Ο βασανιστής ως όργανο της κρατικής εξουσίας

Ποιοί είναι και πώς γίνονται οι βασανιστές; Μπορούμε να αναγνωρίσουμε συγκεκριμένες προσωπικές και κοινωνικές δυνάμεις που τους ώθησαν σ' αυτή τη βάναυση δουλειά; Είναι δυνατόν συνηθισμένοι άνθρωποι να μετατραπούν σε βασανιστές;
Σ' αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα επιδιώκει να απαντήσει το παρόν βιβλίο, το οποίο μας αναγκάζει να σκεφτούμε το αδιανότητο: ότι ο καθένας από εμάς θα μπορούσε, κάτω από ειδικές συνθήκες, να βρεθεί στη θέση του βασανιστή και να διαπράξει αποτρόπαιες πράξεις εξευτελισμού, πόνου και οδύνης εναντίον των συνανθρώπων του· και ότι το κακό δεν εδρεύει στη διεστραμμένη προσωπικότητα εκείνου που το διαπράττει, αλλά ανιχνεύεται σε δραστικές μεθόδους εκπαίδευσης, ικανές να κάνουν ένα άτομο βασανιστή.[...]





Μια έρευνα που σχεδιάζει το ψυχολογικό προφίλ των βασανιστών δεν παύει, δυστυχώς, να είναι επίκαιρη κι ας βρισκόμαστε στις αρχές του 21ου αιώνα. Κι αν βάση της έρευνας υπήρξαν οι βασανιστές της ελληνικής χούντας του 1967-74, το ζήτημα των βασανιστών δεν είναι καθόλου ένα ζήτημα που έχει περάσει στην Ιστορία. Τα αποτελέσματα της μελέτης της Μ. Χαρίτου - Φατούρου μας θυμίζουν ότι πρέπει διαρκώς να επαγρυπνούμε αφού, από την αρχή κιόλας της επαφής της με την ιστορία τους, η συγγραφέας διαπιστώνει ότι «οι κρατικοί βασανιστές δεν ήταν άτομα με σαφή προδιάθεση που αρέσκονταν να βασανίζουν ανθρώπους, αλλά στην πραγματικότητα ήταν συνηθισμένοι άνθρωποι που είχαν εκπαιδευτεί προσεκτικά για να γίνουν βασανιστές υπακούοντας σε μια εξουσία βίας».

Αυτή η διαπίστωση υπήρξε το επίκεντρο του βιβλίου. Σ' αυτό διερευνάται η συμπεριφορά του βασανιστή σύμφωνα με τα πρότυπα φυσιολογικής συμπεριφοράς, τα οποία τροποποιούνται κυρίως από παράγοντες της κατάστασης. Κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση και στη χρησιμοποίηση των βασανιστών παίζουν, κατά τη συγγραφέα, τρεις διεργασίες: «α. εξουδετέρωση της αντίστασης και των αναστολών, β. τροποποίηση των προσωπικών πεποιθήσεων και στάσεων ώστε να συνάδουν με την κουλτούρα του τρόμου και γ. απευαισθητοποίηση ως προς την πράξη του βασανισμού».

Για να πραγματοποιήσει την έρευνά της η συγγραφέας χρησιμοποίησε συνεντεύξεις δεκαέξι βασανιστών που στη διάρκεια της χούντας υπηρέτησαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Τα λεγόμενά τους διασταυρώθηκαν με μαρτυρίες κρατουμένων που βασανίστηκαν απ' αυτούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ερωτώμενοι, ενώ ζήτησαν να κρατηθεί η ανωνυμία τους αισθάνθηκαν ανακούφιση που μπόρεσαν να μιλήσουν για τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με τις μέρες που πέρασαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Η μετατροπή ενός κοινού νεοσύλλεκτου σε βασανιστή, η «εκπαίδευση», γίνεται μέσα σε συνθήκες απάνθρωπες (οι μέλλοντες βασανιστές περνούν από κάθε είδους βασανιστήρια και «καψώνια») που εναλλάσσονται με στιγμές χαλαρές κι ευχάριστες που εμφανίζονται με ρυθμούς, συχνότητα και αιτιολογία απρόβλεπτα. «Μολονότι ο εκπαιδευτής ενός σκύλου ή ο δάσκαλος ενός παιδιού πρέπει να είναι προβλέψιμος για να πραγματοποιήσει επιτυχώς το έργο του, ο εκπαιδευτής των βασανιστών πρέπει να είναι απρόβλεπτος. Η στάση αυτή προκαλεί στον εκπαιδευόμενο άγχος, αβεβαιότητα και την επιθυμία να ευχαριστήσει τον εκπαιδευτή του... Κατά συνέπεια, για τον εκπαιδευόμενο δεν ισχύουν οι συνήθεις και αποδεκτοί κοινωνικοί κανόνες για την αμοιβή και την τιμωρία. Κατ' αυτό τον τρόπο περιθωριοποιείται και εντάσσεται στην υποκουλτούρα του βασανιστή».

Αυτή η εκπαίδευση συνδυάζεται με μια προπαγάνδα που βομβαρδίζει αλύπητα τον εκπαιδευόμενο σε όλες τις στιγμές της ημέρας, καθώς και μια απομάκρυνση από την κανονική κοινωνική ζωή. Στη διάρκεια της βασικής εκπαίδευσης οι υποψήφιοι για την ΕΣΑ έμεναν χωριστά από τους υπόλοιπους νεοσύλλεκτους, ενώ στη συνέχεια, στο ΚΕΣΑ, έπαιρναν μόνο εφτά ολιγόωρες άδειες σ' όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσης.

Με εργαλείο τη συμπεριφορική επιστήμη, η συγγραφέας αποδεικνύει ότι όποιος στοχεύει σε έναν κύριο στόχο, στο να πάψουν να υπάρχουν τα βασανιστήρια, δεν αρκεί να ευχολογεί. Πρέπει να εμποδίσει τις συνθήκες που μπορεί να χρειάζονται βασανιστές. Γιατί οι βασανιστές δεν γεννιούνται. Γίνονται.



ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/08/2003