0
Your Καλαθι
Άπαντα V
Ο θρήνος των Βοδιών - Όνειρο που δεν τελειώνει - Η αριστοκρατική γειτονιά και άλλα διηγήματα
Περιγραφή
ΚΡΙΤΙΚΗ
Το 1990 σε αφιερωματικό τόμο για τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, ο οποίος υπήρξε υπέρμαχος του μεγάλου ταλάντου του Δημοσθένη Βουτυρά, ο Στ. Αλεξίου δράττεται της ευκαιρίας και ανακινεί την περίπτωση του ξεχασμένου και υποτιμημένου Βουτυρά καταλήγοντας με την ευχή να βρεθεί ένας εκδότης, να στέρξουν και οι κληρονόμοι του(;), προπαντός να φανερωθεί ένας επιμελητής που θα κάμει για τον Βουτυρά αυτό που έκαμε ο Τριανταφυλλόπουλος για τον Παπαδιαμάντη. Παραδόξως η ευχή του ευοδώθηκε ανέλπιστα γρήγορα. Και εκδότης βρέθηκε. Και μάλιστα όχι μόνο ένας αλλά και δεύτερος, όταν οι οικονομικές δυσπραγίες σταμάτησαν τον πρώτο. Και επιμελητής προέκυψε από εκεί που λιγότερο αναμενόταν, από τον χώρο της ιστορικής έρευνας αντί της φιλολογίας.
Η συγκέντρωση και η έκδοση των διηγημάτων του Βουτυρά προχωρούν· μόλις κυκλοφόρησε ο πέμπτος τόμος των Απάντων, πανομοιότυπος με τους προηγουμένους, παρά την αλλαγή εκδοτικής στέγης. Ωστόσο παραμένει ζητούμενο κατά πόσον ο Βουτυράς θα τύχει λογοτεχνικής επανεκτίμησης και ευρείας αναγνωστικής αποδοχής, όπως, επί παραδείγματι, συνέβη με τον Σκιαθίτη. Πανταχού παρών στον Μεσοπόλεμο ο Βουτυράς, με διηγήματά του σε εφημερίδες και περιοδικά, εντός και εκτός της χώρας, και βιβλία του από τους μεγάλους τότε εκδότες, περιέπεσε σε αφάνεια από το 1960 και ύστερα.
Ακόμη και όταν αναθερμάνθηκε το ενδιαφέρον για την παλαιότερη πεζογραφία και ξεκίνησαν η μία μετά την άλλη οι εκδοτικές σειρές, ο Βουτυράς συνέχισε να απουσιάζει. Ούτε στις Ασυνήθιστες ιστορίες του Ε. Χ. Γονατά (Στιγμή) ανθολογείται ούτε στην Πεζογραφική μας παράδοση του Μανόλη Αναγνωστάκη (Νεφέλη) ούτε στη Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη του Αλκη Αγγέλου (Ερμής - Εστία). Ακόμη, πρόσφατα ο 39ος τόμος της Νεοελληνικής Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Ουράνη, με ανθολόγηση 28 διηγημάτων του Βουτυρά, υποχρεωτικά πολτοποιήθηκε. Γνωστή η εμπορική λογική των δικαιωμάτων, ανεξάρτητα αν εμείς αδυνατούμε να την παρακολουθήσουμε.
Ποιος θα διενοείτο, λ.χ., να εξαιρέσει από μια σειρά τον Λουκή Λάρα επειδή κυκλοφορούν τα Απαντα Βικέλα; Πόσο μάλλον στην περίπτωση του Βουτυρά, όπου ο χαμένος χρόνος έχει δημιουργήσει δυσαναπλήρωτα κενά. Η καλαίσθητη σειρά τομιδίων με νουβέλες του Βουτυρά που ξεκίνησε ο καινούργιος εκδότης παράλληλα με τα Απαντα δείχνει την ανάγκη για ευέλικτες λύσεις. Σε αυτές ανέκαθεν συγκαταλέγονται και οι έγκυρες ανθολογίες. Οπως και αν έχει, το 2008, όταν θα εορτάζεται η πεντηκονταετία από τον θάνατο του Βουτυρά και θα έχουν προ πολλού συμπληρωθεί τα Απαντά του, θα δούμε αν οι εκδότες θα συρρεύσουν, αν οι μελετητές θα έχουν αρθρώσει νηφάλιο λόγο (μακράν των εγκωμίων που μακροχρόνια αποδεικνύονται το ίδιο βλαπτικά με τις απαξιωτικές εκτιμήσεις) και αν οι νεότεροι θα τον αγκαλιάσουν.
