Η Θεσσαλονίκη είναι μια πεταλούδα

Στο τόμο αυτό συγκεντρώθηκαν άρθρα και συνεντεύξεις από το 1981 μέχρι σήμερα, δημοσιευμένα σε περιοδικά ή εφημερίδες της Θεσσαλονίκης. Περιλαμβάνουν θέματα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, από το μετρό και τη θαλάσσια συγκοινωνία μέχρι το φεστιβάλ κινηματογράφου, την Πολιτιστική και το ποδόσφαιρα. Το κοινό τους στοιχείο είναι ότι όλα πρωταγωνιστεί η Θεσσαλονίκη. Μια πόλη που αγωνίζεται να γίνει ένα σύγχρονο και ανθρώπινο ευρωπαϊκό αστικό κέντρο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τη Θεσσαλονίκη την έχουν αποκαλέσει κατά καιρούς «πόλη ερωτική», «πόλη μεταπρατική», «πρωτεύουσα του Βορρά» ή «συμπρωτεύουσα». Για τον συγκοινωνιολόγο και υποψήφιο δήμαρχο της πόλης στις εκλογές του περασμένου φθινοπώρου Σπύρο Βούγια, η Θεσσαλονίκη είναι μια... πεταλούδα και αυτό δεν είναι μόνο ένα ποιητικό εύρημα αλλά μια πραγματικότητα. Η πόλη μοιάζει από ψηλά (και στον χάρτη) με μια πεταλούδα που προσπαθεί να ανοίξει τα φτερά της και να «πετάξει». Αυτή λοιπόν την προσπάθεια της πόλης και των ανθρώπων της περιγράφει ο Σπ. Βούγιας στο καλαίσθητο βιβλίο του «Η Θεσσαλονίκη είναι μια πεταλούδα», που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Παρατηρητή.

Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει τον υποψιασμένο αναγνώστη είναι η «ακονισμένη» γλώσσα των κειμένων, που δίνει στα περισσότερα έναν δοκιμιακό χαρακτήρα. Ιδιαίτερα τα κείμενα που φιλοξενούνται στο τέταρτο μέρος του βιβλίου υπό τον γενικό τίτλο «Εκτός παιδιάς» διασώζουν στο ύφος τους έναν απόηχο από τη μεγάλη πεζογραφική παράδοση της πόλης, ψίθυρους ενός εσωτερικού μονολόγου που κάποτε άνθησε σε αυτά τα μέρη.

Αρχίζοντας λοιπόν από την τέταρτη ενότητα συναντούμε τα κείμενα «Ποίηση και ποδόσφαιρο» ­ που θα ζήλευαν πολλοί ποιητές ­, «Η γιαγιά μαθαίνει μπάσκετ», «Ο Ηρακλής δεν είναι πια μπανάλ». Από αυτό το κείμενο του 1985 αντιγράφω την τελευταία παράγραφο: «Σ' αυτό τον κόλπο όλοι βουτηγμένοι ως το λαιμό, γκρίζο πανεπιστήμιο, θολό λιμάνι, άρρωστο κέντρο. Στριφογυρνάς σαν σβούρα και δεν σου αρέσει πουθενά. Αποπνικτικό το "Ντε φάκτο", ανόητος ο "Μανδραγόρας", βαρετό το "Φλου", άσχημο το "Ταϊμ-άουτ", ξεπερασμένο το "Μπανάλ" του Ηρακλή. Μόνο ο "Ηρακλής" δεν είναι πια μπανάλ, προσφέρει τέλος πάντων κάποιο θέαμα, σε συνδυασμό με κυριακάτικη λιακάδα στο άδειο Καυτατζόγλειο, θύρα τέσσερα από τη μεριά της πόλης».

Ετσι ήταν τα πράγματα ως το 1985. Η επιτυχημένη Μπιενάλε το 1986, η αναβάθμιση των δυτικών συνοικιών, η αλλαγή χρήσης σε πολλά οικήματα στα γνωστά πια Λαδάδικα, η Πολιτιστική Πρωτεύουσα το '97, το μεταναστευτικό ρεύμα από τις γειτονικές χώρες και φυσικά η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», συνετέλεσαν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο στην αλλαγή του σκηνικού. Το πρόσωπο της Θεσσαλονίκης, έτσι όπως σχηματίστηκε τη δεκαετία του '90, είναι εκείνο ενός σύγχρονου διαμετακομιστικού κέντρου της Βαλκανικής, με ό,τι καλό και κακό αυτό συνεπάγεται. Από αυτό το σημείο ξεκινά και ο προβληματισμός του συγκοινωνιολόγου Σπ. Βούγια, που αναπτύσσεται στον κύριο κορμό του βιβλίου του, δηλ. στις ενότητες «Πόλη και Πολιτισμός» και «Το κυκλοφοριακό είναι ένα πρόβλημα περιβαλλοντικό».

Στην πρώτη ενότητα κυριαρχεί η περιγραφή μιας «μοιραίας σχέσης», αυτής του ελληνικού κινηματογράφου με τη Θεσσαλονίκη, στη δεύτερη ο λόγος πια για την «ταμπακέρα»: στο στόχαστρο του συγγραφέα το μετρό και η επέκταση της παλιάς παραλίας, όνειρό του η δημιουργία θαλάσσιας αστικής συγκοινωνίας και η επαναφορά του τραμ. Χωρίς να μπω στην ουσία της διαμάχης ­ δηλαδή αν είναι αποτελεσματικότερο το τραμ από το μετρό ­, παρατηρώ στα περισσότερα γραπτά του κ. Βούγια μια γενική επιφύλαξη για κάθε μεγάλο έργο, έναν διαρκή φόβο για την απώλεια της «φιλικής και ανθρώπινης πόλης», μια περιχαράκωση στο μεσοπολεμικό στυλ: αργοί ρυθμοί, επιτηδευμένη νωχέλεια, τραμ και βαρκάκια στον Θερμαϊκό. Ισως οι φόβοι του να είναι δικαιολογημένοι (η περιπέτεια της Πολιτιστικής είναι ακόμη πρόσφατη), αλλά μπροστά στα συσσωρευμένα προβλήματα η νοσταλγία δεν είναι πάντα καλός σύμβουλος. Ο κ. Βούγιας ελπίζει, όπως γράφει, πως «η δυναμική προοπτική της πόλης δεν θα αλλοιώσει τη φυσιογνωμία της». Φοβάμαι όμως πως, έτσι κι αλλιώς, ημέρα με την ημέρα, η φυσιογνωμία της αλλοιώνεται· καλύτερα λοιπόν να «αλλοιωθεί» με ένα σχέδιο, κάποιου ή κάποιων καταξιωμένων αρχιτεκτόνων, παρά από τις αυθαιρεσίες της μικρομεσαίας αντιπαροχής.



Νίκος Δαββέτας

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-02-1999