Θρυμματισμένοι καιροί

ΟΒρετανός ιστορικός Ερικ Χόμπσμπαουμ (1917-2012) έγραφε το τελευταίο έργο του «Θρυμματισμένοι καιροί. Κουλτούρα και κοινωνία στον 20ό αιώνα» μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του.
Είναι ένα ζωντανό κείμενο -όπως άλλωστε όλα που φέρνουν την υπογραφή του- για το πώς η λογική της καπιταλιστικής ανάπτυξης και του αστικού πολιτισμού ήταν καταδικασμένη να καταστρέψει τα θεμέλιά της. Το ιστορικό έργο, σε μετάφραση Νίκου Κούρκουλου, κυκλοφορεί την ερχόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Θεμέλιο, που φέτος γιορτάζουν μισό αιώνα ζωής από την ίδρυσή τους.

Η κοινωνία και οι θεσμοί αυτού του τύπου οικονομικού συστήματος και του πολιτισμικού παραδείγματός του συνέπλεαν υπό τη διεύθυνση μιας προοδευτικής ελίτ. Η πλειοψηφία -εκτιμά ο Χόμπσμπαουμ- την ανεχόταν, ή ίσως κι επικροτούσε, τουλάχιστον κατά την περίοδο της ειρήνης και της δημόσιας τάξης. Και από κοντά οι φτωχοί, οι οποίοι είχαν προσαρμόσει τη ζωή τους σε μέτριες προσδοκίες.

Είκοσι δύο κείμενα
Όμως, πού οφείλεται η αποδόμηση αυτού του μοντέλου ζωής; «Δεν μπόρεσε», στοχάζεται, «να αντέξει το συνδυασμένο τριπλό χτύπημα της επανάστασης του 20ού αιώνα στην επιστήμη και στην τεχνολογία, που μεταμόρφωσε τους παλιούς τρόπους να κερδίζεις τη ζωή σου πριν τους καταστρέψει, της μαζικής καταναλωτικής κοινωνίας που γεννήθηκε από τη γοργή αύξηση του δυναμικού των δυτικών οικονομιών, τόσο ως καταναλωτών όσο και ως ψηφοφόρων».

Τα κείμενα, είκοσι δύο τον αριθμό -τα περισσότερα αδημοσίευτα-, γράφτηκαν από το 1964 έως το 2012. Η ύλη έχει κατανεμηθεί σε τέσσερα μέρη, τα ακόλουθα: Η δύσκολη θέση της «υψηλής κουλτούρας» σήμερα - Η κουλτούρα του αστικού κόσμου - Αβεβαιότητες, επιστήμη, θρησκεία - Από την τέχνη στο μύθο.

Θα σταθούμε στο κεφάλαιο αρ. 16, με τον τίτλο «Οι διανοούμενοι: ρόλος, λειτουργία και παράδοξο». Ο Ερικ Χόμπσμπαουμ υποστηρίζει ότι ο 20ός αιώνας σφραγίστηκε από τις επαναστάσεις και τους ιδεολογικούς θρησκευτικούς πολέμους. «Εμελλε να γίνει η τυπική εποχή της πολιτικής στράτευσης των διανοούμενων. Δεν υπεράσπισαν μόνον την υπόθεσή τους στην εποχή του αντιφασισμού και αργότερα του κρατικού σοσιαλισμού, αλλά επιπλέον αναγνωρίστηκαν και από τις δύο πλευρές σαν καθιερωμένοι δημόσιοι πρωταγωνιστές του πνεύματος».

Ομως, τι τα θέλετε. Η εποχή του διανοούμενου ως δημόσιου προσώπου της πολιτικής αντιπολίτευσης έχει παρέλθει. «Πού είναι σήμερα εκείνοι που οργάνωναν καμπάνιες και υπέγραφαν μανιφέστα;», αναρωτιέται. Ανάμεσα στις σπάνιες εξαιρέσεις συγκαταλέγει τον Νόαμ Τσόμσκι. Η πλειονότητα παρατηρεί ότι έχουν σωπάσει ή έχουν πεθάνει. Πού είναι οι διάδοχοι του Σαρτρ, του Μερλό-Ποντί, του Καμί, του Αρόν, του Φουκό, του Αλτουσέρ, του Ντεριντά και του Μπουρντιέ;