατημένη αλλά διαρκώς αυξανόμενη επικοινωνία σε επίπεδο πολιτών. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο συλλογικός αυτός τόμος, που καταγράφει την πορεία του Μακεδονικού στα επτά χρόνια που μεσολάβησαν από την υπογραφή της λεγομένης «Ενδιάμεσης Συμφωνίας» ως το 2003, πέρασε σχεδόν απαρατήρητος όταν εκδόθηκε πέρυσι καθώς ο γενικός εφησυχασμός και η αδιαφορία για το Μακεδονικό είχαν δημιουργήσει τη γενικευμένη ψευδαίσθηση στην πολιτική ηγεσία και την κοινή γνώμη ότι το θέμα είχε, λίγο-πολύ, λήξει. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο θέμα αυτό διέψευσαν με πανηγυρικό τρόπο εκείνες τις εντυπώσεις, ξαναφέρνοντάς το στο προσκήνιο και καθιστώντας τον τόμο ιδιαίτερα επίκαιρο.

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1995 υπεγράφη στη Νέα Υόρκη, με τη διαμεσολάβηση ΗΠΑ και ΟΗΕ, η «Ενδιάμεση Συμφωνία Ελλάδας - πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας», η οποία ομαλοποίησε τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες και συνέβαλε στην αυξανόμενη συνεργασία και τη σταθερότητα στην περιοχή. Το εύρος των διμερών σχέσεων είναι πλέον ιδιαίτερα εκτεταμένο και οι συγγραφείς του τόμου εκφράζονται με ικανοποίηση για την ανάπτυξή τους που έγινε δυνατή χάρη στη συμφωνία αυτή. Παρ' όλα αυτά η συμφωνία δεν έλυσε το ζήτημα της ονομασίας της γειτονικής μας χώρας, απλώς το παρέκαμψε. Οι πρόσφατες εξελίξεις έδειξαν πως δεν τελεσφόρησαν οι προσδοκίες ότι η παράκαμψη του «σκοπέλου του ονόματος» ενδεχομένως θα έφερνε και μια λύση ικανοποιητική ως προς τους εκφρασμένους στόχους της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Ο τόμος αποτελείται από επτά κεφάλαια και ένα χρονολόγιο και λειτουργεί διπλά: ως μια σειρά παρεμβάσεων πάνω στο θέμα, αλλά και ως ένα βιβλίο αναφοράς με καταγραφή των σημαντικότερων εξελίξεων και σύνθεση των βασικών επιχειρημάτων. Οι συμβολές είναι όλες υψηλού επιπέδου και προέρχονται από ερευνητές με πείρα και γνώση σε βάθος.



Το παράδοξο της συμφωνίας



Ο Νίκος Ζάικος καταγράφει και αναλύει την ενδιάμεση συμφωνία Ελλάδας - πΓΔΜ από την πλευρά του διεθνούς δικαίου. H νομική φύση της συμφωνίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από μόνη της, όπως και η πορεία των συνομιλιών που οδήγησε στην υπογραφή της. Ο Ζάικος περιγράφει λεπτομερώς την όλη πορεία του θέματος και η ανάλυσή του επισημαίνει τη χαρακτηριστική αμφισημία της ελληνικής πολιτικής: από τη μια πλευρά, υπογράφεται μια διεθνής συμφωνία με ακέραιη ισχύ στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου και, από την άλλη, η συμφωνία αυτή ενέχει προβληματική νομική ισχύ ως προς το εσωτερικό δίκαιο καθώς δεν υποβλήθηκε στη Βουλή προς κύρωση από φόβο ότι μπορούσε να καταψηφισθεί!

