Το σπίτι με τα εφτά αετώματα

Ο Ναθαναήλ Χόθορν μας πάει πίσω σε μια πνιγηρή περίοδο της αμερικανικής ιστορίας, όταν η θρησκοληψία και ο τρόμος της προόδου οδηγούσαν τους ανθρώπους σε πράξεις φρικτής μισαλλοδοξίας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Ο Χόθορν; Ένα πρόβλημα». Έτσι κατέληγε το γράμμα που είχε στείλει ο Χέρμαν Μέλβιλ στις 16 Απριλίου 1851 στον Ναθάνιελ Χόθορν όταν διάβασε το μυθιστόρημά του "Το σπίτι με τα εφτά αετώματα" (The House of Seven Cables) το οποίο μόλις είχε κυκλοφορήσει από τους εκδότες Ticnor, Reed and Fields. Ο Χόθορν είχε γράψει το πιο ολοκληρωμένο, κατά τον Χένρι Τζέιμς, μυθιστόρημά του, κατά τη διάρκεια της διετούς διαμονής του στο Λένοξ της Μασαχουσέτης, ξεκινώντας το στις 6 Μαρτίου 1850 και βάζοντας την τελευταία τελεία στις 27 Ιανουαρίου 1851.

Γιατί όμως ο Χέρμαν Μέλβιλ, που εκείνο τον καιρό έγραφε το δικό του αριστούργημα Μόμπι Ντικ, σε μια άλλη κωμόπολη της Μασαχουσέτης,το Πίτσφιλντ, μόλις εφτά χιλιόμετρα μακριά από το Λένοξ, χαρακτήριζε το φίλο του Ναθάνιελ πρόβλημα; Σίγουρα δεν εννοούσε, ούτε τη ζωή, ούτε και το χαρακτήρα του αλλά τα όσα εκείνος μετέφερε στη γραφή του, είτε με τη μορφή του διηγήματος -που κυρίως εξέθρεψε- είτε με του μυθιστορήματος. Ωστόσο, αν κανείς σταθεί τόσο στη ζωή όσο και στο χαρακτήρα του Αμερικανού συγγραφέα, καθόλου δεν θα αισθανθεί μια τόση μεγάλη διάσταση ώστε να συμφωνήσει εντελώς με τον Μέλβιλ. Μάλλον θα προσυπέγραφε τις απόψεις του άλλου μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα, του Χένρι Τζέιμς, όπως αυτός τις δημοσιοποίησε, σε σχετικό δοκίμιό του το 1887. Επισημαίνοντας την ευαισθησία και την ποιητική ατμόσφαιρα της Νέας Αγγλίας που παρατηρεί κανείς στο έργο του Χόθορν, ο Χένρι Τζέιμς υπογράμιζε: «Το στοιχείο αυτό, το οποίο η ιδιοφυΐα του εκφράζει στις καλύτερές της στιγμές, δεν ήταν διόλου εμφανές -έπρεπε να αναζητηθεί, και ο Χόθορν το ανακάλυψε στις περιπλανήσεις του στα μυστικά μονοπάτια της πουριτανικής πίστης, και το χρησιμοποίησε· λέγω μυστικά, γιατί τα άμεσα και τα πρόδηλα, στο πλαίσιο των καθημερινών καθηκόντων και των απλών καταστάσεων του βίου [...] του προσφέρονταν με μορφή που άφηνε αδιάφορη την τρυφερή του φαντασία. Απεναντίας, έτρεφε μεγάλο ενδιαφέρον για τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής, για τις διαταραχές που προκαλούσε η ριζωμένη αίσθηση της αμαρτίας, του κακού και της ευθύνης».

