Ο βιβλιοφάγος

Στα 1800, ο Γιόχαν Γκέοργκ Τίνιος πέρασε ολόκληρη τη ζωή του καταβροχθίζοντας το ένα ανάγνωσμα μετά το άλλο. Ήταν τόση η μανία του, που έφτανε ακόμα και στο έγκλημα για να αποκτήσει τα πολύτιμα βιβλία του.
Ο Φαλκ Ράινχολντ, ένας σύγχρονος βιβλιοφάγος, εμπνέεται από αυτή την ιστορία και απορροφά με υπερβολική βουλιμία τη γνώση, ώσπου χάνεται σ' ένα δικό του κόσμο. Και οι δυο αγαπούν το διάβασμα τόσο πολύ, κι όμως το υπηρετούν με καταστροφικό πάθος.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο «Βιβλιοφάγο» ο Γερμανός καθηγητής Φιλοσοφίας Κλάας Χούιτσινγκ μας παρέχει μια τολμηρή μυθιστορηματική εκδοχή των σύγχρονων μεταμοντέρνων θεωριών για τη σχέση ανάγνωσης και γραφής, χωρίς να παραλείπει τον απαραίτητο μύθο και την -έστω και στοιχειώδη- πλοκή. Κύριο μέλημα του Χούιτσινγκ είναι να δημιουργήσει έναν σύγχρονο ήρωα που η διακειμενική του σχέση με παλιότερα κείμενα εφαρμόζεται στην πράξη και που αναζητώντας τα «ίχνη» ενός προγενέστερου συγγραφέα φτάνει σε κάποιες αναπάντεχες αποκαλύψεις αλλά και στην ακραία αλλοίωση της προσωπικότητάς του. Ο πείσμων κα επιμελής αναγνώστης Φαλκ Ράινχολντ, ήρωας του «Βιβλιοφάγου», όπου πρωταγωνιστική θέση καταλαμβάνει η θεωρία, είναι προικισμένος με όλες τις χαρακτηριστικές εμμονές ενός τέτοιου τύπου: συλλέγει βιβλία με λατρευτική προσήλωση, τα οποία ποτέ δεν αγγίζει χωρίς γάντια, αφιερώνει όλο το χρόνο του στην ανάγνωσή τους και απομακρύνεται από τους γονείς του αλλά και όλους τους οικείους του, προκειμένου να αφοσιωθεί απερίσπαστος στο πάθος του -μια όχι και τόσο συνηθισμένη για την εποχή μας συνήθεια. Ο Φαλκ μπορεί να μιλάει ταυτόχρονα στο τηλέφωνο και να διαβάζει, διαθέτει όλα τα χρήματά του προκειμένου να αποκτήσει τα βιβλία που επιθυμεί και η φετιχιστική του λατρεία τον οδηγεί στην ολοκληρωτική του απόσυρση από κάθε άλλη δραστηριότητα. Μια τέτοια μονομανία δεν μπορεί παρά να επηρεάσει και τη σχέση του με τον εκτός βιβλίου κόσμο και ιδιαίτερα με τις γυναίκες, από τις οποίες απομακρύνεται προκειμένου να μπορέσει να επιδοθεί στο πάθος του.



Μια συγγενική φωνή



Η μονότονη ζωή του Φαλκ παίρνει μια απρόσμενη τροπή όταν σ' ένα παλαιοβιβλιοπωλείο, ανάμεσα σε άλλα βιβλία, πέφτει στα χέρια του η αυτοβιογραφία ενός θεολόγου που έζησε το 18ο αιώνα, με τίτλο «Η αξιοπρόσεκτη και διδακτική ζωή του Γιόχαν Γκέοργκ Τίνιου όπως τη διηγήθηκε ο ίδιος». Η ανάγνωση αυτού του λεπτού τόμου αποτελεί καταλυτική εμπειρία για τον Φαλκ, καθώς έρχεται σε επαφή με μια προσωπικότητα με την οποία συνδέεται στενά λόγω του κοινού πάθους για τα βιβλία. Από το βάθος του χρόνου ακούει μια συγγενική φωνή που μοιάζει να απευθύνεται αποκλειστικά σ' αυτόν και που τον ωθεί στην αποκλειστική αφοσίωση της ανάγνωσης του αλλόκοτου βίου του βιβλιοφάγου θεολόγου: Ο Γιόχαν Γκέοργκ Τίνιου άρχισε από παιδί να βλέπει τη ζωή σε κεφάλαια βιβλίου και απρόθυμα επέστρεφε στον «ξεπλυμένο κόσμο του παρόντος». Στη συνέχεια, όλο το ενδιαφέρον του στράφηκε στην ανάγνωση και στην «καταβρόχθιση βιβλίων». Στα νεανικά του χρόνια, όντας καλλίφωνος, μπορούσε να ικανοποιεί το πάθος του, κερδίζοντας αρκετά χρήματα από τη συμμετοχή του σε χορωδίες και έτσι κατόρθωνε να προμηθεύεται τα βιβλία που επιθυμούσε, αργότερα όμως τα πράγματα δυσκολεύουν, καθώς η φωνή του βαραίνει και οι παραστάσεις μειώνονται. Τότε, προκειμένου να απαλλαγεί από τις φροντίδες της καθημερινότητας και να επιδοθεί ελεύθερα στο πάθος του, παντρεύεται μια φρόνιμη γυναίκα, η οποία όμως πεθαίνει στη γέννα και απομένει στα χέρια του η φροντίδα του μωρού. Ψύχραιμα και υπολογιστικά προβαίνει σ' έναν δεύτερο γάμο με μια εύπορη χήρα, διαμορφώνοντας τον πάνω όροφο του σπιτιού σε βιβλιοθήκη, όπου και παραμένει το μεγαλύτερο διάστημα της μέρας και της νύχτας. Αργότερα, καταπατώντας όλους τους ηθικούς κανόνες, δεν θα διστάσει να ληστέψει, αλλά και να σκοτώσει προκειμένου να αποκτήσει τα αναγκαία χρήματα για να αγοράσει κι άλλα βιβλία.

