Η ιδιαιτέρα

Η Μαρία, ιδιαιτέρα του μεγαλοβιομήχανου Θεόδωρου Κόντη, είναι τριάντα τεσσάρων χρόνων όταν, εντελώς ξαφνικά, χάνει τη μητέρα της, ενώ κάνουν διακοπές σε ένα αιγιοπελαγίτικο νησί. Αντί να πενθήσει, περιμένει ότι η ζωή της θα βρεί επιτέλους το δρόμο της, σαν ένα ρεύμα που επιστρέφει στην κοίτη του ύστερα από μια μακροχρόνια εκτροπή. "Πάντα κάτι θέλουν, κάτι περιμένουν από σένα, από την πρώτη μέρα", λέει για τους γονείς. "Στην αρχή να μην κλαίς μέσα στη νύχτα όταν βγάζεις δόντια, μετά να διαβάζεις τα μαθήματά σου χωρίς να τους σκοτίζεις, αργότερα να μην παίρνεις αποβολές και να μην αργείς τα βράδια, ύστερα να τους φέρεις κι ένα πτυχίο για το κάδρο στον τοίχο και να βρείς μια δουλειά της προκοπής, καθώς επίσης και να διαλέξεις ένα καλό ταίρι και να τους κάνεις εγγόνια. Δεν παύουν ποτέ να ζητάνε. Κι εσύ τα κάνεις όλα όπως θέλουν, για να φτάσεις στο τέρμα, όπου θα έχεις τα δικά σου παιδιά για να τους πιεις το αίμα". Πώς μπορεί μια κόρη που μιλάει και σκέφτεται έτσι να
εκπληρώσει τελικά τα όνειρα της μητέρας της, ιδίως όταν σε όλη της τη ζωή προσπαθεί για το αντίθετο; Και ο δρόμος αυτός την οδηγεί στο απόγειο της δόξας για τις απανταχού ιδιαιτέρες ή σε μιαν αναπόδραστη επιστροφή στο οικογενειακό της παρελθόν;







ΚΡΙΤΙΚΗ




Η Ελιάνα Χουρμουζιάδου εμφανίστηκε στα γράμματά μας το 1989, με τη «Γειτονιά των καλών κλεφτών», ένα αξιοπρόσεκτο πεζογράφημα που, χωρίς να την καθιερώνει, υποχρέωνε εμάς, τους αναγνώστες, να συγκρατήσουμε το όνομά της και να περιμένουμε την επόμενη δουλειά της. Πέρασαν εννέα χρόνια ως τη δημοσίευση της «Ιδιαιτέρας» και το αποτέλεσμα ξεπέρασε κατά πολύ τις προσδοκίες μας. Το διάστημα που χωρίζει τα δύο βιβλία φαίνεται πως ήταν ικανός χρόνος ωρίμανσης, βιωματικής και συγγραφικής. «Η ιδιαιτέρα» είναι ένα στιβαρό μυθιστόρημα, γραμμένο με σταθερό χέρι, από συγγραφέα που ασκεί πλήρη έλεγχο στο θεματικό της υλικό και στην αφηγηματική της τεχνική. Η άνεση και η σιγουριά με την οποία χειρίζεται την τελευταία εντυπωσιάζει τον αναγνώστη, τον περισσότερο ή λιγότερο απογοητευμένο από τη χαλαρότητα σύνθεσης και γραφής πολλών μυθιστορημάτων των τελευταίων ετών.

Ο μύθος της «Ιδιαιτέρας». ενώ δεν είναι κοινότοπος, δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εξεζητημένος, αν και δεν στερείται πρωτοτυπίας. Μια γυναίκα 34 ετών χάνει ξαφνικά τη μητέρα της και μένει μόνη, αντιμέτωπη με τη ζωή και το μέλλον της. Πριν από χρόνια έχασε, κατά κάποιον τρόπο, τον πατέρα της. Εναν ναυτικό που ταξίδευε συνεχώς και που κάποια στιγμή εξαφανίζεται εξαιτίας των προβληματικών του σχέσεων με τη γυναίκα του, την ωραία Σαβίνα. Η Μαρία εγκαταλείπει τις νομικές της σπουδές σε ηλικία 20 ετών και πιάνει δουλειά ως ιδιαιτέρα ενός μεγαλοεπιχειρηματία, με τον οποίο τη συνδέει συγγένεια εξ αγχιστείας. Εχει κλείσει 14 χρόνια σε αυτή τη θέση όταν η μητέρα πνίγεται σε ένα ναυάγιο ιστιοπλοϊκού στ' ανοιχτά της Πάτμου.

Εγραψα πιο πάνω πως η ηρωίδα βρίσκεται αντιμέτωπη με το μέλλον της. Για την ακρίβεια ο θάνατος της Σαβίνας αναγκάζει τη Μαρία να αντιμετωπίσει το παρελθόν της. Ενα παρελθόν που μισομαντεύει αλλά που ασύνειδα αρνείται να σκαλίσει και να φωτίσει. Ο θάνατος της μητέρας, με την οποία οι σχέσεις της ηρωίδας είναι άλλοτε παγερές και άλλοτε τεταμένες, πηγή δυσφορίας και για τις δύο, αλλά που καμιά τους δεν τολμά να σπάσει, γίνεται το έναυσμα ενός υπομανιακού πάθους της κόρης να ανακαλύψει τα μισοκρυμμένα μυστικά της οικογένειας (και είναι απίστευτο πόσα μυστικά μπορεί να κουκουλώνει μια οικογένεια). Αφορμή της πυρετώδους αναδίφησης του παρελθόντος είναι ένα κουτί με φωτογραφίες που η Σαβίνα δεν είχε φροντίσει να εξαφανίσει. Μερικές από αυτές στερούν από την κόρη το πρόσχημα της αοριστίας κάποιων παιδικών αναμνήσεων που της είχε επιτρέψει ως τότε την απώθηση· την αναγκάζουν να διερευνήσει το σκοτεινό ή γκρίζο παρελθόν.

Η 34χρονη Μαρία, το ευαίσθητο και έξυπνο κορίτσι με το τραυματικό παρελθόν ­ ο πατέρας την εγκαταλείπει και η μάνα την απορρίπτει ­ έχει αναπτύξει μιαν άκρως ενδιαφέρουσα και περίπλοκη προσωπικότητα. Η συγγραφέας δικαιούνται να νιώθει υπερήφανη για τη δημιουργία μιας σημαντικής μυθιστορηματικής ηρωίδας που είναι συνάμα και η αφηγήτρια της ιστορίας της· ακριβέστερα, ο άξονας γύρω από τον οποίο στρέφεται όλο το μυθιστόρημα. Δυναμικό κορίτσι, με απίστευτα αποθέματα αντοχής στη δουλειά, τελειομανής, που με τη συνέπειά της κατακτά τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη του προϊσταμένου της, του προέδρου ενός μεγάλου ομίλου επιχειρήσεων. Τη θέση αυτή η Μαρία την προστατεύει με πείσμα, τοποθετημένη σταθερά σε στάση άμυνας απέναντι στους συναδέλφους της, απέναντι στον καθένα που εκ των προτέρων συνιστά δυνάμει απειλή. Ακόμη και έναν ή δύο στενούς φίλους της ουδέποτε θα τους εμπιστευτεί ανεπιφύλακτα. Οπως είναι ευνόητο, ένα τέτοιο άτομο διαθέτει υψίστου βαθμού αυτοσυνειδησία ­ είναι το βασικό της όπλο. Και ενώ μέσα της νιώθει στρείδι, όπως λέει, προς τα έξω εμφανίζει την εικόνα ενός πειθαρχημένου, σχεδόν υποταγμένου, καλόβουλου κοριτσιού.

Η αυλαία του μυθιστορήματος ανοίγει με τον θάνατο της Σαβίνας και την ανακάλυψη των αποκαλυπτικών φωτογραφιών και κλείνει, ύστερα από τρεις μήνες, με την πρόταση γάμου που της κάνει ο προϊστάμενός της, ο πανίσχυρος πρόεδρος του ομίλου επιχειρήσεων Κόντη. Ο σύντομος χρόνος του αφηγηματικού παρόντος τέμνεται συνεχώς από τον μεγάλης διάρκειας χρόνο του παρελθόντος, του οικογενειακού παρελθόντος, ζώντων, θανόντων, παρόντων ή απόντων προσώπων, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σφράγισαν τη ζωή της ηρωίδας. Το ενδιαφέρον, για τον κριτικό αναγνώστη, δεν βρίσκεται μόνο στην αποκάλυψη της προϊστορίας αλλά, κυρίως θα έλεγα, στη δεξιοτεχνία με την οποία η συγγραφέας χειρίζεται αυτές τις τομές, στον τρόπο με τον οποίο η αφήγηση περνάει από το ένα χρονικό επίπεδο στο άλλο, στη μαεστρία με την οποία κινείται από επεισόδιο σε επεισόδιο, από πρόσωπο σε πρόσωπο, από τη μια κατάσταση στην άλλη, με επίκεντρο πάντα την οικογένεια της Μαρίας, την όμορφη μάνα και τις ερωτικές ατασθαλίες της, τις σχέσεις της οικογένειάς της με την οικογένεια Κόντη, με την οποία συμπεθεριάζουν όταν η επίσης όμορφη αδερφή της Σαβίνας, η Νανά, παντρεύεται τον μεγαλύτερο αδερφό του σημερινού προέδρου, παρά την αντίδραση της πανίσχυρης και συντηρητικής οικογένειας.