Οι εκτιμήσεις αυτές του Χένρι Τζέιμς σε συνδυασμό με κάποια χαρακτηριστικά επεισόδια της ζωής του Χόθορν μας δίνουν -πιστεύω- τα κλειδιά για να διεισδύσουμε στα άδυτα του "Σπιτιού με τα Εφτά Αετώματα". Ο Ναθάνιελ Χόθορν (Ιούλιος 1804 - Μάιος 1864) γνώρισε από παιδί τα συναισθήματα της απώλειας και της εσωτερικής μοναξιάς. Χάνει το ναυτικό πατέρα του στα τέσσερα μόλις χρόνια του και στα εννιά τραυματίζεται στο πόδι με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει το σχολείο για δεκατέσσερις μήνες. Στην αρχή της εφηβείας του η οικογένεια Χάθορν (όπως είναι το πραγματικό της όνομα, πριν ο συγγραφέας προσθέσει το γράμμα w) μετακομίζει στο Ρέινμοντ του Μέιν, έναν έρημο αγριότοπο. Όταν μετά ένα χρόνο επιστρέφει στη γενέτειρά του, το σημαδιακό Σάλεμ της Μασαχουσέτης, μπαίνει υπό την κηδεμονία του αδελφού της μητέρας του, ενώ εκείνη παραμένει στο Μέιν. Χρόνια αργότερα, το 1825, μετά την αποφοίτησή του από το κολέγιο Μπόντεν, θα επιστρέψει στο Σάλεμ και θα παραμείνει κλεισμένος στην κάμαρή του επί δώδεκα ολόκληρα χρόνια χωρίς να επικοινωνεί με κανέναν, ούτε καν με τη μητέρα του και τις δύο αδελφές του, που επίσης ήταν απομονωμένες στις δικές τους κάμαρες. Το φαγητό μάλιστα τους το άφηναν απ' έξω!

Αυτά τα χρόνια στάθηκαν καθοριστικά για τη διαμόρφωση τόσο της ιδιοσυγκρασίας του Χόθορν όσο και της πνευματικής του διαμόρφωσης, όπως και ο ίδιος είχε ομολογήσει. Το έντονο πουριτανικό περιβάλλον της Νέας Αγγλίας καθώς και οι οικογενειακές παραδόσεις που είχαν πίσω τους, τον πρόγονό τους John Hathorn, δικαστή στις περίφημες δίκες των μαγισσών του Σάλεμ, στα 1692, συμπλήρωναν το σκηνικό της ζωής του. Μια πινελιά σ' αυτήν έθεσαν και οι υπερβατιστές της Νέας Αγγλίας. Όταν θα αρχίσει τα ταξίδια του στην Ευρώπη ο Χόθορν, ως πρόξενος της Νέας Αγγλίας, η ζωή του νου θα υπερέχει κατά πολύ εκείνης της πραγματικότητας και οι ιδέες θα πρωτοστατούν έναντι των εμπειριών.



