Η Αδριάνα και τα κεριά

Η Ανδριάνα γίνεται εκατό χρονών την παραμονή Πρωτοχρονιάς του 2000.
Η ιστορία της έχει υφανθεί με τον 20ό αιώνα και με ταραγμένους καιρούς. Από την τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη, όπου γεννήθηκε, ώς την Αθήνα του 2000, πυρήνα της έννοιας του εκσυγχρονισμού στην ευρωπαϊκή σκηνή, η Αδριάνα έχει κάνει μια μακριά και επίμονη διαδρομή προς το νόημα της ζωής της και το κέντρο της ύπαρξής της.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Αδριάνα και τα κεριά, της Αγγελικής Βόρνινγκ, θα μπορούσε να είναι ένα ρεαλιστικό ή, εν πάση περιπτώσει, ένα ρεαλιστικών προδιαγραφών μυθιστόρημα, έτσι καθώς η πλοκή του εκτυλίσσεται σε συγκεκριμένους και αναγνωρίσιμους χρόνους και τόπους, σε μιαν έκταση οριοθετημένη και σημαδεμένη από χρονολογίες, γεγονότα και καταστάσεις που στιγμάτισαν τη νεότερη ελληνική ιστορία. Θα μπορούσε να είναι ένα μυθιστόρημα με προθέσεις, άλλοτε άμεσα εκδηλωνόμενες και άλλοτε από τα συμφραζόμενα τεκμαιρόμενες, να θιγούν ζητήματα κοινωνικού προβληματισμού, σχετικά με την αντιμετώπιση των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας σε μια κοινωνία που δεν θέλει να «θυμάται», που θάβει, οικειοθελώς ή ασυναίσθητα, τις ατομικές και τις συλλογικές της μνήμες. Θα μπορούσε να είναι, ακόμα, ένα μυθιστόρημα αστυνομικό ή, τουλάχιστον, αστυνομικού ενδιαφέροντος, αφού στο επίκεντρο της πλοκής δεσπόζει η εξαφάνιση -κατά τη διάρκεια μιας χριστουγεννιάτικης κρουαζιέρας στον Σαρωνικό των οικοτρόφων ενός γηροκομείου- της Φαίδρας, μιας σαραντάρας ψυχολόγου, ενώ διατυπώνονται σοβαρές υπόνοιες εις βάρος της διευθύντριας, για τις ανεξήγητες εξαφανίσεις κάποιων υπέργηρων και σοβαρά άρρωστων τροφίμων. Θα μπορούσε, τέλος, να είναι ένα μυθιστόρημα φανταστικού ρεαλισμού, δεδομένου ότι η εξέλιξη της πλοκής συχνά, συχνότατα, διεμβολίζεται από παράξενες παρουσίες προσώπων και παράδοξα γεγονόντα που, πάντως, εμφανίζονται και συμβαίνουν στο περιθώριο της ιστορίας, χωρίς να ενσωματώνονται, εντέλει, οργανικά, στον κεντρικό θεματικό πυρήνα και χωρίς, τις περισσότερες φορές, να δικαιώνονται αφηγηματικά.

Θα μπορούσε να είναι κάτι απ' όλα αυτά ή το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού· ενός σωστά οργανωμένου συγκερασμού χαρακτηριστικών των παραπάνω αφηγηματικών εκδοχών στοιχείων. Ομως: Η ρεαλιστική εκδοχή, μολονότι υπερισχύει, υποσκάπτεται από τις συχνές παρεμβολές φανταστικών προσώπων, γεγονότων, σκηνών και καταστάσεων· ακόμη και τα ονόματα - παρατσούκλια των ηρώων (Ρομπέν των Δασών, Κάρμεν, Δίας, Μεσσαλίνα, Ιουλιέτα, Υάκινθος Αλ Καπόνε, Μήδεια, Πυθία, Βέρθερος, Αττίλας, Καλλίνικος, Ιουστινιανός, Ανάχαρσις κ.ά.) περιορίζουν ή αποκλείουν το οποιοδήποτε ρεαλιστικό ενδεχόμενο. Το φαντασιωτικό στοιχείο, που, τουλάχιστον ποσοτικά, καταλαμβάνει μεγάλο μέρος, διασπά αναίτια τη ροή των, ούτως ή άλλως, υπερβολικά πολλών και διαρκώς εναλλασσόμενων συμβάντων και των συνακόλουθων καταστάσεων, μάλλον αναστέλλοντας το αναγνωστικό ενδιαφέρον και, κυρίως, διαβρώνοντας τους χρονολογικούς - ιστορικούς αρμούς που συνέχουν τα πρόσωπα και τα γεγονότα, αφαιρώντας από τα τελευταία τον πέπλο της απαιτούμενης αληθοφάνειας. Η κοινωνική εκδοχή μάλλον δεν ευσταθεί, αφού η επίκληση κάποιων κοινωνικών και ιστορικών παραγόντων, ενδεχομένως καθοριστικών στη διαμόρφωση του ψυχισμού και της μοίρας μερικών προσώπων, γίνεται περιστασιακά και χωρίς τη βαρύτητα που θα απαιτούσε η πραγματοποίηση μιας τέτοιας πρόθεσης· εκτός αυτού, η επίκλησή τους γίνεται για την περιστασιακή επίτευξη κάποιας ατμόσφαιρας, χωρίς να καταβάλλεται προσπάθεια οργανικών, εσωτερικών συσχετίσεών τους με τα αφηγηματικώς δρώμενα. Οσο για την αστυνομική εκδοχή, που, προς στιγμήν, φαίνεται να υπερισχύει, αποδυναμώνεται, αφού η εικαζόμενη βασική δολοφονία δεν έχει γίνει και η επέμβαση της αστυνομίας πραγματοποιείται για άλλους λόγους, σοβαρούς αλλά όχι όσο ενδεχομένως θα έπρεπε, αφηγηματικά, σπουδαιολογημένους.

