Φωτο-Veritas

[...] Σιχαινόταν τις στημένες φωτογραφίες.
«Η ζωή πρέπει να φανεί όπως είναι» έλεγε. «Φωτο-Veritas! Χωρίς φτιασίδια και ψεύτικες μπούκλες!»[...]


Ρεαλισμός που πάλλεται ανάμεσα στις σκηνοθετημένες πόζες και το νατουραλισμό του δρόμου, όπου η πραγματικότητα μας χαστουκίζει και στο άλλο μάγουλο, σ' αυτό που δεν προλάβαμε να γυρίσουμε...
Προβλήματα των νέων ανθρώπων, γεροντικοί έρωτες και σεξ, μέχρι τη συνάντηση με το ανεξήγητο, όπου το υπερφυσικό είναι η άλλη πτυχή του ρεαλισμού.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Με το ίδιο πάντοτε χιούμορ λεπτών τόνων και η δεύτερη συλλογή διηγημάτων του Χρ. Χαρτοματσίδη παραμένει πιστή στην ανθρωπογεωγραφία των προηγούμενων βιβλίων του ή, μάλλον ορθότερα, παρακολουθεί την πορεία των ηρώων προϊόντος του χρόνου, ενώ και άλλα παρεμφερή πρόσωπα συρρέουν. Ο Χαρτοματσίδης ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του '80, άρτι επαναπατρισθείς. Γιος πολιτικών προσφύγων, μεγάλωσε στη Σόφια, όπου και διαδραματίζεται το πρώτο μυθιστόρημά του Κιθαρίστας σε ταβέρνα (Πατάκης, 1996), γύρω από έναν οργισμένο νέο, τη χρυσή, για τη Βουλγαρία, δεκαετία του '70, όταν η χώρα άρχισε να γεύεται τη δυτική ευζωία. Από οικογένεια Ελλήνων της Σόφιας και η Γιούρια, η ηρωίδα ομότιτλου διηγήματος της πρόσφατης συλλογής· Γιούρια ή και Γκιούργκια, «το πιο δυνατό κορίτσι», που «είχε χαρίσει στο σχολείο ένα σωρό μετάλλια και κύπελλα από τις διάφορες αθλητικές εκδηλώσεις». Ανάπηρος ο πατέρας της, «με το ένα πόδι κομμένο από νάρκη», σαν τους ήρωες των διηγημάτων της πρώτης συλλογής του Χαρτοματσίδη Το παλιό κτίριο (Νεφέλη, 1991), με ιστορίες από τη δεκαετία του '50, όταν οι έλληνες αντάρτες έστηναν το σπιτικό τους στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες, αναλογιζόμενοι ακόμη την ήττα του Εμφυλίου και μηρυκάζοντας τις ευθύνες του Κόμματος.



Αγαθοί ανάμεσα σε λύκους



Ελληνες ή μήπως Ρωσοπόντιοι που το παίζουν Ελληνες, όπως πιστεύει ο κύριος διευθυντής ότι είναι η περίπτωση του «καθηγητή Αγάθωνα», πρωταγωνιστή σε ένα άλλο από τα καινούργια διηγήματα, που «είχε σπουδάσει στη Σοβιετική Ενωση αστροφυσικός, με προϋπηρεσία και σπουδαία προσόντα, μα στην Ελλάδα δεν έβρισκε πουθενά δουλειά». Ετσι και αλλιώς απόβλητοι. Οντας μάλιστα γαλουχημένοι με το σοσιαλιστικό όραμα, δείχνουν αφελείς ως και αγαθιάρηδες εντός της ελληνικής πραγματικότητας, ακριβώς όπως τους παρουσιάζει ο Χαρτοματσίδης στο προηγούμενο βιβλίο του Οι περιπέτειες του Μπρέγκα (Πατάκης, 2001), μια ευτράπελη παρωδία μυθιστορήματος σοσιαλιστικού ρεαλισμού.

