Βαθυερυθρό

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα δώδεκα ποιήματα αυτού του ιδιαίτερα επιμελημένου και σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων τυπωμένου βιβλίου, επιλεγμένα προφανώς από την ίδια την ποιήτρια, κατ' ισομοιρία από τρεις συλλογές της (Ακρυλικά, 1976, Δυσαρέσκεια, 1984 και Αλλοι, 1990), αποτελούν ασφαλείς οδοδείκτες μιας οπωσδήποτε ξεχωριστής και αναμφισβήτητα γόνιμης δεκαπενταετούς ποιητικής πορείας. Μιας πορείας που οι καρποί της, κοιταγμένοι σήμερα, θα μπορούσαν να θεωρηθούν, εκ πρώτης όψεως, ιδιαίτερα ενισχυτικοί του πρώιμου χαρακτηρισμού της γενιάς του '70 -ανάμεσα στους εκπροσώπους της οποίας η Χατζηδάκι κατέχει σημαντική θέση- ως γενιά της αμφισβήτησης. Κι αν λέω εκ πρώτης όψεως, είναι γιατί, στην περίπτωσή της, η «αμφισβήτηση», παρά την οξύτητα των εκφραστικών τρόπων με τους οποίους εκδηλώνεται, παρά τους διακριτούς εξωτερικούς στόχους της, προς τους οποίους εύστοχα κατευθύνεται, είναι μάλλον δευτερογενής. Απόρροια, θέλω να πω, μιας βαθύτερης, υπαρξιακών και κοινωνικών διαστάσεων, αγωνίας για τη μοίρα της, που αισθάνεται στενότατα συναρτημένη με τις απολύτως προσωπικές, παντοειδείς καταβολές της, με τον αλλοπρόσαλλο κόσμο που την περιβάλλει και, βέβαια, με τη γυναικεία της φύση, που την καθιστά ευάλωτη και, υπό προϋποθέσεις, «επιθετική».

Στην ποίηση της Νατάσας Χατζηδάκι συναντά κανείς πλήθος, κάποτε δυσερμήνευτων, αλληγορικών εκδοχών της γυναίκας που δεν μπορεί, γιατί εμποδίζεται, να συνθέσει τις ψηφίδες του σώματος και του προσώπου της· που έχει συλλάβει διαισθητικά το σχήμα του ενός και του άλλου, διαθέτει όλες τις ψηφίδες, εναγωνίως τις ψηλαφεί, αδυνατεί ωστόσο να τις συνθέσει, εμποδισμένη από τις κρατούσες εξωτερικές, αλλοτριωτικές και εκμαυλιστικές συνθήκες. Γεγονός που την «υποχρεώνει» να είναι δύσπιστη και επιφυλακτική προς τους άλλους, αλλά και προς τον ίδιο τον εαυτό της· και την καθηλώνει στον επώδυνο ρόλο ενός εκκρεμούς διαρκώς αιωρούμενου ανάμεσα σε ιδεώδεις και ανέφικτες, αρχετυπικές, θερμαντικές της ψυχής, μορφές ζωής, από τη μια, και στη διαστρεβλωμένη και συνάμα διαστρεβλωτική των αληθινών προτύπων της ζωής ανούσια, εχθρική και ισοπεδωτική πραγματικότητα, από την άλλη. Και είναι αυτή η υποχρεωτική, η επιβαλλόμενη σαν από ένα ενστικτωδώς ενεργοποιούμενο ένστικτο αυτοσυντήρησης, δυσπιστία ή επιφυλακτικότητα, που στρέφει εντέλει την ποιήτρια προς μια στάση διαμαρτυρίας, ενδεικτική της βαθιάς δυσαρέσκειας που αισθάνεται, μη μπορώντας να πραγματωθεί, πνευματικά και σωματικά, όπως εκείνη θα ήθελε.