Ο Χαράλαμπος Κοντονής ασχολείται με τις διμερείς σχέσεις των δύο χωρών και την πορεία της πΓΔΜ στους διεθνείς οργανισμούς και διαπιστώνει ότι η Ελλάδα αναλαμβάνει σειρά σημαντικών θετικών πρωτοβουλιών και στηρίζει ενεργά τη γειτονική χώρα κατά τη διάρκεια της ένοπλης κρίσης του 2000-2001. Ο Χρήστος Νίκας μελετά το οικονομικό σκέλος του ζητήματος και τεκμηριώνει με πλούσια στοιχεία κάτι που είναι ευρύτερα γνωστό: την ανάπτυξη των ελληνικών επενδύσεων και τη μετατροπή της Ελλάδας σε «στρατηγικό επενδυτή» και «προνομιακό εταίρο» της πΓΔΜ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συμβολή του Αριστοτέλη Τζιαμπίρη, που αφορά το θέμα της ονομασίας και παρουσιάζει ολόκληρη την πορεία του χειρισμού του «καυτού» αυτού θέματος και από τις δύο χώρες. Ιδιαίτερα χρήσιμη είναι η ανάλυση του Βλάση Βλασίδη, που αναλύει το πώς γίνεται αντιληπτή η Ελλάδα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης της γειτονικής χώρας και στο εκπαιδευτικό της σύστημα, το οποίο, όπως δείχνει, καλλιεργεί έναν στενόμυαλο εθνικισμό, ιδιαίτερα (αλλά όχι μόνο) σε σχέση με την Ελλάδα. H ανάλυση αυτή καθιστά απαραίτητη την επικέντρωση της προσοχής και των δύο χωρών στο θέμα της παιδείας καθώς αυτή είναι που διαμορφώνει τον «σκληρό πυρήνα» των στάσεων που έχουν τη δυνατότητα, αν όχι να καθορίσουν, τουλάχιστον να επηρεάσουν μακροχρόνια τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. H Δέσποινα Συρρή ασχολείται με τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών διαπιστώνοντας μια καθυστέρηση σε σχέση με τους τομείς της «υψηλής» πολιτικής και της οικονομικής συνεργασίας. Οι «κοινωνίες πολιτών» των δύο χωρών έκαναν μικρά μόνο βήματα συνεργασίας, πράγμα που επιβεβαιώνει ότι οι στάσεις και νοοτροπίες δεν τρέχουν με την ταχύτητα των κρατικών και οικονομικών σχέσεων.



H υπαρξιακή διάσταση



Αφησα τελευταίο τον Ευάγγελο Κωφό παρ' ότι το κεφάλαιό του είναι το μεγαλύτερο (110 σελίδες) και αναμφίβολα το πιο σημαντικό. Γραμμένο από έναν βαθύ γνώστη του θέματος, η επιστημονική ενασχόληση του οποίου με το αντικείμενο ξεπερνά την τεσσαρακονταετία, θα μπορούσε να είναι από μόνο του μια αυτοτελής μονογραφία με αυτόνομη θεωρητική αξία, καθώς επιχειρεί με επιτυχία τη σύνδεση δύο επιπέδων που οι υπόλοιποι συγγραφείς του τόμου πραγματεύονται χωριστά, δηλαδή της επίσημης κρατικής πολιτικής και της δυναμικής της κοινής γνώμης - και στις δύο χώρες. Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα δύο αυτά επίπεδα είναι οι φορείς που επηρεάζουν την κοινή γνώμη, δηλαδή τα MME, η Εκκλησία, η ακαδημαϊκή κοινότητα, η διασπορά κ.ά. Εμφανής, προφητική θα έλεγε κανείς, είναι η ανησυχία του Κωφού για την εκκρεμότητα του προβλήματος της ονομασίας και την όλη πορεία του ζητήματος, ενώ δεν παραλείπει να τονίσει την «υπαρξιακή» διάσταση ενός θέματος που δεν αντιμετωπίζει ως απλώς τεχνοκρατικό.

Το Αθήνα - Σκόπια, H επτάχρονη συμβίωση δεν περιέχει βέβαια έτοιμες λύσεις και συνταγές. Παρέχει όμως στους αναγνώστες του πολλές ιδέες μαζί με τα εφόδια εκείνα που κάνουν δυνατή την ολοκληρωμένη κατανόηση των σύνθετων παραμέτρων του Μακεδονικού. Το ερώτημα είναι πλέον αν η συγκλίνουσα πορεία που αναπτύχθηκε τα προηγούμενα χρόνια ανάμεσα στις δύο χώρες έχει δυναμική τέτοια ώστε να επιτρέψει το ξεπέρασμα του προβλήματος της ονομασίας και την πλήρη ομαλοποίηση των σχέσεων των δύο χωρών - ή όχι.



Στάθης Καλύβας (καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-12-2004