Ο κήπος της Εδέμ

O Kήπος της Εδέμ είναι μια ιστορία έρωτα και ασίγαστου πάθους ενός Αμερικανού συγγραφέα και της γυναίκας του στις μεσογειακές ακτές της Γαλλίας και της Ισπανίας, κατά τη διάρκεια ενός ατέλειωτου μήνα του μέλιτος, που σημαδεύεται καταλυτικά από την παρουσία μιας νεαρής γυναίκας για την οποία νιώθουν και οι δύο μια ακατανίκητη έλξη. Εξιστορώντας την πορεία αυτού του ερωτικού τριγώνου και καταμετρώντας θύματα και επιζώντες, ο Χέμινγουεϊ αποκαλύπτει ένα τρυφερό και ευάλωτο κομμάτι του χαρακτήρα του, ενώ η Κάθριν Μπορν είναι από τις πιο περίπλοκες και πειστικές ηρωίδες του.

O Χέμινγουεϊ άρχισε να γράφει τον Κήπο της Εδέμ το 1946 και τον επεξεργαζόταν κατά διαστήματα και με μεγάλα διαλείμματα για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, ενώ στη διάρκεια της ίδιας περιόδου έγραφε, μεταξύ άλλων, τα O γέρος και η θάλασσα και Μια κινητή γιορτή. Εδώ η ερμηνεία που δίνει στον έρωτα και στην τέχνη είναι σκοτεινή και βαθιά, η φαντασία του είναι ζωντανή και ενθουσιώδης, το γράψιμό του αριστοτεχνικό.

O Κήπος της Εδέμ, που εκδόθηκε είκοσι πέντε χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα, είναι ένα ιδιαίτερα τολμηρό και εντυπωσιακά σύγχρονο έργο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Έρνεστ Χέμινγουεϊ: Τρεις στο κρεβάτι ισούνται με ένα τουλάχιστον δράμα

Ο Παράδεισος μπορεί να περιμένει

Τι θέλει λοιπόν η Μαρίτα; Θέλει απλώς να κουρευτεί σαν την Κάθριν; Θέλει να το κάνει με την Κάθριν; Θέλει να το κάνει με τον Ντέιβιντ; Ή μήπως θέλει να το κάνει και με τους δύο μαζί;

Ο ΚΗΠΟΣ ΤΗΣ ΕΔΕΜ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ
ΑΚΤΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ,
ΠΡΙΝ ΑΚΟΜΗ ΠΗΞΕΙ ΑΠΟ
ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΝΤΙΣΤΕΙ ΣΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ
ΦΟΛΚΛΟΡ. ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΠΛΑΣΤΟΥΣ
ΕΙΝΑΙ ΔΥΟ ΤΕΛΕΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ, ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ
ΟΤΙ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑ ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕΙ
ΝΑ ΣΥΣΤΗΝΕΤΑΙ ΩΣ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ
ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΑ ΤΟΥ
ΚΟΣΜΟΥ ΤΟΥΤΟΥ

