Ας αφήσουμε πίσω μας το μέλλον

Μια χυμώδης σάτιρα, αντάξια των κλασικών Ρώσων του είδους, που μέσα από κωμικοτραγικές καταστάσεις περιγράφει τη νέα τάξη πραγμάτων στη Μόσχα, δοσμένη από έναν γνωστό, μεταμοντέρνο συγγραφέα από τη Νέα Υόρκη.


Μετά την πτώση του κομουνιστικού καθεστώτος, νέοι επιχειρηματίες, επενδυτές από το εξωτερικό, παλιά στελέχη του Κόμματος, πολιτικοί και μαφιόζοι προσπαθούν να φέρουν τον καπιταλισμό στη Ρωσία χωρίς όμως να έχουν καταφέρει να διώξουν όλα τα στραβά του κομουνισμού, τόσο από τον κρατικό μηχανισμό, όσο και από τη νοοτροπία του πολίτη.


Έτσι τελικά δημιουργείται το κράτος αλαλούμ της σημερινής Ρωσίας, που όλοι παρακολουθούμε.


Εκθαμβωτικά έξυπνο! Ξεχωριστό!... Ο Γουόμακ έχει επιλέξει τους χαρακτήρες του σε ένα μοσχοβίτικο τοπίο, τόσο παράλογο και τρομακτικό! Σας το συνιστούμε ανεπιφύλακτα.

The New York Observer

ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν και ως συγγραφέας συνήθως κατατάσσεται στη λεγόμενη λογοτεχνία του φανταστικού, με ένα βραβείο Φίλιπ K. Ντικ στο ενεργητικό του να υπογραμμίζει του λόγου το αληθές, ο Τζακ Γουόμακ (1956) του Ας αφήσουμε πίσω μας το μέλλον φανερώνει ένα ελαφρώς διαφορετικό, αρκετά πιο μπανάλ πρόσωπο. Οχι μονάχα δεν υπάρχει σε αυτό κανένα φανταστικό στοιχείο, με την έννοια του science fiction, αλλά τόσο η δομή του βιβλίου όσο και η προσέγγιση των χαρακτήρων ακολουθούν μονοπάτια που ούτε καν φλερτάρουν με οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί μεταμοντέρνο ή νεωτεριστικό. Πρωτοπρόσωπη αφήγηση, γραμμική ανάπτυξη της πλοκής, ρεαλιστικοί διάλογοι, οι απαραίτητες ανατροπές, καθώς και ένα χάπι έντ α λα ρωσικά συνθέτουν ένα προβλέψιμο, πλην σφόδρα διασκεδαστικό μυθιστόρημα.

Πράγματι: αν η εικόνα που έχει κανείς για τη μετακομμουνιστική Ρωσία είναι αυτή μιας χώρας σε προϊούσα οικονομική και ηθική κατάρρευση, όπου μαφιόζοι, ακροδεξιοί, λαϊκιστές, πρώην μέλη της κομματικής νομενκλατούρας και νυν σκοτεινοί επιχειρηματίες εμπλέκονται όλοι μαζί σε ένα τρελό γαϊτανάκι εγκληματικότητας και διαφθοράς, και όλα αυτά συνοδεία ποταμών παγωμένης βότκας, ο Τζακ Γουόμακ δεν θα τον απογοητεύσει. Τουναντίον: όλοι οι κοινοί τόποι σχετικά με τη σημερινή Ρωσία και άλλοι τόσοι σχετικά με την ΕΣΣΔ σερβίρονται εδώ σε μεγάλες δόσεις, επιτηδευμένα τονισμένοι, ενίοτε στα όρια της καρικατούρας. Αποτέλεσμα: μια σπιρτόζικη, αστεία, σαρωτική ιστορία, με το αλκοόλ και το αίμα να ρέουν άφθονα, σε μια ατμόσφαιρα που ακροβατεί επιδέξια ανάμεσα στον ρεαλισμό και στην παρωδία του.

