Δεύτερη γυναίκα

Στην καρδιά του βιοτεχνολογικού 21ου αιώνα ένα έγκλημα αναστατώνει μια παραθαλάσσια πόλη στο νότο των Βαλκανίων. Θύμα ένας γιατρός διαβόητος για υπερβάσεις δεοντολογικών ορίων στην άσκηση του επαγγέλματός του και δράστις μια υφιστάμενή του στο νοσοκομείο, η οποία συμβαίνει να είναι συγχρόνως και ένα «τέλειο πλάσμα», μια γυναίκα γενετικώς «βελτιωμένη» πριν από τη γέννησή της. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που η γενετική μηχανική, ως νέα βιομηχανία, απευθύνεται πλέον στις μάζες, και η ατομική βελτίωση με κάθε κόστος αποτελεί ύψιστη κοινωνική αξία.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, στην ίδια πόλη, η δράστις του φόνου διαφεύγει ακόμη τη σύλληψη, ενώ ο σύζυγός της έχει καταπέσει, χτυπημένος από μια ανεξιχνίαστη ασθένεια, που περιγράφεται ως ραγδαία γήρανση. Δίπλα του μετακομίζει μια «κοινή», δηλαδή μη βελτιωμένη γυναίκα, που έχει αναλάβει ως ισόβιο καθήκον της την ψυχική ανακούφιση όσων υποφέρουν από τις αλλαγές που επέφερε η πρόοδος στον 21ο αιώνα. Η ερωτική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους, συγκαλυμμένα στην αρχή και υπό το πρόσχημα της θεραπείας του, οδηγεί αυτή τη δεύτερη γυναίκα στην αναζήτηση της πρώτης. Μια αναζήτηση με τελικό στόχο όχι τον εντοπισμό της καταζητούμενης αλλά μια ζωτικής σημασίας διευκρίνιση πάνω στην αληθινή φύση του γενετικώς βελτιωμένου ανθρώπου.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Το μελλοντολογικό μυθιστόρημα, στενά συναρτημένο με την πολιτική αλληγορία, δεν είναι άγνωστη περίπτωση στη νεότερη ελληνική πεζογραφία: από τον μεταπολεμικό «Γρασαδόρο» του Ρένου Αποστολίδη μέχρι το «Πλήθος» του Αντρέα Φραγκιά και τη «Μεγάλη πομπή» του Αλέξη Πανσέληνου, που είδαν το φως της δημοσιότητας μερικά χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση (κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80), η πορεία δείχνει μια μάλλον σταθερή και γόνιμη επαφή με το είδος, μιαν επαφή που την περασμένη χρονιά είδαμε να ανανεώνεται ερεθιστικά με τα μυθιστορήματα «Ο αντίπαλος» του Κώστα Κατσουλάρη και «Σχεδόν σούπερ» της Εύης Λαμπροπούλου. Φυσικά, στις καινούριες γενιές τα αυστηρά περιγράμματα του είδους μάλλον αραιώνουν και τα μοτίβα της αφήγησης αποκτούν μιαν ελαστικότητα, η οποία διευκολύνει να συμπεριληφθούν στο εσωτερικό του πολλά ετερογενή και εκ πρώτης όψεως άσχετα μεταξύ τους στοιχεία -στοιχεία τα οποία, μολονότι στο ρηματικό επίπεδο της δράσης περιορίζουν την εικόνα του μέλλοντος, στη βαθιά δομή του κειμένου δεν παύουν να διατηρούν απαραμείωτο τον τρόμο της αντιμετώπισής του. Στη «Δεύτερη γυναίκα» (τρίτο κατά σειρά μυθιστόρημά της μετά τη «Γειτονιά των καλών κλεφτών» του 1989 και την «Ιδιαιτέρα» του 1998), η Ελιάνα Χουρμουζιάδου χαράσσει σαφέστερα τα δικά της ειδολογικά όρια, συνταιριάζοντας τη μελλοντολογική φόρμουλα με μια ιστορία αστυνομικού μυστηρίου, σε μιαν υπόθεση η οποία εκτυλίσσεται το 2064 και η οποία περιλαμβάνει ολόκληρη την πολιτική, φιλοσοφική και επιστημονική ατζέντα της εποχής μας.



Η απόλυτη παγκοσμιοποίηση



Η κοινωνία στην οποία ζουν οι πρωταγωνιστές τής Χουρμουζιάδου έχει φτάσει στον απόλυτο βαθμό της παγκοσμιοποίησης, διευθύνεται από μιαν απολυταρχική και παντελώς απρόσωπη εξουσία, έχει καταργήσει οποιαδήποτε πολιτική πρόνοιας και αλληλεγγύης, προάγει τη συνεχή (και ανελέητων ρυθμών) εργασία, δοκιμάζει να αντεπεξέλθει σε ένα εξαιρετικά διαταραγμένο οικολογικό περιβάλλον και, το κυριότερο, έχει αναπτύξει στο έπακρο τις δυνατότητες της βιοτεχνολογίας, η οποία παρεμβαίνει με τις πλέον ανήκουστες μεθόδους στον ανθρώπινο οργανισμό: αυξάνει εντυπωσιακά τον μέσο όρο ζωής, ευνοεί τις πιο απίθανες μεταμοσχεύσεις και επεμβαίνει απροσχημάτιστα στη λειτουργία και τις δυνατότητες των γονιδίων, δημιουργώντας τέλειες υπάρξεις και προκαλώντας την ίδια ώρα ένα απροσμέτρητο ταξικό χάος. Τέλειες υπάρξεις και ασύλληπτο ταξικό χάος: αυτό είναι το σχήμα υπό το οποίο καλούνται να συμβιώσουν οι άνθρωποι του 2064 στη «Δεύτερη γυναίκα». Οταν μόνον οι προνομιούχοι βρίσκονται σε θέση να εξασφαλίσουν τη βιολογική τους τελειοποίηση, ο κόσμος δεν μπορεί παρά να χωρίζεται σε ακέραιους και ατελείς, σε πρόσωπα τα οποία έχουν εκ των προτέρων εγγυημένη τη δόξα και τη φήμη, και σε παρίες, οι οποίοι δεν θα ξεφύγουν ποτέ από την αβάσταχτη οικονομική και κοινωνική τους μοίρα.

