Ο Ρίπλεϋ σε βαθιά νερά

Για πάνω από 40 χρόνια η ΠΑΤΡΙΣΙΑ ΧΑΪΣΜΙΘ δεν έπαψε να αναπτύσσει τη μοναδική της τέχνη του σασπένς και ιδιαίτερα με τη φημισμένη σειρά της με πρωταγωνιστή τον ΤΟΜ ΡΙΠΛΕΪ. Με το Ρίπλεϋ σε βαθιά νερά, το πέμπτο και τελευταίο της σειράς, που μοιάζει να ανακεφαλαιώνει τα προηγούμενα, ξαναπαρουσιάζεται με την ικανότητά της, όπως επισημαίνει ο Γκράχαμ Γκρην, "να δημιουργεί έναν δικό της κόσμο, έναν κόσμο κλειστοφοβικό και παράλογο στον οποίο εισερχόμαστε κάθε φορά με μια αίσθηση προσωπικού κινδύνου".

Αν και η κλίση του για το κακό δεν έχει αμβλυνθεί, ο Τομ Ρίπλεϊ έχει μεγαλώσει και κατά κάποιο τρόπο μαλακώσει. Ζει μια ήσυχη ζωή στην γαλλική εξοχή, στο Φονταινεμπλώ, δύο ώρες από το Παρίσι, αυτάρκης με την κομψή σύζυγό του Ελοΐζ και μια αφοσιωμένη σπιτονοικοκυρά, ανάμεσα στα λουλούδια του και τους πίνακές του, κι ενδιαφέρεται περισσότερο για τα κρασιά του παρά για τις κηλίδες αίματος στην κάβα του.

Τότε ένα ζεύγος ενοχλητικών και νοσηρών Αμερικανών νοικιάζει μια έπαυλη στο ίδιο χωριό. Αρχικά το ζεύγος Πρίτσαρντ μοιάζει σαν κάτι το αξιοπερίεργο, το γούστο τους είναι απεχθές καθώς και οι τρόποι τους, είναι ενοχλητικά ενημερωμένοι για γεγονότα του παρελθόντος του Ρίπλεϋ που ο ίδιος θα ήθελε να ξεχάσει -κι ιδιαίτερα για την εξαφάνιση κάποιου Μέρτσισον, τη χρονιά που είχε έρθει να ερευνήσει για μια υπόθεση πλαστών πινάκων- και σχεδόν κομπάζουν γι' αυτή τους τη γνώση. Προφανώς αυτό διαταράσσει την ιδανική ηρεμία της ζωής του Ρίπλεϊ κι αρχίζει ένα ασφυκτικό παιχνίδι γάτας και ποντικού που οδηγεί στην Ταγγέρη και στο Λονδίνο και πίσω στο Φονταινεμπλώ, όπου βρισκόμαστε μπλεγμένοι στους μαιάνδρους της αγοράς της τέχνης και στις ψυχολογικές αβύσσους που η Πατρίτσια Χάισμιθ γνωρίζει ν' αποκαλύπτει κάτω απ' τα μάτια μας.

Η έκδοση συνοδεύεται από το επίμετρο του ΑΝΔΡΕΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ σχετικά με το συνολικό έργο της Π. ΧΑΪΣΜΙΘ (1921-1995) και την υποδοχή του στην Ελλάδα καθώς και από αναλυτική εργοβιογραφία.







ΚΡΙΤΙΚΗ

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη (Καθημερινή 10/9/2000)



Πράγματι, όπως επισημαίνει ο Ανδρέας Αποστολίδης, η Πατρίσια Χάισμιθ (1921-1995) διαβαζόταν μετά μανίας από έναν κύκλο Ελλήνων αναγνωστών στα τέλη της δεκαετίας του '70 και τη δεκαετία του '80. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτός ο κύκλος κάθε άλλο παρά από παθητικούς καταναλωτές κουλτούρας (ή έστω: αντικουλτούρας) απαρτιζόταν. Τα άτυπα μέλη του ήσαν δημιουργοί - παιγνιωδώς σοβαροί και αδιάκοπα πειραματιζόμενοι, πολυπράγμονες και παρεμβατικοί άνθρωποι.


Η Χάισμιθ, με το παιχνίδι των διαρκώς αντιστροφών των δεδομένων, ήταν μια καλή ανατρεπτική πρώτη ύλη για τις δικές τους περιπέτειες.


