Δεν είστε ξένος εδώ

Ο νέος Αμερικανός συγγραφέας Άνταμ Χάσλετ κάνει το ντεμπούτο του στη λογοτεχνία μ' ένα δύσκολο όσο και γοητευτικό είδος: το διήγημα. Εννέα διαφορετικές ιστορίες με κοινό χαρακτηριστικό σημερινούς ανθρώπους, σύγχρονα προβλήματα κι ένα λυρικό λόγο, άλλοτε χειμαρρώδη κι άλλοτε λιτό.
Ο συγγραφέας μεταφέρει τον αναγνώστη στην καρδιά και στο μυαλό ανθρώπων που έρχονται αντιμέτωποι με τα μεγαλύτερα διλήμματα της ζωής. Στα διηγήματά του συμπυκνώνει κόσμους ολόκληρους, αισθήματα, παλιές πραγματικότητες και νέες αλήθειες. Γράφει για τον έρωτα και την τιμή, για τη συμπόνια και τη θυσία, με συναρπαστική ακρίβεια και λεπτό χιούμορ.


«Ο αναγνώστης δεν θα χαρεί απλώς τις ιστορίες του, αλλά θα νιώσει και πιο δυνατός που τις διάβασε».

ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΦΡΑΝΖΕΝ

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενας από τους βαρείς ίσκιους της σχετικά πρόσφατης αμερικανικής λογοτεχνίας που πέφτει επί της κεφαλής των σημερινών διηγηματογράφων της υπερατλαντικής γραμματολογίας, σίγουρα είναι ο πρόωρα χαμένος Ρέιμοντ Κάρβερ. Δεν μπορεί κανείς αναγνώστης, επίσης, να προσεγγίσει την πεζογραφική παραγωγή αυτής της χώρας μετά τον Κάρβερ χωρίς το συμφραζόμενο του εξαιρετικού εκείνου, αφαιρετικού συγγραφέα. Διότι η ελλειπτική φόρμα των ταχυδραμάτων του τελευταίου, καθώς και η ακαριαία ματιά τους πάνω στον ψυχισμό των συμπατριωτών του δημιουργού τους έχουν γίνει σημείο αναφοράς και υπόδειγμα στους επιγενομένους. Κανείς δεν ξεχνά την άφθαστη υπαινικτικότητα και το λοξό κοίταγμα των μικρών κειμένων του Κάρβερ, τεχνικές που έφερναν στην επιφάνεια με θαυμαστή εξόρυξη είδωλα ενός κόσμου τραγικού στη μονα(χ)δικότητά του.

Ο ταλαντούχος και πρωτοεμφανιζόμενος Ανταμ Χάσλετ δεν ανήκει ακριβώς στη «Σχολή» Κάρβερ, αλλά σποραδικά οι πλαγιοκοπήσεις του θυμίζουν την πρόζα εκείνης της τεχνοτροπίας. Ο απόφοιτος αυτός του Γέιλ, δημοφιλής τελευταία με τη συλλογή των εννέα εκτενών διηγημάτων του (τα οποία κινούνται, θα έλεγα, και στο πλαίσιο της νουβέλας), αναπτύσσει περισσότερο από τον Κάρβερ τις ιστορίες του. Ο ίδιος θεωρεί εαυτόν επηρεασμένο από τον Φόκνερ και τον Ο' Νιλ (του θεατρικού, ιδίως, έργου τού δευτέρου «Το μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη νύχτα»), αν και εύκολα ανιχνεύονται στο στιλ και στη θεματολογία του πάμπολλα «δάνεια» από την παγκόσμια λογοτεχνία,το δράμα και την οθόνη.

Βέβαια,το πρώτο διήγημα του βιβλίου (Σημειώσεις για το βιογράφο μου) παραπέμπει σαφέστατα στη «Βουή και αντάρα» του Φόκνερ ως προς το εύρημα της αναπαράστασης των πραγμάτων μέσω του βλέμματος ενός διαταραγμένου ψυχικά ήρωα: ενός πατέρα τραυματικού ύστερα από σοβαρά βιώματα πολέμου και «ειρήνης», που εισβάλλει ξαφνικά στη ζωή του ομοφυλόφιλου γιου του αναστατώνοντάς την. Ομως η αφήγηση και η προβληματική του Χάσλετ είναι διαφορετικές από τις αντίστοιχες του μεγάλου συμπατριώτη τού νεαρού μας συγγραφέα, τα περιγράμματα πιο ευκρινή, η άλως που στεφανώνει τα πρόσωπα δεν διαθέτει σκοτεινές περιοχές.

