Η Στρατιωτική ζωή στη νεοελληνική λογοτεχνία

Έκδοση Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων

Από τα μέσα του 19ου αιώνα έως σήμερα η στρατιωτική ζωή έγινε πολλές φορές αντικείμενο έμπνευσης των συγγραφέων μας, των πεζογράφων κυρίως αλλά και των ποιητών. Μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για ένα ιδιαίτερο είδος της νεοελληνικής λογοτεχνίας που έχει χαρακτηριστεί ως «λογοτεχνία του στρατώνα»; Και αν ναι, ποιά είναι η φυσιογνωμία της; Από ποιές διαδρομές περνάει; Οι διαδρομές αυτές συναντούν τις ιστορικές και κοινωνικές διαδρομές της χώρας και σε τι βαθμό επηρεάζονται; Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας επιχειρεί μια περιδιάβαση στις λογοτεχνικές στρατιωτικές σελίδες από το 1870 που κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι έως το τέλος του 20ού αιώνα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο στρατός: ένας κόσμος ερμητικά ανδρικός, άγριος και καταπιεστικός, στοιχειωμένος από τα ορμέμφυτα της αγέλης. Και οι συγγραφείς: η ιδεολογία, τα βιώματα, η οπτική τους. Η μονογραφία της Έλενας Χουζούρη που κυκλοφόρησε υπό την αιγίδα του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων, ιδρύματος που δραστηριοποιείται στο πλαίσιο του υπουργείου Εθνικής Αμυνας, αναλύει αυτούς τους δύο άξονες, εντοπίζει τα σημεία όπου συνταντώνται και επιχειρεί να βγάλει κάποια πρώτα συμπεράσματα για τη λεγόμενη «λογοτεχνία του στρατώνα». Ως σημείο εκκίνησης της χρησιμεύει το κλασικό και από πολλές απόψεις θεμελιακό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι. Για να περάσει εν συντομία την περίοδο του Μεσοπολέμου, του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της εμφύλιας σύρραξης και να καταλήξει στον κύριο όγκο του υλικού της που αφορά τη μεταπολεμική περίοδο, από το 1950 ώς σήμερα. Από τη νουβέλα-ορόσημο του Νίκου Κάσδαγλη Οι κεκαρμένοι (1959) ως το πιο πρόσφατο σε αυτή τη θεματική αλληλουχία Υψος των περιστάσεων του Χρήστου Χωμενίδη (1995) οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες στην Ελλάδα και φυσικά το πλαίσιο λειτουργίας του ελληνικού στρατού γνώρισαν σαρωτικές αλλαγές. Πλήθος συγγραφείς μετέγραψαν λογοτεχνικά και κατέθεσαν τις εμπειρίες τους: Βασιλικός, Κουμανταρέας, Χριστιανόπουλος, Χάκκας, Ιωάννου, Κοτζιάς, Κοντός, Ξεξάκης, Μανιώτης, Δοξιάδης, Χαριτόπουλος, Αβραμίδης, Δαμιανίδης, Σφυρίδης, Ασλάνογλου, Παπαδημητρακόπουλος, Κάτος, Αθανασόπουλος, Γκόρπας, Καζαντζής, Σαββίδης, Σουρούνης, Βασιλειάδης, Γρηγοριάδης, Τσιαμπούσης, Ακρίβος, Καπερνάρος, Ρουσοχατζάκης κ.ά. Η συντριπτική πλειονότητα, βέβαια, άνδρες. Μόνο δύο γυναίκες τόλμησαν να εισβάλουν στο άβατο της «στρατιωτικής» λογοτεχνίας: η Κατερίνα Ζαρόκωστα με το μυθιστόρημά της Καθαρό χάδι και η Μαρία Σκιαδαρέση με τη νουβέλα Και νεκρούς ανασταίνει. Ενδιαφέρον θα είχε αν υπήρχαν περισσότερες αναφορές γυναικών συγγραφέων πάνω στον στρατό - θα μπορούσαμε έτσι να στοιχειοθετήσουμε με μεγαλύτερη επάρκεια την αντίδραση του γυναικείου ψυχισμού απέναντι σε αυτόν τον εξόχως «αρσενικό» θεσμό.

Συμπλήρωμα του βιβλίου το τρυφερό και συνάμα «ηρωικό» φωτογραφικό παράρτημα, με στρατιωτικά ενσταντανέ πολλών δόκιμων λογοτεχνών μας, από τον καιρό που υπηρετούσαν τη θητεία τους στις γραμμές των πρόσω ή στα έμπεδα της βασικής εκπαίδευσης.

Δ. ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ , 13-01-2002