Ο Βάσιας Τσοκόπουλος εξομολογείται ότι ο Βουτυράς γεννήθηκε μέσα του όταν έφηβος άκουσε το Παραρλάμα από τον καθηγητή του, τον Κ. Γεωργουσόπουλο, ο οποίος ήταν σε θέση να το εκτιμήσει, αφού και ο ίδιος σκάρωνε τότε διηγήματα με πρότυπο και το αριστουργηματάκι του Βουτυρά. Εν έτει 2001 το εν λόγω διήγημα εξακολουθεί να ανθολογείται στα διδακτικά εγχειρίδια, πολύ όμως αμφιβάλλουμε, διαβάζοντας και τις συνοδευτικές ερωτήσεις κρίσεως, αν οι σημερινοί καθηγητές το κατανοούν. Αλλωστε η ομάδα φιλολόγων που κατήρτισε τους τόμους, ακολουθώντας και την πρόσφατη Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία του Ρ. Μπίτον, αρκείται να τοποθετήσει το έργο του Βουτυρά, ομού μετά του Κ. Παρορίτη, ουρά στους κοινωνικούς προβληματισμούς του Κ. Θεοτόκη και του Κ. Χατζόπουλου. Παρεμπιπτόντως, ας διορθωθεί σε κάποια μελλοντική αναθεώρηση ο τόπος γεννήσεως του Βουτυρά· γενικώς παρατηρούμε ότι τα βιογραφικά σημειώματα, όσο απομακρύνονται από τους νεότατους προς τους παλαιότερους, γίνονται ολοένα και πιο αόριστα. Ας ελπίσουμε πως ειδικά ο πέμπτος τόμος των Απάντων θα φανεί χρήσιμος κατά τις προσεχείς αναθεωρήσεις.
Σε κάθε τόμο προβλέπεται επίμετρο με πολύτιμα ως και δυσεύρετα συνοδευτικά κείμενα· συνεντεύξεις του Βουτυρά, επιστολές προς αυτόν, κυρίως, παλαιότερες κριτικές που ακολούθησαν την έκδοση των βιβλίων του. Ειδικά στον πέμπτο τόμο φιλοξενούνται κείμενα γύρω από «το πρόβλημα Βουτυρά», κατά τη διατύπωση του Γρ. Ξενόπουλου που το έθεσε το 1920. Κατ' αρχήν αναδημοσιεύεται η βίαιη επίκριση του Κ. Παρορίτη και ακολουθούν τα άρθρα μιας χορείας υπέρμαχων και πολέμιων του Βουτυρά. Διαμάχη που πιθανώς υποδαυλίστηκε από προσωπικούς και ιδεολογικούς λόγους και στη συνέχεια, με την εμφάνιση στο προσκήνιο της γενιάς του '30, στράφηκε σε θέματα μάλλον μορφικά. Παρά τους υψηλούς τόνους της αρθρογραφίας, ζηλεύει κανείς σήμερα το δυναμικό εκείνης της εποχής που επέτρεπε παρόμοιες αντιπαραθέσεις. Προπαντός θαυμάζει το ήθος του συγγραφέα, ο οποίος σιωπά αρκούμενος στη διηγηματογραφία του.
Στον πρόσφατο τόμο, πέραν της εισαγωγής του επιμελητή, όπου γίνεται και πάλι αποτίμηση των ανθολογούμενων διηγημάτων, συγκεντρώνονται και αναδημοσιεύονται τρεις συλλογές. Οπως έχει καθιερωθεί και από τους προηγούμενους τόμους, ακολουθείται η σειρά έκδοσης των βιβλίων, ανεξάρτητα από τις πρώτες δημοσιεύσεις των διηγημάτων, που έτσι κι αλλιώς σε αρκετές περιπτώσεις εξακολουθούν να λανθάνουν. Δύο συλλογές Ο θρήνος των βοδιών και άλλα διηγήματα και Ονειρο που δεν τελειώνει και άλλα διηγήματα , οι οποίες και συμπληρώνουν, μαζί με τις τρεις του τέταρτου τόμου, την εκδοτική παραγωγή του 1923, και Η αριστοκρατική γειτονιά και άλλα διηγήματα, που κυκλοφόρησε το 1924.
