Η χαμένη επανάσταση

Οι επαναστάσεις που χάνονται, γρήγορα λησμονούνται. Μια τέτοια επανάσταση ήταν αυτή που ξέσπασε στη Γερμανία πριν ακριβώς 90 χρόνια. Όμως, η αλήθεια είναι ότι μέσα σε όλο το επαναστατικό κύμα που ακολούθησε το τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου, τα γεγονότα στη Γερμανία ήταν αυτά που ανάγκασαν τον πρωθυπουργό της Βρετανίας, Λόιντ Τζορτζ, να δηλώσει: "Οι μάζες αμφισβητούν όλη την υφιστάμενη πολιτική, κοινωνική και οικονομική τάξη πραγμάτων από τη μια άκρη της Ευρώπης μέχρι την άλλη".



Για πέντε συνεχή χρόνια, ανάμεσα στο 1918 και το 1923, μια ανεπτυγμένη βιομηχανική κοινωνία στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού πέρασε από αλλεπάλληλες κρίσεις και κύματα μεγάλων επαναστατικών εκρήξεων. Χωρίς μια βαθειά κατανόηση της ήττας αυτής της επανάστασης, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε την απίστευτη βαρβαρότητα που σάρωσε την Ευρώπη τη δεκαετία του 1930.



Γιατί σήμερα, ενώ η κρίση σαρώνει το σύστημα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και αναβιώνει ο "εφιάλτης" της δεκαετίας του '30, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η ναζιστική σβάστικα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία σαν έμβλημα στις στολές των Frei Corps, των αντεπαναστατικών ορδών του 1918-23 και πως η ήττα στη Γερμανία οδήγησε στην απομόνωση της ρώσικης επανάστασης, στρώνοντας έτσι το δρόμο για την επιβολή του σταλινισμού.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική

Ο συγγραφέας είναι μέλος του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας και εκδότης του περιοδικού «International
Socialism» (τροτσκιστικής τάσης). Στο ενδιαφέρον βιβλίο του επιχειρεί να παρουσιάσει και να διεισδύσει σε μια επαναστατική περίοδο που έζησε η Γερμανία μεταξύ του 1918 και 1923. «Οι επαναστάσεις που χάνονται, γρήγορα λησμονιούνται», μα και εκείνες
που επικρατούν δεν κινδυνεύουν κάποια στιγμή να περάσουν στο
αντίθετό τους, να συντηρητικοποιηθούν βαθμιαία; Ο Χάρμαν εξετάζοντας τις επαναστατικές εξεγέρσεις ή και τους
δισταγμούς των επαναστατών να επιχειρήσουν την κατάληψη της
εξουσίας έρχεται στην καρδιά του προβλήματος που απασχόλησε και
τους μπολσεβίκους στην επαναστατημένη Ρωσία: Η σοσιαλιστική
επανάσταση, σύμφωνα με τον Μαρξ, έπρεπε να ξεσπάσει στις
αναπτυγμένες βιομηχανικές χώρες, όπως ήταν η Γερμανία. Και όμως,
συνέβη το αντίθετο. Επικράτησε στην καθυστερημένη Ρωσία, ενώ
αντιθέτως στη Γερμανία η επαναστατική διαδικασία απέτυχε.
Την επαναστατική περίοδο στη Γερμανία φυσικά παρακολουθούν με
ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι Σοβιετικοί στη Ρωσία, καθώς ελπίζουν ότι μια
επαναστατική Γερμανία θα βοηθούσε αποφασιστικά το εγχείρημα της
Σοβιετικής Ενωσης.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η ήττα της επανάστασης στη Γερμανία
έφερε στο προσκήνιο «τη βαρβαρότητα» που σάρωσε την Ευρώπη τη
δεκαετία του 1930 και κατέληξε στον καταστροφικό Β' Παγκόσμιο
Πόλεμο. Αλλά επέφερε και το κλείσιμο της Σοβιετικής Ενωσης στον
εαυτό της, που οδήγησε στη γραφειοκρατικοποίηση του καθεστώτος της.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που μας επαναφέρει στις ρίζες του
Κομμουνιστικού Κόμματος, που είχε κύριο στόχο την επαναστατική
ανατροπή της άρχουσας τάξης με τη βοήθεια των απεργιών αλλά και της ένοπλης εξέγερσης.

