Θεομαχία

Λέγεται συχνά ότι η αθεϊα είναι μια εφεύρεση της νεωτερικότητας,ένα προϊόν του Ευρωπαϊκου Διαφωτισμού:
θεωρείται ότι θα ήταν αδιανόητη χωρίς τις δίδυμες ιδέες του κοσμικού κράτους και της επιστήμης ως αντιπάλων της θρησκευτικής πίστης. Πρόκειται για έναν μύθο που καλλιεργείται και από τις δύο πλευρές της διαμάχης περί της " νέας αθεϊας" : οι υποστηρικτές της επιθυμούν να παρουσιάσουν τον σκεπτικισμό απέναντι στο υπερφυσικό ως αποτέλεσμα της σταδιακής εξαφάνισης της θρησκείας κάτω από την επιρροή της επιστήμης και οι θρησκευόμενοι θέλουν να τη θεωρούν παθολογικό σύμπτωμα του παρηκμασμένου δυτικού κόσμου. Και οι δυο πλευρές πάσχουν από νεωτερική αυταρέσκεια. Η δυσπιστία απέναντι στο υπερφυσικό είναι πανάρχαια.

Η παρούσα μελέτη συνιστά ένα είδος αρχαιολόγίας του σκεπτικισμού απέναντι στη θρησκεία. Αποτελεί εν μέρει μια προσπάθεια ανασκαφής που αναζητά την αρχαία αθεϊα κάτω από τα ερείπια που σώριασαν επάνω της χιλιετίες χριστιανικής κατακραυγής.
Αλλά αυτή η έρευνα θα ασχοληθεί και με την επιφάνεια, η οποία θέτει προβλήματα διαφορετικού είδους. Στην Ευρώπη του 18ου και του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της περιόδου διαμόρφωσης της νεότερης αθεϊας, η κλασική παιδεία ήταν πανταχού παρούσα (τουλάχιστον στους κύκλους των μορφωμένων). Την εποχή αυτή, όσοι διακήρυτταν έναν κόσμο χωρίς θεούς μπορούσαν να επικαλούνται την αυθεντία του Επίκουρου και του Λουκρήτιου ή να αναφέρονται στον Διαγόρα της Μήλου και στην Θεοδώρα της Κυρήνης, όντας βέβαιοι ότι θα γίνουν κατανοητοί. Ωστόσο από τις αρχές του 20ου αιώνα και εξής, η γνώση της κλασικής παιδείας συρρικνώθηκε με ανησυχητική ταχύτητα.Ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για την συλλογική μας άγνοια της μακράς ιστορίας της αθεϊας μπορεί να αποδοθεί σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αδυνατεί να αναγνωρίσει τον κρίσιμο ρόλο της ελληνορωμαϊκής σκέψης στη διαμόρφωση της δυτικής κοσμικής νεωτερικότητας. Αυτή η λήθη της κλασικής κληρονομιάς επέτρεψε την εδραίωση της " νεωτερικής μυθολογίας". Η ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι του 18ου αιώνα ήταν οι πρώτοι που εναντιώθηκαν στους θεούς οφείλεται αποκλειστικά στη βαθιά άγνοια της κλασικής παράδοσης.

Ο Tim Whitmarsh είναι καθηγητής στην έδρα Ελληνικού Πολιτισμού Α.Γ.Λεβέντη στο πανεπιστήμιο του Cambridge. Υπήρξε καθηγητής στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Έξετερ και επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σικάγου.
Αντικείμενο της έρευνας του αποτελέι η αρχαιοελληνική γραμματεία, κυρίως της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου και έχει δημοσιεύσει σειρά βιβλίων πάνω σε αυτά τα θέματα. Αρθρογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά και έχει εμφανιστεί στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο του BBC.