Ο Φαλκ Ράινχολντ απορροφάται από το βίο του Τίνιου, με τον οποίο όχι μόνο συμπάσχει, αλλά αρχίζει να ταυτίζεται και να αποκτά ομοιότητες. Δεν πρόκειται πια για μια απλή ανάγνωση, αλλά για μια δημιουργική διαδικασία, καθώς το γραπτό κείμενο του Τίνιου είναι ο μοναδικός του σκοπός και ολόκληρος ο ορίζοντάς του. Αφουγκράζεται τους κρυμμένους ήχους, τους «δυσανάγνωστους ψιθύρους», τις διφορούμενης σημασίας λέξεις και αναπόφευκτα καταλήγει στα δικά του συμπεράσματα. Ψάχνοντας στα σκοτεινά σημεία, όπως ο κυνηγός το θήραμα, αναζητά τα κρυφά μηνύματα και εντοπίζει λέξεις και φράσεις που ξέφυγαν από το συγγραφέα και που πέρασαν στο κείμενο ίσως αθέλητα ή ασυνείδητα. Ο αφοσιωμένος αναγνώστης, αναζητώντας τα κρυμμένα ίχνη, οδηγείται στην αποδόμηση του κειμένου του προκατόχου του και καταλήγει σε καινούριες αναγνώσεις, οι οποίες αποτελούν τα δικά του κείμενα. Το αρχικό κείμενο του Τίνιου ξαναζεί εμπλουτισμένο από την ερμηνεία του Φαλκ, που αναγνωρίζει τις προφητικές του διαστάσεις.

Το πάθος του για το γραπτό κείμενο γίνεται σημαντικότερο από τον εαυτό του, κι ακόμα σημαντικότερο από το συγγραφέα που μελετά: Μέσα από τις καινούριες του αναγνώσεις γράφεται το βιβλίο του Φαλκ, που αποτελείται από παραθέσεις των όσων διάβασε αλλά και από σχόλια που διατηρούν την αυτονομία τους, ενώ εντοπίζοντας τα ξένα «ίχνη» αφήνει και τα δικά του, επιβεβαιώνοντας την υποψία πως οι συγγραφείς δημιουργούνται από τους αναγνώστες.



Μοιραία ταύτιση



Οι αναγνώστες του Φαλκ ενσωματώνονται σε εννέα κεφάλαια στον κορμό της κυρίως αφήγησης και μπορούν να διαβαστούν και ανεξάρτητα ως στοχασμοί πάνω στην τέχνη της γραφής και της ανάγνωσης. Στα κείμενα, πέρα από τους δική του αναγνωστική εμπειρία, ενσωματώνονται ρήσεις του Ρολάν Μπαρτ για την ερωτική διάσταση της γραφής και το «σώμα του κειμένου», σχολιασμοί των ηρώων του Μπόρχες, αλλά και αποσπάσματα πλατωνικών διαλόγων.

Σταδιακά, ο Φαλκ Ράινχολντ αρχίζει να αναπτύσσει παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά του ομοιοπαθούς προκατόχου του, πέρα από τη βουλιμία του για τον έντυπο λόγο, αποσύρεται ολοκληρωτικά από την πραγματική ζωή και γίνεται και ο ίδιος κλέφτης προκειμένου να αποκτήσει τα υπόλοιπα σπάνια βιβλία του Τίνιου και να συμπληρωθεί η βιβλιοθήκη του. Στα όνειρά του ακούει τη φωνή των αδιάβαστων και αγνοημένων βιβλίων να του εκμυστηρεύονται τα παθήματα και τις περιπέτειές τους, τις οποίες και καταγράφει. Συμπάσχει μ' αυτά σαν να είναι ανεξάρτητοι ζωντανοί οργανισμοί, που κακοπαθαίνουν στα άστοργα χέρια των εκάστοτε αδιάφορων ιδιοκτητών, υποφέρουν από βίαια αγγίγματα και πληγώνονται από αδιάκριτα βλέμματα.

Ο Φαλκ, έχοντας πλήρως ενστερνιστεί τη διάσταση της γραφής ως «φάρμακο και φαρμάκι», στο τέλος εξαφανίζεται, αφήνοντας πίσω του μόνο τα γραπτά του, καθώς και το δικό του «ίχνος» - μια κάρτα που στέλνει στο φιλόσοφο Ντεριντά. Ολοι όσοι τον γνώριζαν, συγγενείς και φίλοι, προσπαθούν να ερμηνεύσουν την εξαφάνισή του και δίνουν τη δική τους εκδοχή, αναλύοντας την προσωπικότητά του και τους λόγους που τον οδήγησαν σ' αυτήν τη μυστήρια φυγή.

Ο «Βιβλιοφάγος» είναι ένα βιβλίο για τα βιβλία και για το πάθος της ανάγνωσης, το οποίο μπορεί, όπως και κάθε πάθος άλλωστε, να οδηγήσει σε ακραίες και επικίνδυνες ενέργειες, αλλά επίσης μπορεί -στην καλύτερη των περιπτώσεων- να δημιουργήσει συγγραφείς.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/05/2003