Μετρονόμος για μικρές και μεγάλες αρρυθμίες

Το βιβλίο ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ του Χάρη Βρόντου απαρτίζεται από πέντε διαφορετικές ενότητες. Τις συνέχει η πορεία προς ένα στόχο: την ανεµπόδιστη έκφραση. Την ελευθερία δηλαδή της καλλιτεχνικής δηµιουργίας, της πολιτικής δράσης και της κοινωνικής συµπεριφοράς.
Η πρώτη ενότητα είναι µια υπόκλιση στην φιλία και ένα χρονικό δεκαετιών. Η δεύτερη αποτελείται από κείµενα που κριτικάρουν θεσµούς της µουσικής και πολλά από τα κακώς έχοντα. Η τρίτη θίγει ζητήµατα µεταφυσικής, όπως οι έννοιες του θείου και του χρόνου. Η τέταρτη ενότητα είναι αφιερωµένη στον Νίκο Σκαλκώτα και η πέµπτη περιλαµβάνει ένα εκτενές κείµενο για τους ?αιµονισµένους του Ντοστογέφσκι, που αποτέλεσε αφετηρία της πρώτης όπερας του συγγραφέα, καθώς και τα λιµπρέτα της σκηνικής καντάτας Ιουλιανός ο Παραβάτης και της όπερας Αλκιβιάδης, που έγραψε στη συνέχεια, συµπληρώνοντας µια τριλογία µε θέµα την πολιτική συµπεριφορά του ανθρώπου.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Χάρης Βρόντος εκτός από την επίσημη ιδιότητά του ως συνθέτη έχει και μια άλλη «ανεπίσημη» -είναι συγγραφέας. Από το 1980 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει τρία βιβλία και έχει αρθρογραφήσει σε πολλά περιοδικά . Το τελευταίο του βιβλίο «Μετρονόμος για μικρές και μεγάλες αρρυθμίες», περιλαμβάνει μια σειρά από άρθρα του που εκδόθηκαν τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται το μωσαϊκό της μουσικής, και όχι μόνο, ζωής του τόπου μας από το 1980 μέχρι σήμερα... «Τα γεγονότα υπήρξαν. Μετρονόμος είναι η ερμηνεία που τους δίνουμε...»


Η ποίηση αποτελεί αναμφισβήτητα τη μεγάλη αγάπη του Χάρη Βρόντου και η ενασχόλησή του με αυτήν είναι κάτι περισσότερο από ερασιτεχνική. Η γνωριμία του και η καταγραφή της σχέσης του με ποιητές της δεκαετίας '70-'80, όπως ο Γιάννης Πατίλης, ο Κώστας Σοφιανός και ο Τάκης Παυλοστάθης, είναι μια πολύτιμη μαρτυρία για την πνευματική ζωή της περιόδου αυτής. Ταυτόχρονα, όμως, μέσα από την αφήγησή του Βρόντου αναδεικνύεται η κριτική ματιά του συγγραφέα απέναντι στις επιδράσεις που δεχόταν από φίλους συγγραφείς και καλλιτέχνες, και την αντίδρασή του σε καταστάσεις και ιδεολογίες που αδυνατούσε να αποδεχθεί ως ένα δεδομένο status quo.