Η συγγραφέας, από τα πρώτα κεφάλαια του μυθιστορήματος, έχει θέσει όλα τα θέματα που σταδιακά, χωρίς βιασύνη αλλά και χωρίς αναιτιολόγητη βραδυπορία θα αναπτύξει στα επόμενα, καθώς η έρευνα της ηρωίδας της προχωρεί σε όλο και μεγαλύτερο βάθος. Θεωρώ αφηγηματικό της επίτευγμα το ότι ο ειδοποιημένος αναγνώστης δεν παύει να αναμένει με αμείωτη περιέργεια την εξέλιξη της ιστορίας, αν και το ενδιαφέρον του για το μυθιστόρημα δεν στηρίζεται στο σασπένς· απλώς η βαθμιαία αποδέσμευση των πληροφοριών γίνεται με εξαιρετικά έντεχνο τρόπο. Το ενδιαφέρον του αναγνώστη το παγιδεύουν τα πρόσωπα του μυθιστορήματος ­ καλοσχεδιασμένα και ζωηρά, πειστικά ζωγραφισμένα ­ και οι καταστάσεις τους, συνηθισμένες ή ασυνήθιστες, τυλιγμένες σε ένα πέπλο μυστηρίου που, όπως ήδη σημείωσα, ανασύρεται βαθμηδόν.

Αποκαλύπτεται κατ' αρχάς ο παππούς της ηρωίδας από το σόι της μάνας της, ένας ευκατάστατος αστός που χάνει την περιουσία του στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου λόγω της ανάμειξής του στο κίνημα της Αριστεράς. Οι κόρες του, Σαβίνα και Νανά, κρύβουν επιμελώς τον άτυχο παππού γιατί το συμπεθεριό με τους Κόντηδες απαιτεί πλήρη απόσβεση του επιλήψιμου παρελθόντος του. Παρά ταύτα οι Κόντηδες, που δέχονται απρόθυμα τη Νανά, απορρίπτουν εντελώς τη Σαβίνα και μόλις και μετά βίας ανέχονται τη μικρή Μαρία, για χάρη της εξαδέλφης της και εγγονής τους. Η μικρή Μαρία θα εισπράξει τις επισκέψεις της στην έπαυλη των Κόντηδων ως εξόχως ταπεινωτική εμπειρία. Την ταπείνωσή της επαυξάνει ο ύποπτος βίος της μητέρας της, οι ερωτικές της περιπέτειες, ο δεσμός της με έναν νεαρό κατά 15 χρόνια νεότερό της, η πλήρης κοινωνική της απομόνωση. Μητέρα και κόρη κλείνονται στο μοναδικό απομεινάρι της μεγάλης πατρικής περιουσίας, ένα νεοκλασικό σπίτι στην Καστέλλα, που ελλείψει χρημάτων για τη συντήρησή του φθείρεται και ερειπώνεται, όπως και η ένοικός του, η άλλοτε πανέμορφη Σαβίνα, την οποία πλέον συντηρεί η θεληματική και αγέρωχη κόρη. Στα χρόνια που η μάνα φθείρεται η Μαρία ενηλικιώνεται, σιωπηρά και επίμονα οργανώνει τον ασυμβίβαστο χαρακτήρα της, σταθεροποιεί το κύρος της και επιβάλλει την προσωπικότητά της.

Το τρίμηνο της σύντομης έρευνάς της για το παρελθόν της μητέρας της θα επιβεβαιώσει μεν τις χειρότερες υποψίες της, θα κλείσει όμως με τον όχι απροσδόκητο προσωπικό της θρίαμβο. Ο Θεόδωρος Κόντης, ο πανίσχυρος πρόεδρος, θα τη ζητήσει σε γάμο. Εναν γάμο που αποφασίζει λιγότερο από έρωτα και περισσότερο από εκτίμηση. Εναν γάμο που θα εγκρίνει και η τρομερή μάνα του, το φόβητρο των παιδικών χρόνων της Μαρίας. Εναν γάμο που η ηρωίδα δεν κέρδισε με γαλιφιές ή ραδιουργίες αλλά «με το σπαθί της», όπως λέμε, και που, συνεπής με τον χαρακτήρα της, θα διαπραγματευθεί με επαγγελματική ψυχραιμία ­ θα απαιτήσει ακόμη και γραπτό συμβόλαιο! Στο μεταξύ ο θάνατος της μητέρας και τα κληρονομικά ζητήματα που ως εκ τούτου ανακύπτουν οδηγούν σε αναζήτηση του αγνοούμενου πατέρα. Μια σύντομη τηλεφωνική επικοινωνία ανάμεσα σε πατέρα και κόρη θα αποκαλύψει μια βαθιά θαμμένη αμοιβαία τρυφερότητα. Τόσο μόνο. Μια μικρή αχτίδα συναισθήματος σε έναν κόσμο αδυσώπητα σκληρό... Οχι, η Ελιάνα Χουρμουζιάδου δεν οδηγεί την ιστορία της σε γλυκερό happy end. Ο θρίαμβος της Μαρίας μοιάζει περισσότερο με αργοπορημένη εκδίκηση παρά με εύκολα κερδισμένη ευτυχία. Και η μορφή της αναδεικνύεται ως μία από τις πιο εντυπωσιακές γυναικείες φυσιογνωμίες της σύγχρονης μυθιστοριογραφίας μας.



Σπύρος Τσακνιάς

ΤΟ ΒΗΜΑ, 17-05-1998