Κεντρικός ήρωας και αφηγητής είναι ο 50χρονος Μαξίμ, παλιό μεσαίο στέλεχος της κομματικής νομενκλατούρας και νυν επιχειρηματίας. H επιχείρηση του Μαξίμ, κάτι ανάμεσα σε μαφιόζικη οργάνωση και εταιρεία συμβούλων, ειδικεύεται στην κατασκευή πλαστών σοβιετικών εγγράφων, αλλά και γενικότερα στην παροχή πληροφοριών για υποθέσεις που σχετίζονται με τη λειτουργία του παλιότερου οικονομικού και εξουσιαστικού μηχανισμού. Μιας παρόμοιας εταιρείας ασαφούς επιχειρηματικού πεδίου ηγείται η γυναίκα του Τάνια, καθώς και ο αφελής αδελφός του Εβγκένι. Τα πράγματα φαίνεται να κυλούν ομαλά ως τη στιγμή όπου ο Ντμίτρι - με τη νεαρή γυναίκα του οποίου, τη Σόνια, ο Μαξίμ διατηρεί παθιασμένη εξωσυζυγική σχέση - αναθέτει στην εταιρεία του Μαξίμ μια υπόθεση, στην οποία εμπλέκονται πολλά και εκ πρώτης αντιφατικά συμφέροντα: αδίστακτοι Γεωργιανοί, ένας γραφικός αλλά και επικίνδυνος νεοφασίστας πολιτικός, ρώσοι μαφιόζοι της Αμερικής κ.ά. Ισορροπώντας ανάμεσα στις επικίνδυνες δουλειές του και στο πάθος του για την αισθησιακή Σόνια, ο Μαξίμ αφήνει τα πράγματα να ξεφύγουν από τον έλεγχό του, οδηγώντας τα σε ένα χολιγουντιανό αιματοκύλισμα από όπου ο ίδιος βγαίνει τελικά μοναδικός και αδιαμφισβήτητος νικητής.

Είναι αλήθεια ότι πρόθεση του Γουόμακ φαίνεται ότι είναι να φτιάξει ένα τυπικό pulp fiction, ανακατεύοντας κλασικές αμερικανικές συνταγές με ολόφρεσκα ρωσικά υλικά. Είναι επίσης αλήθεια ότι ο κεντρικός του ήρωας είναι υπερβολικά έξυπνος και υπερβολικά ευαίσθητος μέσα στον κυνισμό του, όπως ακριβώς απαιτεί το «είδος», όπως επίσης είναι αλήθεια ότι όσο εξελίσσεται η αφήγηση τόσο δίνεται η εντύπωση ότι η ίδια η ρωσική πραγματικότητα έχει επιβάλει στον συγγραφέα το ύφος του, και ότι όλες αυτές οι τραβηγμένες από τα μαλλιά περιγραφές που εκ πρώτης φαντάζουν ως στοιχεία μιας εξόφθαλμης παρωδίας δεν είναι παρά η πραγματικότητα υποβιβασμένη η ίδια σε παρωδία. Μέσα από αυτή την ατμόσφαιρα τέλους του κόσμου ξεπηδάνε μερικές σπαρταριστές φιγούρες του σύγχρονου ρωσικού τσίρκου, όπως αυτή του Πετρένκο, του νεοφασίστα πολιτικού με τους πρωτόγονους τρόπους και τις αναπάντεχες ευαισθησίες, καθώς και του Νάτζε, του αρχηγού της γεωργιανής μαφίας, ένας απίστευτος συνδυασμός χυδαίου νεοπλουτισμού και τοπικισμού. Και πράγματι η ρωσική κοινωνία όπως καθρεφτίζεται στις σελίδες του Γουόμακ είναι ένα συνονθύλευμα ανθρώπων που αλληλομισούνται συχνά επειδή κάποιοι από αυτούς δεν είναι Ρώσοι, αλλά τις περισσότερες φορές ακριβώς επειδή είναι Ρώσοι.

Αυτή η εμμονή στον υπερτονισμό της ρωσικότητας στην ψυχή των πρωταγωνιστών του παρασύρει καμιά φορά τον συγγραφέα σε αφηγηματικές ευκολίες καθώς και σε έναν αφ' υψηλού εξωτισμό. H απροθυμία του να σκιαγραφήσει έστω και έναν χαρακτήρα που να ξεφεύγει ολοκληρωτικά από το πλαίσιο εγκληματικότητα - ανοησία - βαρβαρότητα είναι σίγουρα μια αισθητική επιλογή που συνάδει με την pulp κουλτούρα του βιβλίου, αλλά και μια επιλογή που φαντάζει σήμερα ελαφρώς ξεπερασμένη. Ολα αυτά βέβαια αντισταθμίζονται από τον δυνατό αφηγηματικό ρυθμό, την ευρηματικότητα στην πλοκή, και κυρίως από τον σαρωτικό σαρκασμό και αυτοσαρκασμό του ήρωα-αφηγητή, ο οποίος βουτηγμένος καθώς είναι στην κυνική του πραγματικότητα διασώζει μέχρι τέλους ένα τρυφερό βλέμμα απέναντι στα πράγματα.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-07-2004