Σπασμένα ελληνικά

Το τηλεφώνημα ενός φίλου και η απροσδόκητη συνάντηση με μια αινιγματική γυναίκα στο αεροδρόμιο έφτασαν να τινάξουν στον αέρα την εύθραυστη ισορροπία που με τόσο κόπο είχε επιτύχει τον τελευταίο καιρό ο Μιχάλης. Τέλος οι χαλαρές βραδιές με μουσικές εξαίσιες από τα cd players, οι ζεστές αίθουσες των κινηματογράφων, οι ανώδυνες παρέες, οι στενές φιλίες. Τέλος ο ύπνος χωρίς χάπια.
Η πόλη με τις έναστρες χειμωνιάτικες νύχτες και τις ωραίες ανοιξιάτικες μέρες θα δείξει τη μαύρη πλευρά της. Ο σκοτεινός ψυχισμός του Μιχάλη θα έρθει στην επιφάνεια ξανά κι ο ίδιος εκτός ελέγχου θ' αρχίσει μια ξέφρενη πορεία κυνηγώντας αληθινά φαντάσματα σ' επικίνδυνους δρόμους, μέσα σε ερειπωμένα κτίρια, θα κατέβει σε παγωμένα υπόγεια, θα διασχίσει χορταριασμένες αυλές -στο βάθος φόνος...!
Τα Σπασμένα ελληνικά είναι η αφήγηση ενός παθιασμένου ερωτευμένου νέου. Αλλά και όλα ανεξαιρέτως τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας είναι το ίδιο μ' εκείνον παθιασμένα, για τον δικό τους λόγο όμως το καθένα. Κι αυτά συμβαίνουν σε μια από τις πιο απαθείς εποχές που γνωρίσαμε ποτέ.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Θανάσης Χειμωνάς (γενν. 1971) ανήκει στη νεότατη γενιά των πεζογράφων μας, αυτής που δεν έζησε τίποτε «ηρωικό» και ρομαντικό, ούτε καν τον απόηχό τους, που δεν πέρασε από ιδεολογίες και δεν έχει πίσω της περγαμηνές συλλογικής αμφισβήτησης και αντίδρασης σε παλαιότερες κατεστημένες αξίες. Αυτής που προσπαθεί να καταγράψει το αποσπασματικό, το επιφανειακό, το ελάχιστο μ' έναν τρόπο αποστασιοποιημένο, κυνικό, αρκετές φορές ναρκισσιστικό, επιτηδευμένο και με έκδηλες τάσεις επίδειξης. Ο Θανάσης Χειμωνάς, δειλά στο πρώτο του μυθιστόρημα Ραμόν (εκδ. Κέδρος 1998), αποφασιστικά πια στο δεύτερο ΣΠΑσΜέΝΑ εΛΛΗΝΙΚΑ έρχεται, όχι μόνον να ανατρέψει αυτήν την εικόνα αλλά και να προσθέσει μια δυνατή φωνή με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της στην πεζογραφία μας των τελευταίων είκοσι χρόνων, ανοίγοντας ταυτόχρονα δρόμους για τους ομηλίκους του πεζογράφους.

Ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά που αχνοφαίνονται στον Ραμόν και επιβεβαιώνονται στέρεα στα ΣΠΑσΜέΝΑ εΛΛΗΝΙΚΑ; Κατ' αρχάς ο Θανάσης Χειμωνάς κατορθώνει και δημιουργεί - εισάγει έναν νέο τύπο στην πεζογραφία μας. Του νέου της εποχής μας, αυτού που διανύει την τρίτη δεκαετία της ηλικίας του, ο οποίος διαθέτει υλικές ανέσεις ή τουλάχιστον δεν είναι και τόσο δύσκολο να τις αποκτήσει, που του δίδονται οι ευκαιρίες να σταδιοδρομήσει, που προέρχεται από μια προβληματική οικογένεια μικρομεσαίων οικονομικών προδιαγραφών και πάνω, με υπολογίσημο μορφωτικό επίπεδο και, παρ' όλο που φαινομενικά όλα είναι ωραία, ο ίδιος είτε νιώθει ένα φοβερό κενό κι ένα αίσθημα ανικανοποίητου, όπως ο Ραμόν, είτε πάσχει από κατάθλιψη, με συμπτώματα πότε απόλυτης άρνησης και απάθειας πότε ακραίας συναισθηματικής έξαρσης και παραφοράς, όπως ο εικοσιπεντάχρονος ήρωας του δεύτερου μυθιστορήματός του. Κατά δεύτερον, ο νέος συγγραφέας δεν περιορίζεται στην επιφανειακή ή τηλεοπτική ή ηθογραφική αναπαράσταση των ηρώων του και του περιβάλλοντός τους, είτε αυτός είναι οικογενειακός, είτε φιλικός, είτε η Αθήνα στην οποία τους τοποθετεί. Αντίθετα με τους τρόπους που χειρίζεται το υλικό του, κατορθώνει να αναποδογυρίζει το προφανές, να επινοεί εκπλήξεις, να υποβάλλει στον αναγνώστη τη γοητεία του μυστηρίου, να τον αφήνει να ανακαλύψει μόνος του τις βαθύτερες πτυχές μιας εικονικής και τηλεοπτικής πραγματικότητας, να του ενεργοποιεί έμμεσα και υπαινικτικά, αλλά καίρια, τα συναισθήματα και, τέλος, να τον προβληματίζει. Και εδώ βρίσκεται η μεγάλη διαφορά του Θ. Χειμωνά με τους ομηλίκους του πεζογράφους, αλλά και με αρκετούς της προηγούμενης γενιάς. Το μυθιστόρημα ΣΠΑσΜέΝΑ εΛΛΗΝΙΚΑ εμφορείται, αφ' ενός μεν από μια ριζοσπαστική σύγχρονη ιδεολογία και προβληματική, μη διστάζοντας ν' αγγίξει κοινωνικά προβλήματα που καίνε, και αφ' ετέρου από τις σελίδες του προβάλλουν μια σειρά αξίες, που σηματοδοτούν μια νέα ηθική.