Ο τόμος ανοίγει με ένα από τα γνωστότερα διηγήματα του Βουτυρά, Ο θρήνος των βοδιών, που πρωτοδημοσιεύτηκε, πριν από 80 χρόνια, στο αλεξανδρινό περιοδικό «Γράμματα», το 1928, μεταφράστηκε στα γαλλικά και συμπεριελήφθη σε αφιέρωμα γαλλικού περιοδικού στην παγκόσμια λογοτεχνία και τέλος, το 1958, αναδημοσιεύτηκε και στα δύο μεταθανάτια αφιερώματα στον Βουτυρά, στην «Επιθεώρηση Τέχνης» και στη «Νέα Εστία». Κατά το διήγημα, ένας σφαγέας με μάντρα στα περίχωρα των Αθηνών, που απολαμβάνει τη σφαγή, τραυματίζεται σφάζοντας ένα γουρούνι και πεθαίνει. Ο θρήνος των γυναικών για τον σφαγέα πνίγεται στον θρήνο των βοδιών για τη σφαγή ενός από αυτά. Κορυφαίο ζωοφιλικό διήγημα, αστικό και αλληγορικό, εντελώς διαφορετικής πνοής από τα φιλόζωα διηγήματα για γάτες και σκύλους των συγχρόνων μας. Επετειακά, μια και εφέτος συμπληρώνονται 130 χρόνια από τη γέννηση του Βουτυρά, δεν θα ήταν άσχημη ιδέα να εκδοθεί μια συλλογή με τα, όχι και λίγα, ζωοφιλικά διηγήματα του Βουτυρά που θα προσείλκυε το ευαισθητοποιημένο αναγνωστικό κοινό των ημερών μας.
ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-11-2001
Το 1990 σε αφιερωματικό τόμο για τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, ο οποίος υπήρξε υπέρμαχος του μεγάλου ταλάντου του Δημοσθένη Βουτυρά, ο Στ. Αλεξίου δράττεται της ευκαιρίας και ανακινεί την περίπτωση του ξεχασμένου και υποτιμημένου Βουτυρά καταλήγοντας με την ευχή να βρεθεί ένας εκδότης, να στέρξουν και οι κληρονόμοι του(;), προπαντός να φανερωθεί ένας επιμελητής που θα κάμει για τον Βουτυρά αυτό που έκαμε ο Τριανταφυλλόπουλος για τον Παπαδιαμάντη. Παραδόξως η ευχή του ευοδώθηκε ανέλπιστα γρήγορα. Και εκδότης βρέθηκε. Και μάλιστα όχι μόνο ένας αλλά και δεύτερος, όταν οι οικονομικές δυσπραγίες σταμάτησαν τον πρώτο. Και επιμελητής προέκυψε από εκεί που λιγότερο αναμενόταν, από τον χώρο της ιστορικής έρευνας αντί της φιλολογίας.
Η συγκέντρωση και η έκδοση των διηγημάτων του Βουτυρά προχωρούν· μόλις κυκλοφόρησε ο πέμπτος τόμος των Απάντων, πανομοιότυπος με τους προηγουμένους, παρά την αλλαγή εκδοτικής στέγης. Ωστόσο παραμένει ζητούμενο κατά πόσον ο Βουτυράς θα τύχει λογοτεχνικής επανεκτίμησης και ευρείας αναγνωστικής αποδοχής, όπως, επί παραδείγματι, συνέβη με τον Σκιαθίτη. Πανταχού παρών στον Μεσοπόλεμο ο Βουτυράς, με διηγήματά του σε εφημερίδες και περιοδικά, εντός και εκτός της χώρας, και βιβλία του από τους μεγάλους τότε εκδότες, περιέπεσε σε αφάνεια από το 1960 και ύστερα.