Στο μυθιστόρημά της «Ο Ρίπλεϊ σε βαθιά νερά», το παιχνίδι των αντιστροφών συνταιριάζεται με μια ευπρόσδεκτη σύνοψη κάποιων μοτίβων και κάποιων συμβάντων που έχουν ήδη παρουσιαστεί στα προηγούμενα τέσσερα μυθιστορήματα με κεντρικό ήρωα τον ανενδοίαστο τυχοδιώκτη Τομ Ρίπλεϋ (στον κινηματογράφο τον έχουν ενσαρκώσει ο Αλέν Ντελόν, ο Ντένις Χόπερ, και ο Ματ Ντέιμον - και η επιλογή αυτή λέει ήδη πολλά).


Εδώ έχουμε έναν πιο κατασταλαγμένο, αλλά όχι λιγότερο περιπετειώδη Ρίπλεϊ. Ο ήρωας της Χάισμιθ θα συνεχίσει να επιδίδεται σε σκοτεινά ανδραγαθήματα προκειμένου να εξασφαλίσει τα μέσα για να απολαμβάνει την πολυτέλεια, έγγαμος πια, του σπιτικού του στο Μπελ Ομπρ: ασχολείται με την κηπουρική, ζωγραφίζει, μαθαίνει να παίζει τσέμπαλο, και, φυσικά, εξακολουθεί να εξαπατά και να ξεφεύγει από το μακρύ χέρι του νόμου. Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό είναι που έκανε πολύ αγαπητή την Χάισμιθ - αν εξαιρέσουμε τη νευρώδη και διαυγέσταστη πρόζα της.


Ας επιμείνουμε στη συγκεκριμένη έκδοση - είναι πασίγνωστο πια ότι η «Αγρα» ξέρει πολύ καλά να αναδεικνύει τα βιβλία που αποφασίζει να εκδώσει, φροντίζοντας να είναι άψογες οι μεταφράσεις, να συνοδεύονται από εξαιρετικά ενδιαφέροντα επίμετρα, τιμώντας έτσι με τον καλύτερο τρόπο το πνεύμα και το γράμμα του κάθε συγγραφέα. Στην παρούσα έκδοση, ο Ανδρέας Αποστολίδης, που υπογράφει τη μετάφραση, μας προσφέρει το κατατοπιστικό κείμενο «Πατρίσια Χάισμιθ: η αμφίβολη ύπαρξη της ηθικής στην εναγώνια προσμονή», όπου, συγκινημένοι, διαβάζουμε και αποσπάσματα από το αλήστου μνήμης, πρώτο μυθιστόρημα του αείμνηστου φίλου μας Χρήστου Βακαλόπουλου «Υπόθεση Μπεστ-σέλερ», αποσπάσματα που αναφέρονται στην Χάισμιθ.


Ας σημειωθεί ότι ο εκδοτικός οίκος (Υπό σκέψη) που είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο του Βακαλόπουλου, είχε εκδώσει και το πολύ έξυπνο μυθιστόρημα «The Blanderer» της Χάισμιθ. Μια κοινωνιολογίζουσα νότα ίσως έχει κάποιο ενδιαφέρον: στα τέλη της δεκατίας του '70 ήσαν έντονοι οι καβγάδες που ξεσήκωσε η κινηματογραφική μεταφορά του «Ripley's Game», από τον Βιμ Βέντερς (πρόκειται για την περίφημη ταινία «Ένας Αμερικανός Φίλος») - οι μαοϊκοί, οι κνίτες και λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις της εποχής ήσαν κατά της Χάισμιθ, κατά του Ρίπλεϋ και κατά του Βέντερς· οι τροτσκιστές και οι αναρχικοί ήσαν υπέρ.


Ο Αποστολίδης εξηγεί στο επίμετρό του τον βασικό μηχανισμό των έργων της Χάισμιθ, κάτι που εξηγεί συνάμα και την πιο πάνω στάση. Πρόκειται για «μια πλήρη αντιστροφή από τα καθιερωμένα του αισθήματος της ενοχής». Ακόμη, μας εξοικειώνει με τον τρόπο με τον οποίο η συγγραφέας οργανώνει το υλικό της με αφετηρία μια αρχική ιδέα, συνήθως απλή αλλά, ταυτόχρονα, ανατρεπτική.



Ελεύθερα πνεύματα



Εδώ δεν ασκεί γοητεία ο τιμωρός, αλλά αυτός που απολαμβάνει την ατιμωρησία καίτοι επιδίδεται σε απάτες ή και φόνους. Η Χάισμιθ εξηγεί γιατί ενδιαφέρεται για τους εγκληματίες: «Είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντες, γιατί τουλάχιστον για ένα διάστημα είναι ενεργητικοί, έχουν ελεύθερο πνεύμα και δεν υποκύπτουν σε κανέναν». Ως προς αυτά φαίνεται να συγγενεύουν πολύ με τους δημιουργικούς συγγραφείς.