Από τη Γιουγκοσλαβία στα Δυτικά Βαλκάνια

Ο τόμος συγκεντρώνει μια σειρά από άρθρα του ανθρωπολόγου Robert M. Hayden γραμμένα το διάστημα που οι διαδικασίες αποσύνθεσης της πολυεθνικής και πολυθρησκευτικής γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας βρίσκονταν σε εξέλιξη, μετά το ξέσπασμα του πολέμου το 1991. Βασισμένος στη μακροχρόνια επιτόπια έρευνά του, ο συγγραφέας τοποθετείται αντίθετα στο ρεύμα της εποχής κατά την οποία η αυτοδιάθεση των λαών της υπό κατάρρευση σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας ήταν το βασικό αίτημα, και υποστηρίζει ότι η διάσπαση της χώρας δεν ήταν εξαρχής δεδομένη και προδιαγεγραμμένη για τους περισσότερους πολίτες της. Χωρίς να αναπαράγει νοσταλγικές εικόνες για τη Γιουγκοσλαβία ευρύτερα και τη Βοσνία ειδικότερα ως τόπους πολυπολιτισμικότητας, αρμονικής συνύπαρξης και ανεκτικότητας μεταξύ των επιμέρους εθνών, αλλά αποδομώντας τες, αναλύει τη σταδιακή ανάδειξη του εθνικισμού σε κυρίαρχο πολιτικό αφήγημα. Επίσης, συζητά όλες τις αντιλήψεις και πρακτικές των γηγενών πρωταγωνιστών αλλά και της διεθνούς κοινότητας που κατέστησαν τη διάσπαση αναπόφευκτη, καθώς και τη χρήση μαζικής βίας προκειμένου να διαχωριστούν λαοί που επί δεκαετίες συμβίωναν, λιγότερο ή περισσότερο, αρμονικά.

Ο συγγραφέας επιθυμεί λοιπόν να ρίξει φως στις κοινωνικές διαδικασίες και στα ιδεολογικά σχήματα που επέφεραν βίαιες ανατροπές στη ζωή χιλιάδων ανθρώπων και να αναδείξει τη συνθετότητα των δραματικών αυτών συμβάντων. Παραμένει πιστός στην προσπάθεια να αναλύσει τι, πώς και γιατί συνέβη, όσο δυσάρεστο ή ηθικά κατακριτέο κι αν είναι, όχι για να το καταδικάσει ή να το δικαιολογήσει αλλά για να το κατανοήσει. Η οπτική του αυτή για τη Γιουγκοσλαβία συναντά την αντίστοιχη συγγραφέων όπως η Maria Todorova ή ο Mark Mazower, οι οποίοι έχουν καταδείξει τον ρόλο που διαδραματίζουν τα αρνητικά στερεότυπα για τα Βαλκάνια στην αναπαραγωγή ασύμμετρων σχέσεων εξουσίας και καλούν για εγρήγορση απέναντι σε οριενταλιστικές και βαλκανιστικές αντιλήψεις, εντός και εκτός του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, οι οποίες αντιμετωπίζουν τη Νοτιανατολική Ευρώπη ως ένα ευρωπαϊκό Άλλο, αντί για οργανικό μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας.