Η ανάδυση του διεθνούς ποινικού συστήματος

Μισό περίπου αιώνα αδράνειας μετά τη σύσταση και λειτουργία των Διεθνών Στρατιωτικών Δικαστηρίων της Νυρεμβέργης και για την Άπω Ανατολή, η ίδρυση των Διεθνών Ποινικών Δικαστηρίων για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα τη δεκαετία του 1990 και η εγκαθίδρυση του μόνιμου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στο λυκαυγές του 21ου αιώνα δημιουργούν νέα δεδομένα για τις ποινικές και εγκληματολογικές επιστήμες.

Η παρούσα μονογραφία αποτελεί μια προσπάθεια κατανόησης των ριζικών αλλαγών που παρατηρούνται στο ευρύτερο πεδίο της διεθνούς αντεγκληματικής πολιτικής και στο ειδικότερο πεδίο του διεθνούς ποινικού δικαίου, όπως αυτό τουλάχιστον αναπτύσσεται και εφαρμόζεται μέσω του θεσμού των διεθνών ποινικών δικαστηρίων. Το ενδιαφέρον του θέματος έγκειται μεταξύ άλλων στο γεγονός ότι οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στο υπό εξέταση πεδίο θέτουν υπό αμφισβήτηση καταστατικές αρχές μιας μακράς περιόδου που ονομάζεται νεωτερικότητα.

Η δημιουργία των διεθνών ποινικών δικαστηρίων βρίσκει διαχρονικά τη δικαιολογητική της βάση στην ανάγκη αποτελεσματικής αντιμετώπισης συστηματικών και εκτεταμένων παραβιάσεων των πλέον θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κάτι που μπορεί να αποδοθεί ως συστημική διεθνής εγκληματικότητα. Το βασικό ερώτημα που τίθεται έγκειται στο αν και σε ποιο βαθμό το διεθνές ποινικό δίκαιο, έτσι όπως τουλάχιστον διαμορφώνεται και εφαρμόζεται στο πλαίσιο λειτουργίας του θεσμού των διεθνών ποινικών δικαστηρίων, αποτελεί ένα πρόσφορο και επαρκές μέσο διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η σχετική κρίση δεν είναι φυσικά δυνατό να διατυπωθεί a priori αλλά μόνο a posteriori, μετά δηλαδή τη μελέτη του θεσμού των διεθνών ποινικών δικαστηρίων.

Σε αυτό το πλαίσιο, το πρώτο κεφάλαιο αφενός ορίζει τις βασικές έννοιες που θα αποτελέσουν τη βάση επί της οποίας θα αξιολογηθεί ο κανονιστικός προσανατολισμός του αναδυόμενου συστήματος διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης και αφετέρου παρουσιάζει την εγκληματολογική προβληματική που το διέπει. Το δεύτερο κεφάλαιο ανασυνθέτει τις προτάσεις και τις απόπειρες δημιουργίας μιας διεθνούς ποινικής δικαιοδοσίας επί τη βάσει της στοχοθεσίας που αρχικώς έφερε στην επιφάνεια ένα τέτοιο σχέδιο, της αντιμετώπισης του φαινομένου της διεθνούς εγκληματικότητας. Το τρίτο κεφάλαιο εστιάζει στον εντοπισμό και την ανάλυση των δογματικών θεμελίων της διαδικασίας εγκληματοποίησης σε διεθνές επίπεδο, κάτι που οδηγεί τελικά τόσο στην οριοθέτηση της έννοιας και του περιεχομένου του διεθνούς ποινικού δικαίου όσο και στην ανάδειξη των βασικών στοιχείων των αρχετυπικών διεθνών εγκλημάτων. Το τέταρτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στις συνέπειες που επισύρει η τέλεση των τελευταίων, που εντάσσονται συστηματικά στο πεδίο της διεθνούς ευθύνης, η οποία είναι διττή και αφορά τόσο τα κράτη όσο και τα άτομα. Τέλος, επιχειρείται απολογιστικά η αξιολόγηση όλων των παραπάνω δεδομένων μέσω της αντιπαραβολής της εμπειρικά παραγόμενης εγκληματολογικής γνώσης, της κανονιστικά κατασκευαζόμενης ποινικής γνώσης και της δικανικά σχηματιζόμενης επίσημης γνώσης γύρω από το φαινόμενο της συστημικής διεθνούς εγκληματικότητας.