Ένας άντρας με τα όλα του Ι

Ο χώρος αυτού του μυθιστορήματος είναι η Ατλάντα της Τζόρτζια, μια φυλετικά ανομοιογενής πόλη γεμάτη νεόπλουτους και πανούργους πολιτικούς.
Πρωταγωνιστής ο Τσαρλς Κρόκερ, παλιός αστέρας του ράγκμπι και σήμερα μεσόκοπος μεγιστάνας του επιχειρηματικού κόσμου της Ατλάντα, που έχει μια φυτεία 116.000 στρεμμάτων για να κυνηγάει ορτύκια, μια νεαρή και απαιτητική δεύτερη σύζυγο κι ένα μισοάδειο συγκρότημα γραφείων με αβάσταχτο φορτίο από χρέη. [...]
Πρόκειται για μια ανεπανάληπτη τοιχογραφία της Αμερικής στα τέλη του 20ού αιώνα, στην πιο άγρια, ασύλληπτη και πολυεπίπεδη μορφή της, δοσμένη με όλη τη ζωντάνια, το πνεύμα και την οξυδέρκεια του αδιαφιλονίκητου χρονικογράφου της, του Τομ Γουλφ.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Η δημοσιογραφική γραφή είχε πάντα χαμηλό ενοίκιο ως είδος ­ και πάντα άφηνε χώρο για συγκρούσεις και λάθη». Οταν ο εκκεντρικός δημοσιογράφος Τομ Γουλφ υποστήριζε ότι η πραγματικότητα είναι πιο συναρπαστική από τη μυθοπλασία και πρότεινε την εφαρμογή λογοτεχνικών αφηγηματικών τεχνασμάτων για την απεικόνιση της σύγχρονης πολυπλοκότητας, η διαμάχη είχε μόλις αρχίσει. Οι δεκαετίες του '60 και του '70 ήταν καθοριστικές για το μέλλον τόσο του μυθιστορήματος όσο και της δημοσιογραφίας. Η έκρηξη προκάλεσε τη διάσπαση και οι πιστοί στη μυθοπλασία (όπως ο Τόμας Πύντσον και ο Ντόναλντ Μπαρθέλμ) εκσφενδονίστηκαν στη σφαίρα του σχεδόν παραληρηματικού ενώ οι λάτρεις της επικαιρότητας απέκτησαν τα ποθητά μέσα για τη ζωντανή σκιαγράφησή της: εσωτερικοί μονόλογοι, παιχνίδια εστίασης, διάλογοι, ζωντανές περιγραφές, ηχητικά εφέ.

Ο Τομ Γουλφ δεν ήταν απλώς υπέρμαχος του δεύτερου κινήματος· ήταν και ο θεωρητικός θεμελιωτής του. Το άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 1972 στο «New York Magazine» διακήρυττε τη γέννηση της Νέας Δημοσιογραφίας μέσα από τις στάχτες του μυθιστορήματος. «Είναι πλέον δυνατό να γράφει κάποιος ρεπορτάζ που να διαβάζεται σαν μυθιστόρημα» υποστήριζε τότε ο νεαρός δημοσιογράφος. Τρεις δεκαετίες σχεδόν αργότερα, το μανιφέστο της Νέας Δημοσιογραφίας φαίνεται να ανατρέπεται από τον ίδιο τον δημιουργό του. Υστερα από 11 έτη σιωπής ο γκριζομάλλης συγγραφέας με το λευκό κουστούμι επανέρχεται με το Ενας άνδρας με τα όλα του, αποδεικνύοντας ότι ένα μυθιστόρημα μπορεί να διαβάζεται τόσο ζωντανά όσο ένα ρεπορτάζ.

Το ενδέκατο βιβλίο του Γουλφ είναι η δεύτερη απόπειρά του στον χώρο της μυθοπλασίας. Προηγήθηκε το The Bonfire of the Vanities (στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τον τίτλο Στο βωμό της ματαιοδοξίας), που αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες εκδοτικές επιτυχίες της προηγούμενης δεκαετίας. Αν το προηγούμενο μυθιστόρημά του κατέγραψε τις σχέσεις μίσους και φόβου στη Νέα Υόρκη, το νέο του βιβλίο έχει θέμα το ζεύγος απληστίας - χρέους στην Ατλάντα, την πόλη των έντονων φυλετικών διαφορών. Επιπλέον παγιώνει και την ιδιαίτερη μέθοδο του συγγραφέα. Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για ένα νέο είδος που συνδυάζει λογοτεχνικές αφηγηματικές τεχνικές με συστηματική εξακρίβωση στοιχείων. Οι αρετές του αποτελέσματος είναι εντυπωσιακές. Στο μυθοπλαστικό πρόσωπο του Τομ Γουλφ βρίσκεται κάτι πέρα από τον σύγχρονο ρεαλισμό· πρόκειται για το χρονικό της αμερικανικής νεύρωσης στις παραμονές της δεύτερης χιλιετίας.