Αν και τα τελευταία χρόνια ο Χαρτοματσίδης έχασε το μονοπώλιο αλλοδαπών ηρώων, καθώς πλείστοι όσοι πεζογράφοι έσπευσαν να αρτύσουν τα βιβλία τους με τους εκ Βορρά κατερχόμενους μετανάστες δίκην εξωτικού καρυκεύματος, ως επί το πλείστον σεξουαλικών συνδηλώσεων. H οπτική γωνία ωστόσο παραμένει διαφορετική. Για παράδειγμα, η αλλοδαπή που παραστέκεται στον ηλικιωμένο εποφθαλμιώντας την περιουσία του κατά κανόνα προβάλλεται ως γραφική φιγούρα, ενώ στο πρόσφατο διήγημα του Χαρτοματσίδη «H χοντρή μάγισσα Αλίσια» συνιστά μια καταλυτική παρουσία που αποκαλύπτει το σχιζοειδές της νεοελληνικής κοινωνίας. Από το Καζακστάν η Αλίσια «μπλέκει» τον Πόντιο κύριο Σταύρο, πρώην κρεοπώλη, που ζει ακόμη στα «προσφυγικά» και αποκαλεί την κόρη του, ήδη υπάλληλο στη νομαρχία, Ναστάζια. H κόρη της Αλίσια που πρωταγωνιστεί σε ένα συνεχόμενο διήγημα είναι ένα «άγριο παιδί», ανεπίδεκτο μαθήσεως που «τα έχει φτιάξει με έναν παλιννοστούντα πιτσιρικά»· και τα δύο παιδιά επιδίδονται σε μικροκλοπές. Οι γείτονες του κρεοπώλη, η κόρη του, από κοντά και οι δάσκαλοι της κόρης της Αλίσια απαρτίζουν τον καθώς πρέπει περίγυρο, με τις πόζες τους και τις φιλανθρωπίες τους για το θεαθήναι· όλοι αυτοί που βλέπουν στους αλλοδαπούς απατεώνες προς εξοστρακισμό. Πραγματικότητα που, στο διήγημα, διαταράσσουν τα αισθήματα, προπαντός η στάση των ξένων. Με τον τρόπο τους ασυμβίβαστοι - τουλάχιστον οι ήρωες του Χαρτοματσίδη - αρνούνται να αποδεχτούν τη νεοελληνική τάξη πραγμάτων. Λ.χ. ο καθηγητής Αγάθων επιμένει να τιμωρηθεί ο Χρυσοβαλάντης Αντωνόπουλος, γιος της φιλολόγου, μόνιμος απουσιολόγος και επανειλημμένως σημαιοφόρος, κατά τα άλλα νεαρός θρασύς και απείθαρχος, με αποτέλεσμα να απολυθεί, όπως άλλωστε και η αθλήτρια Γιούρια όταν αρνείται να τη χρησιμοποιούν γελοιοποιώντας την.



Προσποίηση και αυθορμησία



Το δίπολο προσποίησης και αυθορμησίας, που αποκαλύπτει ο συγχρωτισμός των ντόπιων με τους πάσης φύσεως αλλοεθνείς, διά του ομότιτλου διηγήματος της συλλογής, παραβάλλεται με την αντίθεση ανάμεσα στη σκηνοθετημένη και στην εκ του φυσικού φωτογράφιση. Στο Φωτο-Veritas, ένα ζεύγος φωτογράφων διαφωνεί ως προς τον ορθό τρόπο αποτύπωσης της πραγματικότητας. H σύζυγος επιμένει να στήνει και να σκηνοθετεί τα πρόσωπα προς εξωραϊσμό τους, ενώ ο σύζυγος στο άλλο άκρο διακινδυνεύει ακόμη και τη σωματική του ακεραιότητα για να συλλάβει εκ του φυσικού εκφράσεις και σκηνές, ανεξάρτητα αν κάποτε γυρνώντας στους δρόμους βρίσκεται αντιμέτωπος με σκηνοθετημένες σκηνές, «όπως τα παιδάκια με τα ακορντεόν που είχε φέρει κάποιος Αλβανός για να ζητιανεύουν στα τραμ».

Από μιας αρχής τα αφηγηματικά πρότυπα του Χαρτοματσίδη εντοπίζονται στη ρωσική λογοτεχνία με την οποία και θα πρέπει να γαλουχήθηκε. Στα πρόσφατα διηγήματα οι επιρροές γίνονται εμφανέστερες, καθώς για πρώτη φορά αποδρά από τα ρεαλιστικά πλαίσια και αποπειράται μια ιδιότυπη χρήση του φανταστικού στοιχείου. Στο διήγημα «Ο καθηγητής Αγάθων» ο συγγραφέας παραπέμπει με παιγνιώδη τρόπο στο διήγημα του Νικολάι Γκόγκολ «H χλαίνη» ή «Το παλτό», όπως συνήθως αποδίδεται ο τίτλος, στήνοντας μια τρόπον τινά παρωδία του διηγήματος. Μετά την απόλυσή του ο καθηγητής Αγάθων επιστρέφει στο σχολείο για να πάρει εκδίκηση. Αντί όμως του γκογκολικού φαντάσματος που επανέρχεται εξαγριωμένο και αρπάζει το παλτό του ανώτερου αξιωματούχου που τον είχε αδικήσει, ο ήρωας του Χαρτοματσίδη μεταμορφώνεται σε λυκάνθρωπο και δαγκώνει το αφτί του λυκειάρχη. Και σε άλλα όμως διηγήματα συμβαίνουν πράγματα ανεξήγητα. Ενα κορίτσι παίρνει τη μορφή ξωτικού, νοήμονα σκυλιά αναμένουν τη Μέρα της Κρίσης για να παρουσιαστούν σαν Ανθρωποι και γενικότερα η πρώτη, προπαντός η δεύτερη γενιά παλιννοστούντων, διακατέχεται από οργή για τη στημένη πραγματικότητα των βολεμένων ή δήθεν επαναστατών και ονειρεύεται εκδίκηση, έστω και στον χώρο του υπερφυσικού. Διηγήματα διασκεδαστικά με την όποια κοινωνική κριτική καλυμμένη σε ειρωνικές νύξεις και εύστοχους σαρκασμούς, που συνήθως εκφράζονται από έναν καλόβολο αφηγητή ή κάποιο κωμικό πρόσωπο ελαφρώς καθυστερημένο.



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 15-02-2004