Ο Raymond Williams το έχει διατυπώσει σοφά: κάθε μελλοντολογικό μυθιστόρημα, κάθε μυθοπλαστική προβολή της τύχης των ανθρωπίνων στο μέλλον δεν είναι παρά η έκφραση του άγχους με το οποίο φορτώνουν τη συνείδησή μας τα προβλήματα του παρόντος. Αυτό συμβαίνει και στο μυθιστόρημα της Χουρμουζιάδου, στο μύθο του οποίου οι ήρωες χωρίζονται σε εκείνους οι οποίοι υπερασπίζονται με πάθος τις κατακτήσεις της επιστήμης και συνεχίζουν χωρίς τον παραμικρό δισταγμό τον αγώνα για τη διεύρυνσή τους, προς την κατεύθυνση της απόλυτης τελειότητας (ο Πέτρος ή ο Χανς), και σε εκείνους οι οποίοι έντρομοι μπροστά στα πιθανά αποτελέσματα μιας τελειότητας η οποία εξισώνεται με τη μηχανική ρύθμιση και την εξαφάνιση της προσωπικότητας προτιμούν να τα καταφέρνουν μόνο με το φυσικό (το αληθινό και αυθεντικό) τους σώμα (η Ιντιάνα και η Ναταλία ή ο Λαμπρινός).



Η παράδοση της σχηματοποίησης



Η σχηματοποίηση, συνδυασμένη με έναν ορισμένο μανιχαϊσμό, που προκύπτει από την ανάγκη της πολιτικής εγρήγορσης ή και της πολιτικής καταγγελίας, είναι μια σχεδόν αναπόφευκτη παράμετρος του μελλοντολογικού μυθιστορήματος. Το ξέρουμε από τους παλαιούς εμπνευστές του, όπως οι πολυσυζητημένοι Φίλιπ Ντικ και Νόρμαν Σπίνραντ, το ξέρουμε και από τους πολύ σύγχρονους κλώνους του, όπως η Μάργκαρετ Ατγουντ στο έργο της «Ορυξ και Κρίεκ», που μεταφράστηκε πρόσφατα και στα ελληνικά (εκδόσεις «Ωκεανίδα», μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου). Μια τέτοια σχηματοποίηση βαραίνει και τη «Δεύτερη γυναίκα», όπου η αφήγηση (κατανεμημένη σε δύο πρωτοπρόσωπους αφηγητές, έναν άντρα και μία γυναίκα) εξηγεί κατ' επανάληψη και αρκούντως κουραστικά στον αναγνώστη τη σημασία της ελεύθερης βούλησης σε ένα σύμπαν όπου ο σιδερένιος νόμος και η ολοκληρωτική ιδεολογία της επιστήμης καταβροχθίζουν και τα τελευταία υπολείμματα ανθρωπιάς. Πρόκειται, παρ' όλα αυτά, για μια σχηματοποίηση, η οποία δεν πνίγει την οικονομία του βιβλίου και δεν τραυματίζει τους χαρακτήρες του. Θα έλεγα, αντιθέτως, πως ιδίως σε ό,τι αφορά τους τρεις βασικούς γυναικείους χαρακτήρες της (την Ντιάνα, τη Ναταλία και τη Φοίβη), η Χουρμουζιάδου έχει προσέξει πολύ τη δουλειά της και έχει συνδέσει οργανικά και εκ των ένδον τις επιλογές, τη στάση και τις αποφάσεις τους με τα σκληρά ζητούμενα της πραγματικότητας η οποία τους περιβάλλει. Και οφείλεται ακριβώς στο στενόχωρο και απίστευτα ασφυκτικό κόσμο αυτών των χαρακτήρων (χαρακτήρες οι οποίοι αγγίζουν κάθε τόσο το όριο της επιβίωσης) το γεγονός ότι η συγγραφέας κατορθώνει να δώσει ζωντανή, καυτή πνοή (μια κυριολεκτικά πύρινη ανάσα) στο ζοφερό μέλλον, το οποίο εικονογραφεί με το μυθιστόρημά της, οπλίζοντάς μας με τη δύναμη όχι μόνον ενός συνεχούς σκεπτικισμού, αλλά και μιας υπόγειας, συγκρατημένης αισιοδοξίας, που υπαινίσσεται πως δεν αποκλείεται στο τέλος να μην οδεύσουν τα πάντα προς την καταστροφή.

Κατά τ' άλλα, εξίσου καλά τα έχει φέρει εις πέρας η Χουρμουζιάδου τόσο ως προς την αποκάλυψη και την αιτιολόγηση του φόνου, ο οποίος συνοδεύει από την αρχή ώς το τέρμα την ιστορία της, όσο και ως προς τη γενικότερη συνοχή της πλοκής της, που δένει ωραία με την αστυνομική ίντριγκα και αναδεικνύει πλαστικά την ψυχική συνθήκη των πρωταγωνιστών, αλλά και των κομπάρσων της. Μια οπωσδήποτε ισορροπημένη και κατά το μεγαλύτερο μέρος της επιτυχής προσπάθεια.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/01/2006