Εχοντας βιώσει την ατμόσφαιρα του μοντερνισμού κι έχοντας ανεπιφύλακτα ενστερνιστεί το πνεύμα και τις εξαγγελίες του, διδαγμένη ή, εν πάση περιπτώσει, γοητευμένη από τα τολμηρά και εκθαμβωτικά επιτεύγματα του υπερρεαλισμού, χωρίς να προσχωρεί σ' αυτόν, δέχεται μόνον ό,τι αισθάνεται ότι ταιριάζει και ανταποκρίνεται στην ενδιάθετη τάση της να απεγκλωβιστεί από τα περιοριστικά της ελευθερίας της δεσμά μιας αμείλικτης κοινωνικής συμβατικότητας· να λυτρωθεί από τη μέγγενη των κοινωνικών επιταγών, που κατακερματίζουν το πνεύμα, την ψυχή και το σώμα της. Τη βοηθούν κάποιοι «τρόποι» του μοντερνισμού και, κυρίως, του υπερρεαλισμού, να μετέλθει έναν λόγο υπαινικτικό, διαθλιαστικό της ορμητικότητάς της, διασπαστικό του θυμού της. Γι' αυτό, ακόμα και όταν αφήνεται να ενδώσει και να παρασυρθεί από την ακατάσχετη ροή των λέξεων, καθόλου δεν σημαίνει αυτό ότι ερωτοτροπεί με το μηχανισμό της αυτόματης γραφής, αφού και σ' αυτή την περίπτωση είναι, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, ευδιάκριτη η φανερή ή υποβόσκουσα πρόθεσή της να είναι καταγγελτική -και μάλιστα συγκεκριμένα καταγγελτική, συχνά και αυτοσαρκαστική- παρά την υπαινικτικότητα του λόγου της. Στην πραγματικότητα, αφήνεται στη συνειρμική αλληλουχία των λέξεων, αλλά και αυτό το κάνει μόνον όταν αισθάνεται ότι έτσι εξυπηρετεί ή, πάντως, δεν απομακρύνεται από τον εκάστοτε φανερό ή τεκμαιρόμενο στόχο της.

Ο θυμός της Νατάσας Χατζηδάκι είναι, αν θα μπορούσα να τον χαρακτηρίσω έτσι, τρυφερός· αμβλύνονται οι αιχμές του από μιαν ανεπιτήδευτη μουσική που διαπερνά διαχυτικά τα λεκτικά της ξεσπάσματα, ακόμα και τα πιο ορμητικά, στην πρόθεσή της να διαμαρτυρηθεί, να καταδείξει αιτίες και να αυτοκατηγορηθεί για την αδυναμία της. Εντέλει, να υπερβεί τα προσωπικά και τα κοινωνικά όρια που την περιχαρακώνουν και την εμποδίζουν να ολοκληρωθεί. Διαμαρτύρεται γιατί δεν μπορεί να κάνει αλλιώς, σπρωγμένη από μια σκοτεινή ενστικτώδη δύναμη που αντλείται από τις ρίζες του φύλου της· γνωρίζει ωστόσο ότι η διαμαρτυρία της προσκρούει στο συμβιβασμό και την αδιαφορία των γύρω της· ότι τα πάντα, σε όλα τα επίπεδα, έχουν οριστικά διαβρωθεί από ανεξέλεγκτες, πλέον, αλλοτριωτικές ουσίες· ότι η «άπτερος νίκη» έχει ποκατασταθεί από την «άπτερο ήττα»· όπως όλα, εξάλλου, τα γνήσια πρότυπα - στηρίγματα της ζωής έχουν υποκατασταθεί από απατηλά, επίβουλα και ψυχοφθόρα ομοιώματα.

Γνωρίζει ή διαισθάνεται ότι ζει και κινείται σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν κακέκτυπα υποκατάστατα της αληθινής ζωής και την τρομάζει η ιδέα ότι μπορεί κι αυτή να κατακτήσει υποκατάστατο του εαυτού της. Παρ' όλα αυτά επικοινωνεί με το παρόν, με τα τραυματικά, έστω, επιτεύγματα της εποχής της, τεχνολογικά και άλλα· είναι άνθρωπος της πόλης, παρά την αδυναμία της να ενταχθεί στους κόλπους της· αφήνεται, διαμαρτυρόμενη, στους εκμαυλιστικούς και αποξενωτικούς μηχανισμούς της, στηριγμένη σε προσωπικές της καταβολές που σπάνια γίνονται μνήμες. Δεν είναι οι μνήμες που την κινητοποιούν, αλλά το παρόν· το παρελθόν την ενεργοποιεί με τη μορφή μιας απροσδιόριστης δύναμης που πηγάζει άναρχα από υπόγειους γενετικούς, κοινωνικούς και ιστορικούς μηχανισμούς. Την ενεργοποιεί, την καθοδηγεί και την ενδυναμώνει στη διαρκή και δημιουργική αντιπαράθεσή της με τον εαυτό της και με τον κόσμο που την περιβάλλει. Και, όπως αποδεικνύεται από την ποίησή της, την ενεργοποιεί και την καθοδηγεί σωστά.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/12/2005