Διασώζεται, ωστόσο, η κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος: η Αδριάνα. Μια αιωνόβια, καλοστεκούμενη και με καθαρό, παρά την ηλικία της, μυαλό που την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 2000, στο γύρισμα του αιώνα και της χιλιετίας, γιορτάζει σε κάποιο γηροκομείο της Αθήνας τα εκατό της χρόνια. Μόλις πριν από μία εβδομάδα εξαφανίστηκε «εν πλω» η τελευταία της φίλη, η Φαίδρα. Αυτή η εξαφάνιση, η αμετάκλητη απόφασή της να εξιχνιάσει τον τρόπο και τα αίτιά της, αποτελεί την αφετηρία των συνεχών αναδρομών της στο μακρινό παρελθόν: Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Θεσσαλονίκη, όταν ακόμα ήταν μία πόλη της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γόνος εύπορης οικογένειας, ξετυλίγοντας το κουβάρι του μυστηρίου της εξαφάνισης, κινείται, με χαρακτηριστική άνεση, ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν, συλλέγοντας και σταθμίζοντας στοιχεία, ψυχολογώντας στάσεις και συμπεριφορές. Κυρίως, όμως, βυθιζόμενη ολοένα και περισσότερο στο προσωπικό της παρελθόν, που είναι στενότατα συνυφασμένο με πρόσωπα και γεγονότα της ιστορίας του αιώνα που μόλις έφυγε -με τους γονείς της, με κάτι περαστικούς, ιδιαίτερα τολμηρούς για την εποχή και την ηλικία της έρωτες, με τους Βαλκανικούς Πολέμους, την ένωση της πόλης της με την «Παλαιά Ελλάδα», τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Εθνικό Διχασμό, τον Δεύτερο Πόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, την ψυχροπολεμική περίοδο, τη δικτατορία του '67 κ.λπ.-, απόρροια μιας ανεξέλεγκτης και σκοτεινής, εσωτερικής της παρόρμησης να αποκτήσει προσωπική και ιστορική υπόσταση· να αγγίξει, πλησιάζοντας προς το τέλος της, τα απώτατα όρια της αυτογνωσίας.

Η αφηγήτρια, στην προσπάθειά της να υποστασιοποιήσει τη μυθιστορηματική ηρωίδα της, μετέρχεται πολλούς και ποικίλους τρόπους, κάποτε αντιτιθέμενους μεταξύ τους· θα έλεγε κανείς ότι, δημιουργώντας την, αφέθηκε, στη συνέχεια, να παρασυρθεί από τη δυναμικότητά της προσωπικότητάς της, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να την ελέγξει όσο και όπως θα έπρεπε. Οτι, παρασυρμένη από το δημιούργημά της, το παρακολουθεί και ανεπιφυλάκτως επικροτεί οποιαδήποτε σκέψη ή πράξη του, αναλαμβάνοντας, για λογαριασμό του, τις διεκπεραιώσεις των φαινομενικά δευτερευόντων, πλην όμως, αφηγηματικά, πρωτεύουσας σημασίας υφολογικών διαφοροποιήσεων των ομιλούντων προσώπων. Αποδίδοντάς του αφύσικα, για την ηλικία του, ενδιαφέροντα, με ερωτικό υπέδαφος και αναγνωρίζοντάς του ορμές και ορέξεις που μάλλον δύσκολα μπορεί να έχει ένας υπεραιωνόβιος. Αλλά και πάλι, ανεξάρτητα απ' όλ' αυτά, δεν μπορεί κανείς να μην εξάρει τον τρόπο με τον οποίο η αφηγήτρια προσπαθεί να απαλλάξει την ηρωίδα της ακόμα και από τον πιθανό ενδεχόμενο δόλο, που σε όλη της τη ζωή τη βασάνιζε, σχετικά με τον θάνατο της μητέρας της, απαλύνοντας έτσι την ψυχή της που ετοιμάζεται να «ανοίξει πανιά»· κάτι που γίνεται, στο τέλος της ιστορίας, με ιδιαίτερα ποιητικό τρόπο. Ισως αντικρουόμενα όλ' αυτά, δεν υπάρχει αμφιβολία, ωστόσο, ότι, παρακάμπτοντας κανείς τις όποιες υπερβολές, κυρίως την έντονη όσο και διάχυτη ποιητική διάθεση της αφηγήτριας, το μυθιστόρημα Η Αδριάνα και τα κεριά είναι οπωσδήποτε ένα ενδιαφέρον και, εν πολλοίς, απολαυστικό μυθιστόρημα.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/07/2008