Ακόμη και όταν αναθερμάνθηκε το ενδιαφέρον για την παλαιότερη πεζογραφία και ξεκίνησαν η μία μετά την άλλη οι εκδοτικές σειρές, ο Βουτυράς συνέχισε να απουσιάζει. Ούτε στις Ασυνήθιστες ιστορίες του Ε. Χ. Γονατά (Στιγμή) ανθολογείται ούτε στην Πεζογραφική μας παράδοση του Μανόλη Αναγνωστάκη (Νεφέλη) ούτε στη Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη του Αλκη Αγγέλου (Ερμής - Εστία). Ακόμη, πρόσφατα ο 39ος τόμος της Νεοελληνικής Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Ουράνη, με ανθολόγηση 28 διηγημάτων του Βουτυρά, υποχρεωτικά πολτοποιήθηκε. Γνωστή η εμπορική λογική των δικαιωμάτων, ανεξάρτητα αν εμείς αδυνατούμε να την παρακολουθήσουμε.
Ποιος θα διενοείτο, λ.χ., να εξαιρέσει από μια σειρά τον Λουκή Λάρα επειδή κυκλοφορούν τα Απαντα Βικέλα; Πόσο μάλλον στην περίπτωση του Βουτυρά, όπου ο χαμένος χρόνος έχει δημιουργήσει δυσαναπλήρωτα κενά. Η καλαίσθητη σειρά τομιδίων με νουβέλες του Βουτυρά που ξεκίνησε ο καινούργιος εκδότης παράλληλα με τα Απαντα δείχνει την ανάγκη για ευέλικτες λύσεις. Σε αυτές ανέκαθεν συγκαταλέγονται και οι έγκυρες ανθολογίες. Οπως και αν έχει, το 2008, όταν θα εορτάζεται η πεντηκονταετία από τον θάνατο του Βουτυρά και θα έχουν προ πολλού συμπληρωθεί τα Απαντά του, θα δούμε αν οι εκδότες θα συρρεύσουν, αν οι μελετητές θα έχουν αρθρώσει νηφάλιο λόγο (μακράν των εγκωμίων που μακροχρόνια αποδεικνύονται το ίδιο βλαπτικά με τις απαξιωτικές εκτιμήσεις) και αν οι νεότεροι θα τον αγκαλιάσουν.
Ο Βάσιας Τσοκόπουλος εξομολογείται ότι ο Βουτυράς γεννήθηκε μέσα του όταν έφηβος άκουσε το Παραρλάμα από τον καθηγητή του, τον Κ. Γεωργουσόπουλο, ο οποίος ήταν σε θέση να το εκτιμήσει, αφού και ο ίδιος σκάρωνε τότε διηγήματα με πρότυπο και το αριστουργηματάκι του Βουτυρά. Εν έτει 2001 το εν λόγω διήγημα εξακολουθεί να ανθολογείται στα διδακτικά εγχειρίδια, πολύ όμως αμφιβάλλουμε, διαβάζοντας και τις συνοδευτικές ερωτήσεις κρίσεως, αν οι σημερινοί καθηγητές το κατανοούν. Αλλωστε η ομάδα φιλολόγων που κατήρτισε τους τόμους, ακολουθώντας και την πρόσφατη Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία του Ρ. Μπίτον, αρκείται να τοποθετήσει το έργο του Βουτυρά, ομού μετά του Κ. Παρορίτη, ουρά στους κοινωνικούς προβληματισμούς του Κ. Θεοτόκη και του Κ. Χατζόπουλου. Παρεμπιπτόντως, ας διορθωθεί σε κάποια μελλοντική αναθεώρηση ο τόπος γεννήσεως του Βουτυρά· γενικώς παρατηρούμε ότι τα βιογραφικά σημειώματα, όσο απομακρύνονται από τους νεότατους προς τους παλαιότερους, γίνονται ολοένα και πιο αόριστα. Ας ελπίσουμε πως ειδικά ο πέμπτος τόμος των Απάντων θα φανεί χρήσιμος κατά τις προσεχείς αναθεωρήσεις.