Οι νευρώσεις, η κατάθλιψη και οι διάφορες ψυχώσεις ή απώλειες βρίσκονται στο κέντρο ενδιαφέροντος του Χάσλετ, ο οποίος δεν είναι και ο πρώτος, ασφαλώς, Αμερικανός δημιουργός με ...επιδόσεις στην κατάδυση εντός του αντικειμένου. Οι ήρωες του βιβλίου, μοναχικοί συνήθως, με βουβή απελπισία ή με ρητή έκκληση απευθύνονται στον Αλλον, βαδίζοντας σχεδόν πάντα σε ένα όριο που τους καθιστά δραματικούς, τραγικούς ή απλώς αδιέξοδα ιδιόρρυθμους, δηλαδή ήρωες αφήγησης. Οι «μεταβιβάσεις» είναι συνηθισμένο θεματικό μοτίβο στα κείμενα του βιβλίου. Π.χ., ο νεαρός ψυχίατρος του δευτέρου διηγήματος («Ο καλός γιατρός») σχεδόν υιοθετείται πνευματικά και ψυχικά από την τραγική ασθενή του. Ενώ ο μαθητής του τρίτου κομματιού («Η αρχή του πένθους»), μετά την αυτοκτονία της μητέρας του και το θάνατο του πατέρα του σε τροχαίο, μυείται στη ζωή λυτρωτικά μέσα από τη σχεδόν μαζοχιστική, ερωτική του σχέση με έναν ημιβάρβαρο «μάτσο» συμμαθητή του.

Θερμά ρεύματα αισθημάτων κυκλοφορούν στις σελίδες του Χάσλετ, καθώς οι ήρωες με αγωνία σφραγίζουν τα πάντα σε μία κατά μόνας κούρσα επαφής μεγάλων αποστάσεων προς το μάλλον ευκρινές αντικείμενο του πόθου τους. Οι ιστορίες της συλλογής έχουν γραφεί, όπως λέει ο δημιουργός τους, σε ένα πνεύμα αυτονομίας, γι' αυτό διαπιστώνεται ικανή ποικιλία στην τυπολογία των χαρακτήρων και στα θέματα. Ομως τα πάντα ενώνουν κοινά και υπόγεια στοιχεία, ο σφυγμός του Χάσλετ ακούγεται στην κεντρική αρτηρία που αιμοδοτεί συγγενικά αγγεία. Είσαι υποχρεωμένος να αντιμετωπίσεις το σύνολο ως αμιγές ενσταντανέ της σύγχρονης Βαβέλ, της οποίας οι ένοικοι προσπαθούν να συνεννοηθούν μετά φιλότητος και έρωτος (επιτυγχάνοντάς το, συχνά, παρά την περιρρέουσα έλλειψη συμπάθειας). Συνθλιμμένοι ήρωες από τις συμβάσεις σχεδόν αφήνουν να ματαιωθούν τα πάντα και μένουν μετέωροι («Αφοσίωση»). Στο διήγημα αυτό, που λειτουργεί σαν αγγλικό understateman (με υπόγειο τρόπο), τα δύο ώριμα αδέλφια, ο Οουεν και η Χίλαρι, αστοί κάτοικοι της εξοχικής Αγγλίας, αφού βλέπουν το ερωτικό τους, κοινό ίνδαλμα, τον Αμερικανό Μπεν, να απομακρύνεται από τη ζωή τους, ξαναβυθίζονται με εσωτερικά σφραγισμένη απελπισία στα τυπικά ειωθότα.