«Η πρώτη σου γυναίκα σε παντρεύεται για τις χαρές και τις λύπες. Η δεύτερη γυναίκα σου, ιδίως όταν είσαι εξήντα κι εκείνη είναι μια εικοσιοκτάχρονη κουκλάρα ­ ποιος ο λόγος να ξεγελάς τον εαυτό σου; ­ σε παντρεύεται μόνο για τις χαρές». Η υπόθεση εστιάζεται στην αποδόμηση προσωπικών, πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων και βρίσκει τον κεντρικό ενσαρκωτή της στο πρόσωπο του Τσάρλυ Κρόκερ, του εξηντάρη και φαλακρού ιδιοκτήτη μιας οικονομικής αυτοκρατορίας. Η αρχή του βιβλίου τον βρίσκει να κυνηγάει αρσενικά ορτύκια στην 116.000 στρεμμάτων φυτεία του στη Νοτιοδυτική Τζόρτζια σε μια καθημερινότητα που χαρακτηρίζεται από πολυτέλεια και αφθονία. Και τίποτα δεν θα απειλούσε το ειδυλλιακό του περιβάλλον αν, όπως γρήγορα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης, τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του δεν τον είχαν οδηγήσει στη χρεοκοπία.

Οσο ο Τσάρλυ Κρόκερ αδυνατεί να συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα της θέσης του, η Πλάνερς Μπανκ, η τράπεζα που τον υποστήριξε αρχικά και στην οποία τώρα οφείλει υπέρογκα χρηματικά ποσά, πιέζει με θεμιτά και αθέμιτα μέσα για την εξόφλησή της. Ωστόσο τα δεδομένα ανατρέπονται όταν μια φήμη απειλεί να ταράξει τη φυλετική ισορροπία στην πόλη της Ατλάντας: ο Φαρίκ Φάνον, η μαύρη διασημότητα της ομάδας ποδοσφαίρου, κατηγορείται για τον βιασμό της νεαρής λευκής θυγατέρας ενός επιφανούς επιχειρηματία της Ατλάντας και στενού φίλου του Τσάρλυ Κρόκερ. Την υπόθεση αναλαμβάνει ένας φιλόδοξος μαύρος δικηγόρος που ακούει στο όνομα Ρότζερ Διπλοάσπρος και σε συνεργασία με τον δήμαρχο της πόλης θέτουν στον Κρόκερ ένα σκληρό δίλημμα: προσφέρονται να τον απαλλάξουν από τις τραπεζικές πιέσεις, αν υποστηρίξει δημόσια τον Φάνον.

Την παραπάνω υπόθεση εμπλουτίζουν με την παρουσία τους η 53 ετών πρώην σύζυγος του Κρόκερ Μάρθα, που πασχίζει να μεταμορφωθεί στον νέο γυναικείο τύπο του «αγοριού με βυζιά», ο 46χρονος Ραίημοντ Πίπγκας της Πλάνερς Μπανκ που προσπαθεί να επωφεληθεί της χρεοκοπίας του Κρόκερ, το νεανικό κίνημα των Φρίκνικς και ένας θίασος γνωστών και φίλων ανεξαρτήτως χρώματος και κοινωνικής τάξης.

Ανάμεσα όμως στα συγκρουόμενα συμφέροντα του Κρόκερ, της Πλάνερς Μπανκ και της τοπικής αυτοδιοίκησης εμπλέκεται και ένας διαφορετικός αφηγηματικός ιστός. Ο Κόνραντ Χένσλυ δεν έχει τίποτα κοινό με τους παραπάνω εκτός από το γεγονός ότι εργάζεται στα ψυγεία ενός εργοστασίου τροφίμων στην Καλιφόρνια που συμπεριλαμβάνεται στην ιδιοκτησία του Κρόκερ. Η νέα οικονομική πολιτική του αφεντικού του συνεπάγεται περικοπές στο προσωπικό και τα όνειρα του 23χρονου λευκού οικογενειάρχη γκρεμίζονται με την αναγγελία της απόλυσής του. Και αυτό δεν είναι παρά μόνο η αρχή μιας αλυσίδας ατυχιών που θα τον οδηγήσουν στη φυλακή, σε μια ανέλπιστη απόδραση και (μέσα από μία σειρά απρόσμενων συγκυριών) στην πολυτελή έπαυλη του πρώην εργοδότη του.

