Οι σειρήνες της Βαγδάτης

Ιράκ, μετά την επέμβαση των Αμερικανών. Η χώρα κλυδωνίζεται από βομβαρδισμούς, τρομοκρατικές επιθέσεις και εμφύλιες συγκρούσεις. Κάπου σ’ ένα μακρινό χωριό, ζει ο νεαρός φιλήσυχος ήρωας της ιστορίας μας, με τις αυστηρές αρχές και τα υψηλά ιδανικά των Βεδουίνων. Η συμφορά όμως που πλήττει τον τόπο δε θα αργήσει να φτάσει και στο δικό του κατώφλι, και να τον οδηγήσει σε μια σταδιακή μετάλλαξη με ασύλληπτες συνέπειες. Το «τέρας», ο σκοτεινός εαυτός που σίγουρα ενυπάρχει στον καθένα μας, αφυπνίζεται μέσα του και νεκρώνοντας οποιοδήποτε άλλο συναίσθημα, ζητά μονάχα να πάρει εκδίκηση. Ο νεαρός θα εγκαταλείψει τα πάτρια εδάφη, με σκοπό να εισχωρήσει στον αγώνα, στην αντίσταση. Θα περάσει από την κόλαση της Βαγδάτης, και από εκεί θα βρεθεί στη Βηρυτό, αναλαμβάνοντας να φέρει εις πέρας μια τρομακτική αποστολή που «θα κάνει το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου να μοιάζει μπροστά της με παιδική χαρά»…

(Από τον εκδότη)

Κριτική:

Ο Γιασμίνα Χάντρα ολοκληρώνει την τριλογία του μίσους

Οι σειρήνεςτου Ισλάμ

ΜΕ ΤΙΣ ΣΕΙΡΗΝΕΣ ΤΗΣ ΒΑΓΔΑΤΗΣ Ο ΓΙΑΣΜΙΝΑ ΧΑΝΤΡΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΕΙ
ΜΙΑ ΤΡΙΛΟΓΙΑ, ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΤΗΝ
ΟΝΟΜΑΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ Ή ΤΗΝ «ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΟΥ
ΙΣΛΑΜ» Ή ΤΗΝ «ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜΙΚΟΥ ΜΙΣΟΥΣ»,
ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ, ΤΗ ΘΡΗΣΚΟΛΗΨΙΑ
ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΜΑΣ

Τα δύο πρώτα μυθιστορήματα της τριλογίας είναι Τα Χελιδόνια της Καμπούλ (2004) και το Τρομοκρατικό Χτύπημα (2006). Στις Σειρήνες της Βαγδάτης, τα προσωπικά διλήμματα του συγγραφέα είναι περισσότερο ευδιάκριτα. Ο Γιασμίνα Χάντρα είναι ένας πιστός μουσουλμάνος, που τηρεί τις επιταγές της θρησκείας του. Από την άλλη πολέμησε για πολλά χρόνια, ως αξιωματικός του αλγερινού στρατού, τους ισλαμιστές τρομοκράτες, τους οποίους εξακολουθεί να απεχθάνεται, έστω και αν δεν ανήκει πια στον αλγερινό στρατό.
Στο τελευταίο μυθιστόρημα της τριλογίας, ο Γιασμίνα Χάντρα περιγράφει την πορεία ενός εσωστρεφούς νεαρού που ξεκινάει από ένα απομονωμένο χωριό του Ιράκ για να πάει στη Βαγδάτη και να γίνει τρομοκράτης. Ο νεαρός αφηγητής του μυθιστορήματος δεν έχει πιάσει ποτέ όπλο στα χέρια του· τουναντίον, απεχθάνεται τη βία σε τέτοιον βαθμό που όταν δεχόταν επιθέσεις από συμμαθητές του στο σχολείο δεν ανταπέδιδε τα χτυπήματα, αλλά περίμενε καρτερικά να βαρεθούν τα άλλα παιδιά και να τον αφήσουν ήσυχο.
Το Καφρ Καράμ, το χωριό όπου ζει ο νεαρός, γνωρίζει την εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ κυριολεκτικά «εξ ακοής», αφηγηματικής και ραδιοφωνικής. Οι κάτοικοι του χωριού δεν έχουν δει Αμερικάνο στη ζωή τους, ούτε επί Σαντάμ, αλλά ούτε και μετά την εισβολή. Ενώ το Ιράκ σπαράσσεται, οι συνθήκες στο Καφρ Καράμ είναι, τηρουμένων των αναλογιών, σχεδόν ειδυλλιακές. Ώσπου οι Αμερικάνοι βομβαρδίζουν (κατά λάθος, ως είθισται) έναν γάμο στο διπλανό χωριό. Αντί για γαμήλια τούρτα, αφήνουν... γαμήλια πτώματα. Ετσι η «εξ ακοής» γνωριμία των κατοίκων του Καφρ Καράμ με τους Αμερικάνους, μετατρέπεται σε «εξ επαφής».
Οι Αμερικάνοι ξανάρχονται, αυτήν τη φορά για να ψάξουν για όπλα, συμπεριφερόμενοι σαν ταύροι εν υαλοπωλείω. Αλλά ο Χάντρα δεν κατηγορεί τους Αμερικάνους μόνο για τη βάναυση συμπεριφορά τους.