Σε κάθε τόμο προβλέπεται επίμετρο με πολύτιμα ως και δυσεύρετα συνοδευτικά κείμενα· συνεντεύξεις του Βουτυρά, επιστολές προς αυτόν, κυρίως, παλαιότερες κριτικές που ακολούθησαν την έκδοση των βιβλίων του. Ειδικά στον πέμπτο τόμο φιλοξενούνται κείμενα γύρω από «το πρόβλημα Βουτυρά», κατά τη διατύπωση του Γρ. Ξενόπουλου που το έθεσε το 1920. Κατ' αρχήν αναδημοσιεύεται η βίαιη επίκριση του Κ. Παρορίτη και ακολουθούν τα άρθρα μιας χορείας υπέρμαχων και πολέμιων του Βουτυρά. Διαμάχη που πιθανώς υποδαυλίστηκε από προσωπικούς και ιδεολογικούς λόγους και στη συνέχεια, με την εμφάνιση στο προσκήνιο της γενιάς του '30, στράφηκε σε θέματα μάλλον μορφικά. Παρά τους υψηλούς τόνους της αρθρογραφίας, ζηλεύει κανείς σήμερα το δυναμικό εκείνης της εποχής που επέτρεπε παρόμοιες αντιπαραθέσεις. Προπαντός θαυμάζει το ήθος του συγγραφέα, ο οποίος σιωπά αρκούμενος στη διηγηματογραφία του.
Στον πρόσφατο τόμο, πέραν της εισαγωγής του επιμελητή, όπου γίνεται και πάλι αποτίμηση των ανθολογούμενων διηγημάτων, συγκεντρώνονται και αναδημοσιεύονται τρεις συλλογές. Οπως έχει καθιερωθεί και από τους προηγούμενους τόμους, ακολουθείται η σειρά έκδοσης των βιβλίων, ανεξάρτητα από τις πρώτες δημοσιεύσεις των διηγημάτων, που έτσι κι αλλιώς σε αρκετές περιπτώσεις εξακολουθούν να λανθάνουν. Δύο συλλογές Ο θρήνος των βοδιών και άλλα διηγήματα και Ονειρο που δεν τελειώνει και άλλα διηγήματα , οι οποίες και συμπληρώνουν, μαζί με τις τρεις του τέταρτου τόμου, την εκδοτική παραγωγή του 1923, και Η αριστοκρατική γειτονιά και άλλα διηγήματα, που κυκλοφόρησε το 1924.
Ο τόμος ανοίγει με ένα από τα γνωστότερα διηγήματα του Βουτυρά, Ο θρήνος των βοδιών, που πρωτοδημοσιεύτηκε, πριν από 80 χρόνια, στο αλεξανδρινό περιοδικό «Γράμματα», το 1928, μεταφράστηκε στα γαλλικά και συμπεριελήφθη σε αφιέρωμα γαλλικού περιοδικού στην παγκόσμια λογοτεχνία και τέλος, το 1958, αναδημοσιεύτηκε και στα δύο μεταθανάτια αφιερώματα στον Βουτυρά, στην «Επιθεώρηση Τέχνης» και στη «Νέα Εστία». Κατά το διήγημα, ένας σφαγέας με μάντρα στα περίχωρα των Αθηνών, που απολαμβάνει τη σφαγή, τραυματίζεται σφάζοντας ένα γουρούνι και πεθαίνει. Ο θρήνος των γυναικών για τον σφαγέα πνίγεται στον θρήνο των βοδιών για τη σφαγή ενός από αυτά. Κορυφαίο ζωοφιλικό διήγημα, αστικό και αλληγορικό, εντελώς διαφορετικής πνοής από τα φιλόζωα διηγήματα για γάτες και σκύλους των συγχρόνων μας. Επετειακά, μια και εφέτος συμπληρώνονται 130 χρόνια από τη γέννηση του Βουτυρά, δεν θα ήταν άσχημη ιδέα να εκδοθεί μια συλλογή με τα, όχι και λίγα, ζωοφιλικά διηγήματα του Βουτυρά που θα προσείλκυε το ευαισθητοποιημένο αναγνωστικό κοινό των ημερών μας.
ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-11-2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
