Τα σκουλαρίκια της Περσεφόνης

«Ο έρωτας και ο θάνατος, το σκοτάδι και το φως, η κάθοδος και η άνοδος εναλλάσσονται στην ψυχή της γυναίκας από την αρχαιότητα ως τις μέρες απαράλλακτα σφραγίζοντας την ανθρώπινη μοίρα σε μια αναπόφευκτη πορεία προς το «Τέλος» που στη γλώσσα μας σημαίνει σκοπός, ολοκλήρωση μιας πορείας προς την αυτογνωσία, την ανώτερη βαθμίδα της σοφίας…», Αργυρώ Λουλαδάκη.

Η ποιητική συλλογή της Ανδρομάχης Χουρδάκη με τίτλο «Τα σκουλαρίκια της Περσεφόνης» κυκλοφόρησε το 2018 από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς. Την επιμέλεια της έκδοσης ανέλαβε ο Χρήστος Τσαντής, ενώ το σκίτσο του εξώφυλλο ανήκει στον, αρχιτέκτονα και ζωγράφο Χρήστο Χουρδάκη αδελφό της ποιήτριας. Σχεδιάστηκε –όπως αναγράφεται στο δίπτυχο του εξώφυλλου της συλλογής- εν αγνοία της και πολύ γρήγορα σε κάποια ώρα μελέτης των φοιτητικών τους χρόνων και απεικονίζει την ίδια.

Η Α. Χουρδάκη φιλόλογος-εκπαιδευτικός στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αφιερώνει τη συγκεκριμένη συλλογή «Στην ψυχή της γυναίκας» και προλογίζει με ένα πεζό κείμενο έκτασης τριών περίπου σελίδων και τίτλο «Ελευσίνα, Αρχή του Ταξιδιού». Η γυναίκα που φέρνει στον κόσμο την ζωή και συντηρεί τη μνήμη του θανάτου συνδέεται άρρηκτα με βαθύτερη ουσία των Ελευσίνιων μυστηρίων.

Η μικρή Ανδρομάχη μαζί με άλλα γειτονόπουλα εισέρχεται ανυποψίαστη σχεδόν στον ιερό χώρο των μεγάλων μυστηρίων. Παίζει με τα άλλα κορίτσια στολίζοντας τα μαλλιά της με κλαδάκια και λουλούδια και κρεμάει στα αυτιά της γυριστά αποξηραμένα ανθάκια «τα σκουλαρίκια της Περσεφόνης», όπως τα έλεγαν συμμετέχοντας αθελά της στο μύθο της Περσέφασσας και τις οδύνες του.

Ο έρωτας και ο θάνατος, το σκοτάδι και το φως, η κάθοδος και η άνοδος εναλλάσσονται στην ψυχή της γυναίκας από την αρχαιότητα ως τις μέρες απαράλλακτα σφραγίζοντας την ανθρώπινη μοίρα σε μια αναπόφευκτη πορεία προς το «Τέλος» που στη γλώσσα μας σημαίνει σκοπός, ολοκλήρωση μιας πορείας προς την αυτογνωσία, την ανώτερη βαθμίδα της σοφίας.

Η ποιητική γραφή της Α. Χουρδάκη μεστή και πυκνή σε νοήματα ακολουθεί τις νόρμες της μεταπολεμικής ποίησης με υπαρξιακό υπόβαθρο, ενώ παράλληλα διαλέγεται με το μύθο. Κρίνω ενδιαφέρον το γεγονός ότι η αναφορά στο μυθικό παρελθόν στην ποίηση της Α. Χουρδάκη αφενός υιοθετεί παραμέτρους της «μυθικής μέθοδου» που οικειοποιούνται οι ποιητές της γενιάς του 1930, όπως ο Γ. Σεφέρης και ο Γ. Ρίτσος αλλά ταυτόχρονα διαφοροποιείται αισθητά αυτή.

Στην περίπτωση των ποιητών της γενιάς του ’30 ο μύθος λειτουργεί ως πλαίσιο οργάνωσης του μοντέρνου ποιητικού κειμένου αλλά και ως θετική αντίστιξη προς το ιστορικό παρόν που, για τη μοντερνιστική συνείδηση, «είναι ένας κόσμος διαλυμένος, άρρωστος και ναρκωμένος, όπου οι αισθήσεις εξατμίζονται και χάνουν την πραγματικότητά τους μέσα στο χάος των εντυπώσεων» (Έλιοτ, 1973, σ. 33). Ενσωματώνουν στοιχεία του μοντερνισμού και της δραστικότητας που ενέχει η αναβίωση του μύθου έχοντας ως στόχο την καλλιέργεια και ανανέωση της συλλογικής ελληνικής συνείδησης. Η επαφή με το μύθο έχει συγκεκριμένη ιδεολογική στόχευση και αποζητούν σύμφωνα με τους κριτικούς την «ιδεολογική πρωτοκαθεδρία» μέσω της διαμόρφωσης μιας σύγχρονης/μοντέρνας ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης που ενσωματώνει τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Η λειτουργία, ωστόσο της «μυθικής μεθόδου» στο μοντέρνο ποίημα ενέχει δύο πρόσθετες παραμέτρους: αφενός επειδή τα μυθολογικά και τα ιστορικά πρόσωπα και περιστατικά συχνά συνυπάρχουν ή και συμφύρονται αδιακρίτως, παραπέμποντας έτσι τον αναγνώστη σε ένα ενιαίο «μυθο-ιστορικό» παρελθόν· και αφετέρου, επειδή η διάκριση ανάμεσα στο παρόν και σε αυτό το (κατ’ ουσίαν α-χρονικό) «μυθο-ιστορικό» παρελθόν καταργείται επίσης, στο πλαίσιο του μοντερνιστικού «χρονικού συνταυτισμού» (Σεφέρης, 1981, Α’, σ. 335).

Ο «συνταυτισμός» του παρελθόντος με το παρόν διαμορφώνει το μοντερνιστικό «ιστορικό συναίσθημα» (που στην πραγματικότητα είναι σαφώς α-ιστορικό), το οποίο, όπως έγραφε ο Σεφέρης, μοιάζει με την αίσθηση που έχει ένας σύγχρονος άνθρωπος καθώς, τη στιγμή που διαβάζει Όμηρο, «έχει πλάι του τον Οδυσσέα […].

Τοποθετώντας την ποιητική γραφή της Α. Χουρδάκη στον απόηχο της προσέγγισης του μύθου από ποιητές προηγούμενων γενιών θεωρώ ότι προσιδιάζει περισσότερο στην έννοια του χρονικού «συνταυτισμού» με απώτερο στόχο την αναζήτηση του «εαυτού», της υποκειμενικής ύπαρξης, της ατομικής καταγωγής και των ριζών. Κι ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι βρισκόμαστε στην εποχή της μετανεωτερικότητας, όπου η συλλογική ιδεολογία, οι μεγάλες αφηγήσεις τίθενται υπό αμφισβήτηση και σταδιακά υποχωρούν –μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και στα χρόνια που ακολούθησαν- δίνοντας τη θέση τους στη διερεύνηση του ατομικού «εγώ».