Τους κατηγορεί και γιατί δεν φρόντισαν να μάθουν στοιχειωδώς τα ήθη και τα έθιμα των Αράβων, και πρωτίστως την ιεραρχία σε μια αραβική οικογένεια. Δεν ξέρουν ότι ο πατέρας, ως επικεφαλής της οικογένειας, είναι ένα σχεδόν ιερό πρόσωπο, που όλοι υπακούνε στη θέλησή του και συνεπώς δεν επιτρέπεται να ταπεινώνεται και να προπηλακίζεται μπροστά στην οικογένειά του και μάλιστα από αλλόθρησκους ξένους.

Ακριβώς η συμπεριφορά των Αμερικανών προς τον πατέρα του είναι η αφορμή για τον ήρωα του Χάντρα. Θα πάει στη Βαγδάτη να ενταχθεί στην τρομοκρατία, όχι τόσο επειδή τρέφει φοβερό μίσος για τους Αμερικανούς, ούτε γιατί συμπαθεί τους τρομοκράτες- σ΄ αυτό επιμένει ιδιαίτερα ο συγγραφέας-, αλλά για να ξεπλύνει την ταπείνωση που έχει υποστεί ο πατέρας του. Ο νεαρός δεν είναι βλάκας, ξέρει ότι συνεργάζεται με δολοφόνους, αλλά λίγο τον νοιάζει. Ας αφήσουμε τα δύσκολα, λέει ο Χάντρα, εδώ οι Αμερικάνοι δεν καταβάλλουν την παραμικρή προσπάθεια για να μάθουν τα αυτονόητα σε μια αραβική κοινωνία, που υποτίθεται ότι θέλουν να πάρουν με το μέρος τους.

Ο Γιασμίνα Χάντρα αφηγείται σχεδόν λεπτό προς λεπτό την ένταξη του νεαρού στον ένοπλο ισλαμικό φονταμενταλισμό. Από την άλλη, ο συγγραφέας δεν συμπαθεί τον ήρωά του. Δεν είναι όπως το ζευγάρι στα Χελιδόνια της Καμπούλ, ή ο γιατρός στο Τρομοκρατικό Χτύπημα, με τους οποίους τον συνδέει ο κοινός πόνος. Στην περίπτωση του νεαρού αφηγητή, ο Χάντρα κατανοεί τα κίνητρά του, αλλά δεν δείχνει να τα συμμερίζεται, δεν ταυτίζεται μαζί του. Ο συγγραφέας βρίσκεται πολύ πιο κοντά στον Τζαλάλ, που παράτησε την ακαδημαϊκή καριέρα του σε γαλλικό πανεπιστήμιο για να υπερασπιστεί ως διανοούμενος την αραβική υπόθεση.

ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΡΟΜΠΕΡΤ ΦΙΣΚ

Αν τα δύο προηγούμενα μυθιστορήματα επιχειρούσαν μια κατάδυση σε σπαρασσόμενες μουσουλμανικές κοινωνίες και σε άτομα που βρίσκονται παγιδευμένα σ΄ αυτές, στις Σειρήνες της Βαγδάτης ο Γιασμίνα Χάντρα ζωγραφίζει το τοπίο μιας ρημαγμένης χώρας και ενός ρημαγμένου λαού, που δεν του έχει μείνει καν η γλυκόπικρη νοσταλγία του παρελθόντος, γιατί κανείς δεν νοσταλγεί την περίοδο του Σαντάμ.

Εδώ όμως βρίσκεται και η αδυναμία του μυθιστορήματος σε σχέση με τα Χελιδόνια της Καμπούλ και το Τρομοκρατικό Χτύπημα.
Στα δύο πρώτα μυθιστορήματα της τριλογίας, ο Γιασμίνα Χάντρα ξεπερνούσε το πολιτικό ρεπορτάζ, τις βαθυστόχαστες αναλύσεις των «ειδικών», και αποκάλυπτε μέσα από τα προσωπικά δράματα την αθέατη πλευρά των πραγμάτων. Εδώ αναπλάθει τα γεγονότα και χτίζει τους χαρακτήρες του μέσα από τις ανταποκρίσεις του γραπτού και ηλεκτρονικού Τύπου. Θα έλεγε κανείς ότι ο Γιασμίνα Χάντρα έγραψε τις Σειρήνες της Βαγδάτης πάνω στα αχνάρια του Ρόμπερτ Φισκ

Πέτρος Μάρκαρης, Βιβλιοδρόμιο, 27/10/2007