Η Κομμουνιστική Διεθνής περίμενε με αγωνία τη γερμανική επανάσταση. Το καλοκαίρι του 1923 ο πληθωρισμός στη Γερμανία είχε πάρει «παρανοϊκές διαστάσεις» και οι απεργίες άρχισαν να διαδέχονται η μία την άλλη.
Την ίδια περίοδο ο πρόεδρος της Κομιντέρν Ζινόβιεφ έγραψε: «Η κρίση πλησιάζει... Ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο, αποφασιστικής σημασίας, στη δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας και της Κομιντέρν». Η εφημερίδα του ΚΚΓ δημοσίευσε έκκληση της Κομιντέρν, όπου δηλωνόταν ότι «η Γερμανία κινείται προς την επανάσταση» (σσ. 434435).

Αλλά ο Μπράντζερ, ο πρόεδρος του γερμανικού Κ.Κ. και άλλοι είχαν αντιρρήσεις και θεωρούσαν ότι όσοι μιλούσαν για επανάσταση εκείνη τη χρονική στιγμή στη Γερμανία, δεν είχαν αναλύσει ρεαλιστικά την κατάσταση.
Αντιθέτως ο Τρότσκι ήθελε να οριστεί και συγκεριμένη ημερομηνία για την εξέγερση στη Γερμανία. Οπως ανέφερε, σε μια χώρα όπως η Γερμανία, «που βιώνει μια βαθιά κοινωνική κρίση, όταν οι αντιθέσεις οξύνονται στο έπακρο, όταν οι εκμεταλλευόμενες μάζες βρίσκονται σε διαρκή αναταραχή, όταν το Κόμμα διαθέτει την υποστήριξη της αναμφισβήτητης πλειοψηφίας των εκμεταλλευομένων ...τότε το καθήκον με το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπο το Κόμμα είναι ο καθορισμός μιας συγκεκριμένης ημερομηνίας στο άμεσο μέλλον», για την επανάσταση.

Κατά τη γνώμη του συγγραφέα, το 1923 ήταν η χρονιά που το γερμανικό προλεταριάτο έχασε την ευκαιρία να καταλάβει επαναστατικά την εξουσία.
Το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το 1918 έβρισκε την ηττημένη
Γερμανία σε επαναστατικό αναβρασμό. Στο μεσοδιάστημα 1918-1923,
υποστηρίζει ο Chris Harman, «η γερμανική κοινωνία γέννησε...
εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες που ποθούσαν την επαναστατική
αλλαγή. Η τραγωδία της γερμανικής επανάστασης ήταν ότι το κόμμα
που θα μπορούσε να αξιοποιήσει και να συντονίσει αυτή την ενέργεια
εμφανίστηκε πολύ αργά. Συχνά, η ιστορία συγκρίνεται με ένα τρένο που όμως δεν περιμένει τους επαναστάτες να επιβιβαστούν. Οσοι χάνουν τη στάση, αναγκάζονται, όπως ο περιπλανώμενος Ιουδαίος του μύθου, να υποφέρουν στην αιωνιότητα» (σ. 481).
Βεβαίως απόπειρες είχαν γίνει πριν από το 1923 για την κατάληψη της εξουσίας, όπως εκείνη τον χειμώνα του 1919 από τους «σπαρτακιστές» στο Βερολίνο, που είχε καταλήξει σε αποτυχία και στη δολοφονία του Λίμπκνεχτ και της Λούξεμπουργκ (σ. 136) ή αυτή του 1921. Πρόκειται για ένα βιβλίο σχετικά δύσκολο για τον αμύητο αναγνώστη, αλλά καλογραμμένο, όπου ο συγγραφέας επιχειρεί να διεισδύσει στην ιστορία του μαρξιστικού επαναστατικού κινήματος στη Γερμανία της περιόδου 1918-1923. Προσφέρει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία και πληροφορίες, αλλά δεν αρκείται στην παράθεση των γεγονότων. Ο Harman επιχειρεί να δώσει τη δική του ερμηνεία στα γεγονότα, με την οποία μπορεί ο αναγνώστης να συμφωνεί ή να διαφωνεί. Αξίζει όμως να το διαβάσει.
Στο τέλος του βιβλίου ακολουθεί ένα «γλωσσάρι» που βοηθάει πολύ τον αναγνώστη, καθώς περιλαμβάνει βιογραφικά σημειώματα προσώπων, ιστορικά πολιτικών οργανώσεων, βασικές ημερομηνίες και γεωγραφικούς όρους.

Βιβλιοθήκη, 5/6/2009, Φοίβος Οικονομίδης