Το δεύτερο μέρος του βιβλίου με το γενικό τίτλο «Κριτική των Θεσμών» είναι και το πιο μαχητικό και επικριτικό. Οι θεσμοί για το συγγραφέα αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του οικοδομήματος της τέχνης. Τα Ωδεία, η Λυρική Σκηνή, το Φεστιβάλ Αθηνών , το ραδιόφωνο, το Μέγαρο Μουσικής, το υπουργείο Πολιτισμού είναι θεσμοί που πρέπει να δουλεύουν σωστά και να υπηρετούνται από ανθρώπους που γνωρίζουν και κυρίως αγαπούν, χωρίς προσωπικό όφελος την Τέχνη και τους εργάτες της. Ανθρώπους που θα είναι καθαροί στις απόψεις τους και θα υπηρετούν τους θεσμούς αυτούς, αντί οι θεσμοί να υπηρετούν τις φιλοδοξίες τους. Η «οργή» που χαρακτηρίζει τα άρθρα του για τον Μάνο Χατζιδάκι δεν είναι ούτε τυφλή ούτε προσωπική, αλλά σχετίζεται πάντα με τους θεσμούς και με το πώς αυτοί χρησιμοποιούνται . Είναι επικριτικός απέναντι σε δήθεν προοδευτικές ιδέες, οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο από μεταμφιεσμένος συντηρητισμός, και στρέφει τα βέλη του κυρίως εναντίων των αυλοκολάκων που περιστοιχίζουν τους κρατούντες. Αλλά η κριτική ματιά του Βρόντου στα κείμενα αυτά δεν περιορίζεται μόνο στους «πνευματικούς μέντορές» μας αλλά και στο κοινό που τους υποστηρίζει και το οποίο με την αδιαφορία του διαιωνίζει μια αρνητική συνθήκη. «Φαίνεται όμως πως το κοινό της μουσικής ή των μεγάλων θεαμάτων, το κοινό των γηπέδων εντέλει, δεν άλλαξε και πολύ (ως σύσταση, ως ποιότητα) απ' εκείνο των ρωμαϊκών αμφιθεάτρων...», γράφει. Κατά πόσο, λοιπόν, το κοινό είναι υπεύθυνο για τα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου του; Ποιο είναι το κόστος της σιωπής; Τι νόημα έχουν οι εκ των υστέρων διαμαρτυρίες περί ποιότητας; Μήπως αυτά τα ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας εν έτει 1980 δεν είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρα στην εποχή μας;


Στο κεφάλαιο «Αλλη οδός» ο Χάρης Βρόντος στέκει κριτικά και επικριτικά απέναντι στους σημερινούς συνθέτες, διερωτώμενος για ποιο λόγο η σημερινή μουσική έχει αποστασιοποιηθεί από το κοινό της. Σε αυτό το ερώτημα απαντά με αφοπλιστική ειλικρίνεια: Εκτός από τον κατακερματισμό της γλώσσας, ο οποίος οδηγεί αναπόφευκτα και στον κατακερματισμό αντίστοιχα της μουσικής γλώσσας, η αιτία είναι οι ίδιοι οι συνθέτες, οι οποίοι, συχνά, απλούστατα δεν έχουν τίποτα να πουν. Η μουσική, όπως και η γλώσσα, είναι ουσιαστικά επικοινωνία, χωρίς αυτό το στοιχείο δεν υπάρχει η Τέχνη.


Η κριτική ματιά του συγγραφέα ίσως φανεί σε όσους προτιμούν τα πράγματα να μένουν ως έχουν, υπερβολική, όμως είναι δημιουργικά κριτική, ενώ ταυτόχρονα προτείνει συγκεκριμένες λύσεις για τα προβλήματα στα οποία αναφέρεται. Από την εμπειρία της παρουσίασης της όπεράς του «Οι Δαιμονισμένοι» στη Λυρική Σκηνή έζησε τα προβλήματά του θεάτρου αυτού από πρώτο χέρι, και διερωτάται μήπως ο λαϊκισμός που επικράτησε τα τελευταία χρόνια δεν είναι άμεσα υπεύθυνος για την αδιαφορία της πολιτείας στο θέμα μιας νέας Εθνικής Λυρικής Σκηνής και ενός οικοδομήματος αντάξιου μιας όπερας ευρωπαϊκού κράτους. Την ίδια κριτική ματιά ρίχνει και στο πρόβλημα της μουσικής παιδείας στον τόπο μας, στις χαμένες ευκαιρίες τής δήθεν Πολιτιστικής Ολυμπιάδας και στο πολύπαθο Φεστιβάλ Αθηνών, έναν από τους σημαντικότερους μουσικούς μας θεσμούς που τα τελευταία, κυρίως, χρόνια έχει σχεδόν ολοκληρωτικά αλωθεί. Τα προβλήματα της γραφειοκρατίας, η καθυστερημένη χρηματοδότησή του και γενικά η όλη διαχείρισή του από το υπουργείο, δηλαδή η συνολική απαξίωσή του από το ίδιο το κράτος, το έχει οδηγήσει στον απόλυτο μαρασμό.