Αγριος κόσμος δυσλεξικά φτιαγμένος

Θα έλεγα ότι το δεύτερο μυθιστόρημα του Θ. Χειμωνά αρχίζει από κει που τελειώνει το πρώτο, στις τελευταίες σελίδες του οποίου «ακούμε» το διάλογο ανάμεσα στον Ραμόν και στον ταξιτζή που τον πηγαίνει στο αεροδρόμιο με το ταξί του. Ο διάλογος έχει σχέση με τους οικονομικούς μετανάστες που ήρθαν στη χώρα μας και αντικατοπτρίζει τη φοβία και την καχυποψία απέναντι σ' αυτούς, όπως εκφράζεται από τον ταξιτζή. Ο άλλος κόσμος, η άλλη Αθήνα ήδη έχει εμφανιστεί στον Ραμόν («Εβραίος είσαι;» τον ρωτάει ο ταξιτζής όταν ακούει να τον χαιρετάει μια φίλη του). Στα ΣΠΑσΜέΝα εΛΛΗΝΙΚΑ ο κόσμος είναι σπασμένος στα δύο. Από τη μια ο Αλλος, ο Ξένος, ο Ανοίκειος, ο οποίος ήδη έχει δημιουργήσει τους δικούς του τόπους και τρόπους στην Αθήνα του 21ου αιώνα, και από την άλλη, ο εντόπιος, ο κατέχων την προσωπική του ιστορία μέσα από τη συλλογική αυτού του χώρου και που δεν διανοείται να την παραχωρήσει. Ανάμεσά τους ο ήρωας, ο εικοσιπεντάχρονος συγγραφέας, ήδη με τρία βιβλία πίσω του (έμμεσο σχόλιο για την ταχύτητα της γραφής και ευκολίας έκδοσης βιβλίων;) και περιστασιακός δικηγόρος Μιχάλης Παπανικολάου, κάτοικος ιδιόκτητου διαμερίσματος στο Παλαιό Ψυχικό, με γονείς που σκοτώθηκαν σε αυτοκινητικό δυστύχημα, με αδελφή έγκλειστη σε ψυχιατρική κλινική, με αδελφό χύμα και ο ίδιος με κατάθλιψη που προσπαθεί να ξεπεράσει. Οι φίλοι του εύποροι, στο δικό τους κόσμο. Ενας από αυτούς τον βάζει σε μια αλλόκοτη περιπέτεια που ξεκινάει, με αφορμή τη συνάντησή του στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, με μια νεαρή Ελληνοαλβανίδα που έρχεται στην Αθήνα από τη Βουδαπέστη. Σε μια Αθήνα ήδη βίαιη, απάνθρωπη, άγρια, με τα κανάλια να δημιουργούν τη δική τους εικονική πραγματικότητα, με τη δυσλεξία, την ασυνεννοησία, την καχυποψία και την επιθετικότητα να καταλαμβάνει όλο και περισσότερο τους ανθρώπους γύρω του, με τους οποίους ο νεαρός δικηγόρος λόγω επαγγέλματος έρχεται σε επαφή, προστίθεται και η Αλλη, των οικονομικών μεταναστών, στην οποία εμπλέκεται. Ανάμεσα στους δύο κόσμους, χάσμα. Το πάθος και ο έρωτας του ήρωα με τη Σεσίλ Λεστένι δεν αρκούν για να ορθοποδήσουν τα σπασμένα ελληνικά. Κάπου στο βάθος υπάρχει και ο φόνος, καθώς και το προφανές η Αλβανή σκότωσε. Μέχρι να φτάσουμε όμως εκεί, ο αναγνώστης παρακολουθεί τρεις ιστορίες που αλληλοεμπλέκονται: την προσωπική, του ήρωα, μέσα από την οικογενειακή του κατάσταση, η οποία έμμεσα αιτιολογεί την ιδιάζουσα ψυχική διάθεσή του, καθώς και τις προσπάθειές του να βγει από αυτήν και να λειτουργήσει σ' ένα εύτακτο και παραγωγικό πλαίσιο ζωής, την ιστορία του με την Ελληνοαλβανή Σεσίλ Λεστένι και τις απίστευτες έως και αστυνομικής υφής περιπέτειες που αντιμετωπίζει - που όμως δείχνουν μια όψη της σύγχρονης Αθήνας, η οποία μοιάζει να υπάρχει ερήμην μας, ακόμη και σε κύκλους υπεράνω υποψίας - και της ίδιας της ηρωίδας, που μας φέρνει αντιμέτωπους, έστω και μυθιστορηματικά, με τον ψυχισμό, τον τρόπο σκέψης και τις οδυνηρές πορείες που ακολουθούν οι άνθρωποι της Αλλης Αθήνας, τόσο μακριά μας και τόσο κοντά μας.

Η μεγάλη επιτυχία όμως του Θανάση Χειμωνά είναι ο τρόπος που χειρίζεται το φαινομενικά φορτωμένο υλικό του. Αντί να αναλώνεται σε περιγραφές και σε πολυλογίες, αντί να δραματοποιεί τις καταστάσεις και να τις κάνει ασήκωτες, αντί να σερβίρει τα πάντα στο πιάτο, αντί να χρησιμοποιεί εύκολες λύσεις, όταν π.χ. δανείζεται στοιχεία από το αστυνομικό μυθιστόρημα (περισσότερο για να το παρωδήσει), αντί ν' αφήνει την πλοκή να ξεχειλώνει, ελέγχει πλήρως και στέρεα κάθε βήμα του μυθιστορήματός του, παρακολουθεί με ενάργεια τους ήρωές του, στήνει διαλόγους γρήγορους και άμεσους που όμως περισσότερα κρύβουν παρά αποκαλύπτουν -κι εδώ θέλω να τονίσω ότι η γοητεία και η ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο νεότερος Χειμωνάς στα μυθιστορήματά του, ιδιαίτερα στο δεύτερο, στηρίζονται στην ικανότητά του να δημιουργεί «κρυψώνες» και να προκαλεί τον αναγνώστη να τις ανακαλύψει- εικονογραφεί πλάνα με αφαιρετικό, πυκνό και καίριο τρόπο και παίζει έξυπνα το παιχνίδι των συμπτώσεων και των εκπλήξεων. Αποτέλεσμα; Το μυθιστόρημα να διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον από την πρώτη έως την τελευταία παράγραφο, όπου κορυφώνεται, χάρη σ' ένα και μοναδικό ρήμα, το οποίο βεβαίως δεν αποκαλύπτω.



ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/03/2001