Ένας άνθρωπος χωρίς πατρίδα

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών με αναφορές στον Μαρκ Τουέιν, τον Ιησού, τον Λίνκολν, και έχοντας πάντα κατά νου έναν "σχεδόν άγιο" γιατρό ονόματι Ίγκνατς Ζέμμελβαϊς. Στο βιβλίο αυτό περιέχονται επίσης θραύσματα από το έργο του συγγραφέα, από τις κατά καιρούς θέσεις του σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, καθώς και από τις αγωνίες του σχετικά με το πώς πρέπει να ζούμε και να πεθαίνουμε. Πρόκειται για ένα εξομολογητικό και τρυφερό μήνυμα που στέλνει ένας πολίτης στους συνανθρώπους του, άλλοτε γεμάτο χιούμορ, συχνά γεμάτο απελπισία, πικρία και οργή, ποτέ όμως χωρίς ερωτηματικά που επιδέχονται αστείες όσο και βαθυστόχαστες απαντήσεις. [...]

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα πρώτα βιβλία του Κερτ Βόννεγκατ άρχισαν να μεταφράζονται στα ελληνικά από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του εβδομήντα, στο πλαίσιο της πρωτοποριακής για την εποχή σειράς του Κάκτου με βιβλία επιστημονικής φαντασίας ή με βιβλία που φλέρταραν με το είδος, όπως π.χ. το 1984 του Τζορτζ Οργουελ - αγαπημένου συγγραφέα του Βόννεγκατ. Το πρώτο, σε μετάφραση του Παύλου Μάτεσι, ήταν Ο πιανίστας, ενώ το δεύτερο, το οποίο και θεωρείται το βιβλίο που τον καθιέρωσε ως «σοβαρό» συγγραφέα, το Σφαγείο Νο 5, βγήκε δύο χρόνια μετά, και πάλι από τον Κάκτο. Ακολούθησαν πέντε ακόμη βιβλία του, μεταξύ των οποίων το δημοφιλές Το κεφάλι της γάτας (Γνώση, 1982), ενώ παραδόξως δεν έχει μεταφραστεί το Πρόγευμα των πρωταθλητών, καίτοι έχει γίνει ταινία και δη χολιγουντιανών προδιαγραφών (Νικ Νόλτε, Μπρους Γουίλις κ.ά.). Μετά δεκαετή σχεδόν εκδοτική σιωπή, τη σκυτάλη πήραν πριν από λίγα χρόνια οι εκδόσεις Πατάκη, μεταφράζοντας το τελευταίο μυθοπλαστικό βιβλίο του Βόννεγκατ, το Χρονοσεισμός. Συμπέρασμα: έξι διαφορετικοί εκδοτικοί οίκοι για οκτώ βιβλία ενός όχι και τόσο ευκολοχώνευτου συγγραφέα, δεν είναι η καλύτερη συνθήκη για την πρόσληψή του.

Επ' αφορμή της έκδοσης το Χρονοσεισμού (1998), ο Κερτ Βόννεγκατ είχε δηλώσει ότι δεν επρόκειτο να ξαναγράψει, δέσμευση που ευτυχώς δεν κράτησε. Το Ενας άνθρωπος χωρίς πατρίδα (2005) είναι μια φυγόκεντρη συλλογή μη μυθοπλαστικών κειμένων - τα περισσότερα δημοσιεύτηκαν στην αριστερή επιθεώρηση του Σικάγου «In These Times» -, μια άλλοτε αυτοσαρκαστική άλλοτε απελπισμένη κατάθεση ψηγμάτων σοφίας ή, έστω, πείρας. Σ' αυτά, και με την προγραμματική έλλειψη σοβαρότητας που τον χαρακτηρίζει, ο Βόννεγκατ επαναφέρει μια σειρά από αγαπημένα του θέματα, όπως η επικείμενη συντέλεια του κόσμου, η ανοησία και ψυχοπαθολογία του αμερικανικού πολιτικού και στρατιωτικού κατεστημένου, η αγάπη του για τον Οργουελ, τον Μαρκ Τουέιν και τον Αβραάμ Λίνκολν, η καταφυγή στη γραφή και στην τέχνη ως ύστατη άμυνα απέναντι στη βαρβαρότητα. Γραμμένα κατά την τελευταία πενταετία, κάμποσα από τα δώδεκα κεφάλαια της συλλογής αφορούν τα έργα και τις ημέρες της διακυβέρνησης του Τζορτζ Μπους του νεότερου, φέρνοντας στον νου το είδος της καυστικής κριτικής που μας είναι πια οικεία από τα ντοκυμαντέρ-καταγγελίες του Μάικλ Μουρ.

Αν υπάρχει ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει το ιδιαίτερο ύφος του Βόννεγκατ αυτό είναι, έχουμε την εντύπωση, η διαρκής μετατόπιση του τόνου. Από το τραγικό στο ειρωνικό, και από το ιλαρό μέχρι και τη φαρσοκωμωδία, η σκέψη του τελεί υπό διαρκή μετατόπιση. Στα 82 του χρόνια, ο γερμανικής καταγωγής συγγραφέας φαντάζει σήμερα ως θεματοφύλακας μιας μακράς και πολύ αμερικανικής παράδοσης: πίστη στις βασικές ανθρωπιστικές αξίες (φιλία, δικαιοσύνη, συντροφικότητα, ευγένεια κ.ο.κ.), εμπιστοσύνη στη δύναμη της απλότητας, αντίθεση προς κάθε είδους δογματισμό... Ωστόσο δεν μπορεί να μην παρατηρήσουμε ότι πολλά απ' όσα διαβάζουμε στο Ενας άνθρωπος χωρίς πατρίδα τα έχουμε ξανασυναντήσει, και μάλιστα σε πιο ενδιαφέρουσες εκδοχές. Τέλος, η ελληνική έκδοση περιλαμβάνει εκτενές και λίαν κατατοπιστικό κείμενο-σχόλιο της Σώτης Τριανταφύλλου για τον βίο και την πολιτεία του Βόννεγκατ, προσφέροντας σ' αυτό το από κάθε άποψη λιποβαρές βιβλίο όγκο και λόγο ύπαρξης. Αν μη τι άλλο, έτσι, ίσως αποτελέσει ιδανική εισαγωγή στον παράξενο και γοητευτικό κόσμο του Κερτ Βόννεγκατ.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

Το ΒΗΜΑ, 17/09/2006