Το τρίτο μέρος του βιβλίου είναι περισσότερο στοχαστικό. Τα έργα του Μπαχ, ο Θεός, ο χρόνος και η συμπάγεια στη μουσική είναι μερικά από τα θέματα που ερευνά, για να καταλήξει στο συμπέρασμα: «Μήπως λοιπόν η μουσική είναι ο τόπος της προσωρινής μας ευτυχίας;». Βλέπει τη μουσική σαν μια Κοσμογονία, σαν την πρώτη μέρα της Δημιουργίας, μια διαδικασία που οδηγεί στην απελευθέρωση. Τα κεφάλαια αυτά είναι τα πιο «λυρικά», και ίσως τα πιο προσωπικά.


Στο τέταρτο μέρος ο συγγραφέας ασχολείται με την περίπτωση Σκαλκώτα, αυτού του μοναδικού συνθέτη που κατόρθωσε στο έργο του να συγκεράσει και να ενσωματώσει, με πραγματική έμπνευση, χιούμορ, και χωρίς κανέναν ακαδημαϊσμό, την αγάπη του για τη μουσική μας παράδοση, αυτής της ιδιοφυΐας που καταδικάστηκε στην απομόνωση από ένα κατεστημένο ανίκανο να τον καταλάβει και να τον εκτιμήσει. Και εδώ επανέρχεται και πάλι στο προσκήνιο η έλλειψη θεσμών, οι οποίοι οπουδήποτε αλλού θα είχαν εξασφαλίσει την υστεροφημία τού συνθέτη.


Το τελευταίο μέρος του βιβλίου του Χάρη Βρόντου είναι αφιερωμένο στα τρία μεγάλα σκηνικά έργα του, τους «Δαιμονισμένους», τον «Ιουλιανό τον Παραβάτη» και τον «Αλκιβιάδη», που αποτελούν τη σκηνική τριλογία του. Εκτός από τα λιμπρέτα των δύο τελευταίων , υπάρχει και ένα εκτενές κείμενο για τους «Δαιμονισμένους» και για τη δημιουργία της όπεράς του που ανέβηκε στη Λυρική Σκηνή, μέσα στα οποίο αποτυπώνεται ο δημιουργικός στοχασμός του συνθέτη, αλλά και η βάσανος της σύνθεσης σε τόσο μεγάλες μουσικές φόρμες όπως η όπερα.


Το βιβλίο αυτό του Χάρη Βρόντου δεν είναι μόνο μια καταγραφή γεγονότων και προβλημάτων που επιζητούν άμεσα τη λύση τους, αλλά το ημερολόγιο ενός ταξιδιού που μόλις έχει αρχίσει, ένας μεγεθυντικός φακός που μας επιτρέπει να δούμε με κάθε λεπτομέρεια τη δημιουργική διαδικασία. Ο Χάρης Βρόντος είναι par excellence ένας συνθέτης της εποχής του, όχι μόνον απολύτως συνεπής προς την τέχνη του, αλλά και με απόλυτη αίσθηση της πραγματικότητας που τον περιβάλλει. Δεν είναι απομονωμένος στο μουσικό του κόσμο, γνωρίζοντας πως η μουσική οφείλει να αντικατοπτρίζει και να εκφράζει τον κόσμο μας και τα προβλήματά του και να μας αποκαλύπτει την ουσιαστική αλήθεια, αλλιώς είναι στείρα, μια απλή πνευματική άσκηση. Για να το πετύχει αυτό ο συγγραφέας έχει ρυθμίσει στην εντέλεια το μετρονόμο του, καθιστώντας τον έτσι ευαίσθητο για να μετρήσει τις πιο μεγάλες έως και τις πιο μικρές αρρυθμίες μιας μουσικής που, δυστυχώς, επαναλαμβάνεται ad infinitum.



ΑΛΕΞΗΣ ΣΠΑΝΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/04/2006