Σε αυτόν τον ήρωα εστιάζεται και η καινοτομία του βιβλίου σε σχέση με τον συγγραφέα του. Ο Τομ Γουλφ είχε κατηγορηθεί στο παρελθόν για αδικαιολόγητη σκληρότητα στην περιγραφή τόσο των πραγματικών όσο και των φανταστικών χαρακτήρων του. Ο Κόνραντ Χένσλυ όμως είναι σχεδόν τραγικός· και, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο οίκτος δεν ανήκει στη σφαίρα των συναισθημάτων που παρουσιάζονται στο έργο του Γουλφ και το παρακινδυνευμένο της μείξης τραγικού - κωμικού, φαίνεται να μην ανήκει στο σύμπαν των ηρώων του.

Τι μπορεί να οδήγησε σε μια τέτοια αλλαγή; «Υπέφερα» δήλωσε ο συγγραφέας σε μια περσινή συνέντευξή του «αν και προτιμώ να λέω ότι άνοιξαν οι ορίζοντές μου». Η καρδιακή προσβολή που υπέστη τον Αύγουστο του 1996 φαίνεται να αφαίρεσε από τον συγγραφέα μέρος της καυστικής και ανελέητης σάτιρας για την οποία ήταν διάσημος. Το αποτέλεσμα είναι αισθητό και στους υπόλοιπους χαρακτήρες του βιβλίου, δίνοντας την εντύπωση ότι μαζί με τον δημιουργό ωρίμασαν και οι ήρωές του, και από καρικατούρες ανθρώπινης συμπεριφοράς προήχθησαν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες.

«Υπάρχουν τρεις ηλικίες του ανθρώπου: η νεανική, η μέση και η δεν-έχεις-αλλάξει-καθόλου». Το φάσμα ηλικιών, αντιλήψεων και γλωσσικών διαφορών παρέχεται σε αφθονία και με τρομακτική ακρίβεια. Το συγγραφικό σύμπαν του Γουλφ δεν περιλαμβάνει μόνο άρτιους, ολοζώντανους ανθρώπινους χαρακτήρες· αναλαμβάνει και τη ρεαλιστική αναπαράσταση του περιβάλλοντός τους. Εκεί βρίσκουμε όλα τα βασικά μοτίβα του σύγχρονου αμερικανικού Νότου: αφθονία, υπερτίμηση, κοινωνική ανέλιξη, φυλετικές διαφορές, εναλλαγή ερωτικών συντρόφων και συζύγων, δραστηριότητες τραπεζικών κολοσσών, καθώς και την περίφημη «political correctness». Το αποτέλεσμα απορροφά τον αναγνώστη σε σημείο να μετατρέπεται σε θεατή και να ταυτίζεται με την εκάστοτε οπτική γωνία, γεγονός που αποτελεί μία από τις κλασικές αρετές του συγγραφέα.

Το τέλος απογοητεύει όμως, καθώς ο Γουλφ δίνει την εντύπωση ότι έχει ασχοληθεί με το χτίσιμο των ηρώων του και τις παράλληλες εξελίξεις σε σημείο ώστε να μη διαθέτει πλέον την υπομονή να ενώσει τα θεματικά νήματα σε ένα άρτιο τέλος. Οι ήρωες λειτουργούν βεβιασμένα και αδικαιολόγητα ενώ η ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στο κωμικό και στο τραγικό στοιχείο, την οποία ο συγγραφέας είχε καταφέρει να διαχειρισθεί με αξιέπαινη δεξιοτεχνία σε όλη τη διάρκεια του βιβλίου, ανατρέπεται.

Ωστόσο ο υπόλοιπος όγκος του βιβλίου αποζημιώνει τον αναγνώστη από κάθε άλλη άποψη. Η παλέτα όμως των μικροδιαλέκτων της αμερικανικής κοινωνίας αποτυγχάνει να μεταφερθεί πειστικά στην ελληνική γλώσσα, με αποτέλεσμα να θυμίζει μεταγλώττιση που δεν παραπέμπει πουθενά. Στο υπόλοιπο μέρος της, αν παραβλεφθούν κάποιες ορθογραφικές ή τυπογραφικές ατέλειες, η ελληνική απόδοση επιτυγχάνει στη γλαφυρότητα των περιγραφών και στη ροή του λόγου.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-12-1999