Το σπίτι με την παράδοση του αίματος

Ο συναρπαστικός φανταστικός του κόσμος θα έχει ήδη δώσει το παρών στα διηγήματά του όταν γράφει "Το Σπίτι με τα Εφτά Αετώματα". Ο αναγνώστης, από τις πρώτες σελίδες προϊδεάζεται για την ιδιαιτερότητα αυτού του σπιτιού. Ο πρόγονος της οικογένειας Πίντσιον στην οποία ανήκει, Συνταγματάρχης Πίντσιον, ένας ακραιφνής Πουριτανός, αμείλικτος και αποφασιστικός, δεν διστάζει να στείλει στην αγχόνη, ως μάγο, το φτωχό ιδιοκτήτη της γης πάνω στην οποία έμελλε να χτίσει το αρχοντικό με τα εφτά αετώματα. Την ημέρα όμως της τελετής των εγκαινίων και καθώς όλοι οι συγγενείς έχουν σπεύσει να συγχαρούν τον ιδιοκτήτη του, αυτός πεθαίνει με ανεξήγητο τρόπο. Από τότε, οι φήμες λένε ότι το αίμα του γερο-Μολ στοίχειωσε το καινούργιο σπίτι και διαπέρασε όλες τις επόμενες γενιές. Πώς να μην υποπτευθεί κανείς ότι ο συγγραφέας, όταν έπλαθε το Συνταγματάρχη Πίντσιον και την ιστορία του γέρου μάγου, είχε στο νου του τον πρόγονό του δικαστή, που έστελνε στις αγχόνες τις μάγισσες του Σάλεμ; Πάντως, όταν ο αναγνώστης συναντά το "Σπίτι με τα Εφτά Αετώματα", δύο αιώνες ύστερα από εκείνα τα σημαδιακά γεγονότα, αυτό βρίσκεται στα τελευταία του. Αλλά και στο εσωτερικό του κατοικεί η τελευταία Πίντσιον, η ηλικιωμένη Εψιβά, άλλοτε αρχόντισσα και σήμερα παντέρημη και πάμφτωχη. Η οποία όμως αναγκάζεται να κατέβει στο σκαλί της εμπόρισσας και ν' ανοίξει το μικρό ψιλικατζίδικο που βρίσκεται στο ισόγειο του αρχοντικού της. Το σημαντικότερο είναι, πως κάποιον φαίνεται ότι περιμένει. Ένα πρόσωπο μυστηριώδες για τον αναγνώστη, που από τις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος εξάπτει τη φαντασία και την περιέργειά του. Μοναδική πινελιά ζωής και υγείας μέσα στο μισοσκότεινο αρχοντικό με τις βαριές, φθαρμένες πια, βελούδινες κουρτίνες, τις παλιές πορσελάνες με τα σπάνια σχήματα, το σκαλιστό μπουφέ, τις βαθιές μπερζέρες με τις παμπάλαιες στόφες, είναι η 18χρονη ανιψιά της Εψιβά, που φτάνει αναπάντεχα στο Σπίτι για να του δώσει λίγο φως. Ακομη υπάρχει και ο νεαρός δαγκεροτύπης Χόλγκρεϊβ, κατά τα φαινόμενα και τη μόδα της εποχής, υπερβατιστής, που νοικιάζει τη σοφίτα του Σπιτιού. Εκείνος όμως που κουβαλάει μέσα του το πατροπαράδοτο κακό και σε πολλά μοιάζει με τον Πουριτανό Συνταγματάρχη, είναι ο εξάδελφος της Εψιβά, Δικαστής Πίντσιον, ένας, κατά τ' άλλα, ευυπόληπτος και υπεράνω υποψίας αστός της Νέας Αγγλίας των πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα. Κι όταν το μυστηριώδες πρόσωπο επιτέλους εμφανίζεται, και δεν είναι άλλος από τον άλλοτε πανέμορφο, λάτρη του ωραίου, του λεπταίσθητου και του τρυφηλού, αδελφό της Εψιβά, Κλίφορντ, τον οποίο είχε κλείσει για πολλά χρόνια στη φυλακή η απλησία του Δικαστή Πίντσιον, τότε τα πράγματα αλλάζουν.

Δεν είναι μόνον η μαστοριά της πλοκής που ελκύει και καθηλώνει τον αναγνώστη ώστε να μη θέλει ν' απομακρυνθεί, ούτε για λίγο, από τις σελίδες του Χόθορν. Ούτε και το ότι νομίζει πως βρίσκεται και ο ίδιος μέσα στο "Σπίτι με τα Εφτά Αετώματα". Το σπουδαιότερο είναι -χαρακτηριστικό άλλωστε όλου του έργου του Χόθορν- η αίσθηση του φευγαλέου, του αινιγματικού, αυτού που είναι περισσότερο ιδέα παρά πραγματικότητα, περισσότερο φανταστικό παρά χειροπιαστό. Βέβαια το "Σπίτι με τα Επτά Αετώματα" είναι το πιο ρεαλιστικό για τα δεδομένα του Χόθορν, μυθιστόρημα. Για τον Χένρι Τζέιμς μάλιστα, αγγίζει μια ιδέα το ηθογραφικό μυθιστόρημα. Ωστόσο, ακόμη κι έτσι, ο Χόθορν δεν ξεχνάει τις βασικές του ιδιότητες. Του είναι αδύνατον να μη βυθοσκοπήσει την ανθρώπινη ψυχή και να μη φέρει στην επιφάνεια τις πιο απόκρυφες πλευρές της, να μην κοιτάξει πίσω από τις γωνιές και τα μισοσκόταδά τους. Ρηξικέλευθος και οξυδερκής στις παρατηρήσεις του, είτε κοινωνικές είτε ψυχολογικές, εντυπωσιάζει ακόμη και το σύγχρονο αναγνώστη.

Στην πραγματική απόλαυση αυτού του σπάνιου μυθιστορήματος συντελεί και η μετάφραση της, έμπειρης πια, σε μεταφράσεις κλασικών μυθιστορημάτων Έφης Καλλιφατίδη. Κάποιες μικροενστάσεις μόνον σχετικά με ονομασίες, όπως Σέιλεμ, Νιου Τζέρζι κ.λπ.

ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/04/2001<\p>