Ο Κολοκοτρώνης ωραίος σαν Μπολιβάρ

Η κορυφαία ποιητική σύνθεση του νεοελληνικού 20ού αιώνα, ο Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου, γράφεται στην Κατοχή, τον χειμώνα 1942-’43, ταυτόχρονα με την εμβληματική διάλεξη του Γιώργου Σεφέρη, “ Ένας Έλληνας – ο Μακρυγιάννης”. Εκείνη τη στιγμή, ο καθένας επιλέγει με ποια πλευρά είναι : η γενιά του ’30 ταυτίζεται με την κυβέρνηση του Καΐρου, ενώ ο Εγγονόπουλος ταυτίζεται, ανοιχτά, με την πλευρά του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
Ο Εγγονόπουλος αντιπαραθέτει τον πρωταγωνιστή του ποιήματος Μπολιβάρ, τον “διαφωτισμένο” Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, στο αρχέτυπο του λαϊκισμού, τον Μακρυγιάννη του Σεφέρη. Με μια διαφορετική αντίληψη της Επανάστασης του 1821, που τώρα δεν είναι απλώς μια “εθνική”, αλλά ταυτόχρονα και μια εμφύλια στιγμή της ιστορίας μας, όπως άλλωστε και η δεκαετία του 1940.
Όπως βέβαια και η ιστορία της τέχνης, αφού στο πεδίο του μοντερνισμού έχουμε μια σκληρή, “εμφύλια” αντιπαράθεση αισθητικών αντιλήψεων, συντηρητικών και ρηξικέλευθων: η ποίηση και τα δοκίμια του Σεφέρη — η ποίηση και η ζωγραφική του Εγγονόπουλου.
Το έργο του Εγγονόπουλου διέρχεται μέσα απ’ όλα τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα: Αντίσταση, Δεκεμβριανά, Εμφύλιος, 1-1-4, χούντα, Αντίσταση στη χούντα, Μεταπολίτευση. Ο αντίλογός του στον μακρυγιαννικό λαϊκισμό είναι διαρκής και γενικευμένος, παρ’ ότι η εθνική αφήγηση του Σεφέρη σταδιακά επικρατεί, και προσχωρεί σ’ αυτήν ακόμα και η αριστερά.
Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821, το “διαφωτισμένο”, παγκόσμιο, επαναστατικό σύμβολο Μπολιβάρ, το ιστορικό και καλλιτεχνικό σύμβολο του Εγγονόπουλου, έρχεται να διαταράξει τη μακαριότητα του βαλκάνιου εθνικο-λαϊκισμού μας, καθώς και τη μακαριότητα της ιστορίας της νεώτερης λογοτεχνίας μας: η γενιά του ’30 έχει απέναντί της τον Εγγονόπουλο, ο οποίος αντιπαραβάλλει την ελληνόφωνη Αληπασιάδα, του Αλβανού, Μουσουλμάνου ποιητή, Χατζή Σεχρέτ, στα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, στην “ατόφια ελληνική φωνή”, όπως την είπε ο Σεφέρης...
Ο Εγγονόπουλος δεν είναι απλώς ένας “εμπνευσμένος υπερρεαλιστής”, ούτε μετέρχεται τη “μυθική μέθοδο” του Έλιοτ, του Σεφέρη, του Ρίτσου. Έχει εισαγάγει τη δική του, ιστορική-πραγματολογική μέθοδο, ως καλλιτεχνικό πρόταγμα, ως αντίληψη για τον κόσμο και τη ζωή. Έτσι, υλοποιεί μεν τους στόχους του υπερρεαλιστικού κινήματος, αλλά με τον δικό του, μοναδικό τρόπο: μέσα από τον κριτικό διάλογο με τη νεώτερη ιστορία, με την ιστορική μας πραγματικότητα.
Αυτό το βιβλίο έρχεται να μας προσφέρει μια συναρπαστική αναγνωστική εμπειρία, παρουσιάζοντας ένα-ένα τα στρώματα του καλλιτεχνικού έργου του Εγγονόπουλου, όπως μας αποκαλύπτονται μέσα από τον γόνιμο διάλογό τους με το νεοελληνικό ιστορικό παρόν.
Ο Κώστας Βούλγαρης είναι κριτικός λογοτεχνίας και πεζογράφος. Υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Ο Πολίτης, και από το 2002 επιμελείται το ένθετο βιβλίου και ιδεών, “Αναγνώσεις”, της κυριακάτικης Αυγής.