Μιλάμε όντως για δύο τέλεια προϊόντα, την Κάθριν και τον Ντέιβιντ, νέους, ωραίους, νιόπαντρους και, το κυριότερο, ανέμελους, μ΄ αυτήν την ανεμελιά της αυτοπεποίθησης που κατατροπώνει με τις ριπές της κάθε τάση για απαισιοδοξία. Αυτή είναι κατά κάποιον τρόπο κληρονόμος, άρα εξασφαλίζει τα προς το ζην και για τους δύο, ενώ εκείνος είναι συγγραφέας.
Ιδανικό ζευγάρι θα μου πείτε, αφού όλα είναι «υπέροχα», «θαυμάσια», «πανέμορφα» και καταπληκτικά- επίθετα που σε παραμονεύουν σελίδα παρά σελίδα και σε κάνουν να θέλεις να τινάξεις τα μυαλά σου στον αέρα που δεν μπορείς να ζήσεις τέτοιες καταστάσεις και δεν έχεις χρησιμοποιήσει ποτέ τέτοια επίθετα για να περιγράψεις, έστω και κατά προσέγγιση, την άθλια και ποταπή ζωούλα σου. Τέλος πάντων. Αυτοί παντρεύτηκαν μόλις τον Μάρτιο, τώρα είναι καλοκαίρι και κάνουν μπάνιο γυμνοί στη θάλασσα, ενώ εκείνος προσπαθεί να γράψει το τρίτο βιβλίο του. Το δεύτερο, όπως μαθαίνουμε, είχε σχετική επιτυχία στην Αμερική, πήρε καλές κριτικές και με τις πωλήσεις του κάλυψε το ποσό της προκαταβολής και έβγαλε και χίλια δολάρια επιπλέον.
Αυτές οι λεπτομέρειες έχουν σημασία γιατί δίνουν στον Κήπο της Εδέμ μια ρεαλιστική διάσταση, που φαίνεται τον κάνει ακόμη πιο πειστικό από τα διάφορα επίθετα της τελειότητας που τον συνοδεύουν. Στον ρεαλισμό θα πρέπει να προστεθούν ο αέρας, ο μιστράλ, τα σαράβαλα που οδηγούν οι Πρωτόπλαστοι, το ουίσκι με περιέ, τα μαρτίνι και τα αυγά με ζαμπόν που καταναλώνουν για πρωινό- η Αμερική δεν είχε ανακαλύψει ακόμη το μεταφυσικό αντίκρυσμα της χοληστερίνης οπότε ουδείς ενοχλείται από την καθημερινή κατανάλωση αυγών με ζαμπόν.
Ώσπου μια μέρα κάτι συμβαίνει που θα μετατρέψει τον Κήπο της Εδέμ, από υπέροχο Παράδεισο νεονύμφων, σε εργαστήριο ακραίων συναισθημάτων· σε ένα είδος Κόλασης δηλαδή, η οποία δεν θα πρέπει να μας τρομάζει αφού αυτή δίνει και το πραγματικό μέτρο της αξίας του Παραδείσου. Εξάλλου, από τον κόσμο του Χέμινγουεϊ, από τη Γαλλία όπως την φαντασίωνε ο μέσος Αμερικανός διανοούμενος των περασμένων δεκαετιών, δεν μπορεί να λείπει και λίγη ατμόσφαιρα από Μονπαρνάς του μεσοπολέμου με τα προχωρημένα ήθη και τις απελευθερωμένες ορμές.
Τέλος πάντων. Μη φανταστείτε τίποτε συγκλονιστικό. Αυτό που συμβαίνει έχει να κάνει με κάποιον Ζαν, ο οποίος είναι κουρέας και στον οποίον απευθύνεται η Κάθριν για να κόψει τα μαλλιά της αγορίστικα. Και η οποία Κάθριν όχι μόνο κόβει τα μαλλιά της σαν αγόρι, αλλά αρχίζει να συμπεριφέρεται και στο κρεβάτι σαν αγόρι όταν συνευρίσκεται με τον σύζυγό της, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό- που απ΄ ό,τι φαίνεται δεν σημαίνει και λίγα.
Διότι αυτό το κούρεμα φαίνεται πως μοιάζει με πρόσκληση του εξαποδώ στην ομήγυρη των Πρωτοπλάστων, ο οποίος εμφανίζεται εν είδει μελαχρινής κούκλας, ενώ η Κάθριν είναι ξανθιά, έχει εκπληκτικές γάμπες, τη λένε Μαρίτα και κρύβει μέσα της πολύ μυστήριο. Γενικώς μοιάζει να μην ξέρει τι θέλει. Πόσω μάλλον ο αναγνώστης, που την παρακολουθεί να περιφέρεται ημίγυμνη, γυμνή, ντυμένη, πάντως απολύτως όμορφη- εδώ πια οι εκφραστικές δυνατότητες της γλώσσας μοιάζουν να εγκαταλείπουν τον συγγραφέα, ο οποίος τις έχει εξαντλήσει περιγράφοντας την ομορφιά των Πρωτοπλάστων.
Τι θέλει λοιπόν η Μαρίτα; Θέλει απλώς να κουρευτεί σαν την Κάθριν; Θέλει να το κάνει με την Κάθριν; Θέλει να το κάνει με τον Ντέιβιντ; Ή μήπως θέλει να το κάνει και με τους δύο μαζί; Εδώ είναι που λες τόση φασαρία για μια παρτούζα δεν αξίζει και τον κόπο πια. Πάντως περιφέρεται από το ένα κρεβάτι στο άλλο, φιλιέται πότε με τον έναν και πότε με τον άλλον και γενικώς δείχνει μια υπερβολική διάθεση για ερωτική πολυσημία. Από σημειολογική άποψη, πρόκειται για απελευθερωμένο από συντακτικούς περιορισμούς σημαίνον το οποίο γενικώς διαλύει τα σημαινόμενα, κάτι σαν άτυπο κύτταρο από ιατρική άποψη.
Εν τω μεταξύ τα πράγματα περιπλέκονται διότι ο Ντέιβιντ έχει αποφασίσει να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς με τον πατέρα του γράφοντας ένα αφήγημα για ένα κυνήγι ελεφάντων στην Αφρική- Χέμινγουεϊ γαρ-, η Κάθριν του σχίζει κάτι τετράδια με ιστορίες γιατί ισχυρίζεται πως αυτή τον πλήρωσε για να τα γράψει και δεν δείχνει να συμφωνεί ότι πρέπει να πάει σε μια κλινική στην Ελβετία όπου φαίνεται ότι θα λυθούν πολλά από τα προβλήματα και του έργου και του αναγνώστη.
Το τέλος είναι τέλος και, αν και δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, ας το αφήσουμε για όσους επιθυμούν να διαβάσουν το έργο. Σημειώνοντας απλώς ότι στον ισολογισμό, μάλλον ο άντρας βγαίνει κερδισμένος.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΩΣ ΑΠΟΛΥΤΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΕΙΘΕΙ ΠΙΑ ΚΑΝΕΝΑΝ

Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ότι, παρ΄ όλα αυτά, ο Χέμινγουεϊ δεν παύει να σε κρατάει από την αρχή έως το τέλος της αφήγησής του με τον ρυθμό των διαλόγων του, με τις ψυχολογικές πινελιές του και γενικώς με ένα ύφος που σε παρασύρει ακόμη κι αν δεν θέλεις να μάθεις τι θα γίνει παρακάτω.
Δεν ξέρω αν όντως αυτό μπορεί να τον δικαιώσει ως έναν από τους σύγχρονους κλασικούς. Διότι το αίσθημα που είχα διαβάζοντας τον Κήπο της Εδέμ ήταν το αίσθημα ενός κόσμου ξεπερασμένου, φτιαγμένου από διλήμματα που δεν έχουν σημασία πια, μιας απελευθέρωσης που γέρασε πριν καν ωριμάσει. Όλο αυτό το μυστήριο μοιάζει ξεπουπουλιασμένο ακριβώς επειδή το ξεγυμνώνουν τα στοιχεία που το συνθέτουν: η απόλυτη νεότητα, η απόλυτη ομορφιά, το γενικώς απόλυτο που δεν πείθει πια κανέναν- αν έπεισε πραγματικά ποτέ κανέναν. Πόσο πιο ζωντανή μπορεί να είναι σήμερα η ωμότητα του Χένρι Μίλερ από τον ανδροπρεπή αισθησιασμό του Χέμινγουεϊ; Ας σημειωθεί ότι ο Κήπος της Εδέμ είναι ένα από τα λογοτεχνικά μυστήρια του μύθου που ακούει στο όνομα Χέμινγουεϊ.
Άρχισε να το γράφει το 1946 και όταν αυτοκτόνησε, το 1961, είχε ήδη γράψει 1.500 σελίδες. Το κείμενο που εντέλει εκδόθηκε δεν είναι παρά το πρώτο μέρος του ογκώδους έργου, όμως, παρά τις ενστάσεις της κριτικής πιστεύω ότι το βασικό του ελάττωμα δεν είναι ότι στην παρούσα μορφή παραμένει ημιτελές και ανολοκλήρωτο.
Είναι ότι αυτού του τύπου η «παραδεισένια» αντίληψη της ύπαρξης που συνδέεται με την απελευθέρωση από τα πάσης φύσεως συμπλέγματα, η οποία σημάδεψε τις μεταπολεμικές γενιές, σήμερα πια μοιάζει εξίσου γραφική με το σκηνικό της μεσογειακής Γαλλίας που περιγράφει ο Χέμινγουεϊ. Παιδί αλλά και αντίδοτο στο Αμερικανικό Όνειρο, φαίνεται εξίσου σκονισμένη με τις υποσχέσεις που τη γέννησαν. Η δυσκολία στη μετάφραση του Χέμινγουεϊ είναι η απόδοση του ρυθμού της φράσης και η Άννα Παπασταύρου τον έχει αποδώσει εξαιρετικά.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 18/8/2007