Να πούμε εδώ ότι ο Χάσλετ σε ορισμένα κομμάτια του τοποθετεί τη δράση στην Αγγλία όπου έζησε ο ίδιος για ένα διάστημα. Ετσι, στο «Τέλος του πολέμου» παρακολουθούμε τον καταθλιπτικό ήρωα Πολ να βιώνει κάπου στα νότια του νησιού μια περίεργη σχέση με ένα ετοιμοθάνατο από ψωρίαση αγοράκι. Απομακρυσμένος σεξουαλικά από τη γυναίκα του, που τον συνοδεύει απελπισμένη σε αυτό το ταξίδι της προσδοκώμενης θεραπείας, ο ιστορικός Πολ αρχίζει να επισκέπτεται το δύσοσμο δωμάτιο του κατάκοιτου μικρού και να διηγείται, ύστερα από επιθυμία του τελευταίου, σκηνές από τη ζωή του Ερρίκου του Β'. Στη γηραιά Αλβιώνα εκτυλίσσεται επίσης η εξαιρετικά «μαύρη» ιστορία της «Αντάμωσης»: ένας προσβεβλημένος σοβαρά από AIDS άντρας, αφού παραιτείται από τη δουλειά του διακριτικά, αρχίζει να γράφει μια επιστολή στον πεθαμένο πατέρα του, ένα περίεργο είδωλό του, ενώ παράλληλα ζει έντονα σαν να μη συμβαίνει τίποτε.

Το «Προαίσθημα» θα μπορούσε να είναι μία εξαίρεση σε όσα προαναφέρθηκαν σχετικά με τη συγγένεια των διηγημάτων της συλλογής. Ομως το κάπως μοναχικό του, εν σχέσει προς τα άλλα κείμενα της συλλογής, θέμα (η διαισθητική ικανότητα του νεαρού ήρωα όσον αφορά το θάνατο ενός καθηγητή του και του μεγαλύτερου αδελφού του) εισφέρει στη συνολική ομοιογένεια χάρη στα επί μέρους μοτίβα της αφήγησης.Το κυριότερο, βέβαια, από αυτά είναι το υπαρξιακό, η γεύση του θανάτου. Με το επόμενο κομμάτι «Τα του πατρός μου» ο Χάσλετ με επινοητικότητα αναφέρεται στη σχέση πατέρα και (ψυχικά άρρωστου) γιου μέσα από ιατρικά έγγραφα και συνεντεύξεις. Τη συλλογή ολοκληρώνει ο «Εθελοντής», που περιγράφει την ενδιαφέρουσα ένωση μιας κλονισμένης εσωτερικά μεσήλικης και ενός συναισθηματικά ακαταστάλαχτου εφήβου, που της κρατάει συντροφιά στο νοσοκομείο ζωγραφίζοντάς την.

Ο «θάνατος το στρώνει», όπως θα 'λεγε και ο ποιητής (Γιάννης Βαρβέρης) στα διηγήματα του Χάσλετ. Παρ' όλ' αυτά, τη σκληρή επιφάνεια διαπερνούν η ερωτική χειρονομία και οι θερμοκρασίες συναισθηματικής διαθεσιμότητας που λειτουργούν βαθύτερα. Το προσωρινό μεταβάλλεται σε μόνιμο , η στιγμή έχει διάρκεια μέσα από τις απολαυστικές εισπνοές οξυγόνου που παίρνουν οι ήρωες στις φαινομενικά σύντομες εμφανίσεις τους επί σκηνής, θεωρώντας τες αναφαίρετο δικαίωμά τους.

Ο Χάσλετ κάπου δεν χαλιναγωγεί την έκφρασή του. Θα μπορούσε να είναι κάποτε πιο ευσύνοπτος, να μας αφήνει δυνατότητες δραστικότερης επέμβασης στα σημαινόμενα. Είναι, όμως, τις περισσότερες φορές δεξιοτέχνης στη δόμηση των ιστοριών του. Εισάγοντάς μας πλαγίως στις ιστορίες του, τις αφήνει να ξετυλιχθούν με μικρές φορτίσεις, οι οποίες οδηγούν πολλαπλασιασμένες προς μία κάθαρση ή σε μία ερεθιστική εκκρεμότητα.

Ο Αλέξης Εμμανουήλ μας πρόσφερε ένα αποτέλεσμα ροϊκό, αξιοποιώντας τους ρυθμούς της αφήγησης και τις αποχρώσεις μιας γλώσσας, η οποία άλλοτε υπαινικτικά και άλλοτε δραματικά μας έκανε συμμέτοχους μιας ρεαλιστικής πραγματικότητας, ωμής στα δεδομένα της, αλλά λυτρωτικής μετά την απόσταξή της.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/08/2003