Δοκίμια

Δοκίμια και απόψεις του γνωστού Ντίνου Χριστιανόπουλου πάνω σε θέματα τέχνης, ποίησης, λογοτεχνίας αλλά και στάσης ζωής, που αναδεικνύουν το λαμπρό του ήθος και πνεύμα, συχνά και με καυστικό ύφος.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ένα συγγραφικό έργο ανθεί ή δεινοπαθεί, τουλάχιστον βραχυχρόνια, σύμφωνα με την προσωπικότητα του δημιουργού του. Παραδειγματική περίπτωση αυτού του κανόνα είναι ο Ντ. Χριστιανόπουλος. Την τελευταία εικοσαετία, συνεντεύξεις και ομιλίες του ερεθίζουν τα πνεύματα, ωθώντας άλλους συγγραφείς σε οργίλες αντιδράσεις έως λιβέλους. Με αποτέλεσμα να γίνεται πολύς λόγος για τον Ντ. Χριστιανόπουλο αλλά σχετικά περιορισμένος για το έργο του. Κατά τη γνώμη μας, το αφήγημά του «Πίσω απ' την Αγια-Σοφιά», που εκδόθηκε το 1997, ιδίως η επίτομη έκδοση των ποιημάτων του το 1998 δεν σχολιάστηκαν στην έκταση που αυτά καθεαυτά δικαιούνται. Αντ' αυτού έγινε κυρίως δημοσιογραφική κατανάλωση των πρόσφατων ποιημάτων του, «Η πιο βαθιά πληγή»· ένα 14σέλιδο που κυκλοφόρησε πέρυσι από τις εκδόσεις της «Διαγωνίου» με πατριωτικά ποιήματα, όπως χαρακτηρίζονται από τον ίδιο τον ποιητή.

Οξύφωνος και κατηγορηματικός στις απόψεις του ο Ντ. Χριστιανόπουλος, μιλώντας δημοσίως με την ίδια γλώσσα που είθισται να χρησιμοποιεί κανείς μόνον κατ' ιδίαν, δίνει αρκετές αφορμές ώστε να θεωρείται από τους περισσότερους υβριστής ιερών και οσίων. Ακριβέστερα, πρόκειται για ένα είδος ουαϊλδικού δόκτορος Χάιντ και κυρίου Τζέκιλ, όπου τον κύριο Τζέκιλ φαίνεται να αντιλαμβάνονται οι Αθηναίοι και τον δόκτορα Χάιντ οι Θεσσαλονικείς.

Σε κάθε περίπτωση, ένα προτέρημα που εχθροί και φίλοι αναγνωρίζουν στον Χριστιανόπουλο είναι η τακτικότητα που φθάνει στα όρια της τελειομανίας. Οπότε και δεν αποτελεί έκπληξη το νοικοκύρεμα των δημοσιεύσεών του. Μετά την αυτοβιογράφησή του, το 1993, και την οριστικοποίηση πέρυσι του σώματος των ποιημάτων του, εφέτος αποφασίζει να βάλει τάξη στα δοκίμιά του.

Ένας καλαίσθητος τόμος είναι το υπ' αριθμόν 22 «μπιλιέτο» των ομώνυμων εκδόσεων, που έχουν αφιερώσει κι άλλα «μπιλιέτα» στον Ντ. Χριστιανόπουλο. Στον τόμο συσσωματώνονται τέσσερα βιβλία που εκδόθηκαν μέσα στην τελευταία 35ετία. Όσο για τον τίτλο «δοκίμια», που επιλέγει ο Ντ. Χριστιανόπουλος, αντί «κριτικές» ή «μελετήματα», μάλλον δείχνει την όλως ιδιαίτερη εκτίμηση που τρέφει στο είδος δοκίμιο, όπως άλλωστε δηλώνει και σύντομο πεζό που περιλαμβάνει στον τόμο, με τίτλο «Τι είναι δοκίμιο;»

«Το δοκίμιο είναι στοχασμός που μουσκεύει μέσα στην αδιάκοπη παλίρροια της καρδιάς» και, κατά συνέπειαν, «έχει περισσότερο λογοτεχνικό και λιγότερο φιλολογικό χαρακτήρα». Μια θεώρηση του δοκιμίου που βρίσκεται σε συμφωνία με τις απόψεις του Τεοντόρ Αντόρνο, όπως διατυπώνονται σε ένα παλαιότερο κείμενό του, «Το δοκίμιο ως είδος», που πρόσφατα κυκλοφόρησε αυτοτελώς στα ελληνικά από τις εκδόσεις Έρασμος. Αλλωστε το πρώτο και μεγαλύτερο σε έκταση από τα τέσσερα βιβλία που ενοποιεί ο παρών τόμος φέρει και αυτό τον τίτλο «Δοκίμια. Σειρά πρώτη».

Αυτό το πρώτο βιβλίο, έκδοση του 1965, αποτελείται από 11 κριτικές παρουσιάσεις του έργου ισάριθμων ποιητών της Θεσσαλονίκης. Το 1957 άρχισε ο Ντ. Χριστιανόπουλος να μελετά τους θεσσαλονικιούς ποιητές που καλύπτουν την περίοδο 1931-1954. Οι κριτικές του δημοσιεύονταν στο περιοδικό «Διαγώνιος», κυρίως, την πρώτη περίοδο, 1958-1962. Στην τελική έκδοση τα κείμενα συμπληρώνονται με μεταγενέστερες παρατηρήσεις που φθάνουν ως το 1971, οπότε, κατά την εκτίμηση του Ντ. Χριστιανόπουλου, οι 11 ποιητές έχουν πια δώσει το σημαντικότερο κομμάτι του έργου τους. Πρόκειται για τους Γ. Θ. Βαφόπουλο, Ζ. Καρέλλη, Ν. Γ. Πεντζίκη, Γ. Θέμελη, Τ. Βαρβιτσιώτη, Γ. Ξ. Στογιαννίδη, Μ. Αναγνωστάκη, Κλ. Κύρου, Π. Κ. Θασίτη, Ν. Α. Ασλάνογλου και Γ. Ιωάννου.

Σε αυτούς θα περιμέναμε, στην πρόσφατη αναθεώρηση, να προσθέσει τουλάχιστον έναν ακόμη, τον Θανάση Φωτιάδη, για τον οποίο και έχει γράψει εκτενή κριτική παρουσίαση σε κατοπινά τεύχη της «Διαγωνίου». Αξιοσημείωτο είναι ότι ένας κατ' εξοχήν φιλόλογος, ο Ξ. Α. Κοκόλης, όταν το 1979 εκδίδει το βιβλίο του «Δώδεκα ποιητές. Θεσσαλονίκη 1930-1960» συμπεριλαμβάνει τους αυτούς 11 ποιητές, με δωδέκατο τον ίδιο τον Ντ. Χριστιανόπουλο. Παρά την εντύπωση του εμπαθούς που έχει δημιουργήσει ο Ντ. Χριστιανόπουλος, τα συγκεκριμένα κείμενα, σε συνδυασμό με την εποχή που γράφτηκαν, δείχνουν έναν μάλλον αντικειμενικό κριτή με ανεπτυγμένη διαίσθηση. Οι επισημάνσεις του συμφωνούν με αυτές του Ξ. Α. Κοκόλη, όπως και με άλλων έγκυρων κριτικών. Μόνο που ο Ντ. Χριστιανόπουλος υπογραμμίζει, χωρίς αβρότητες, και τα, κατά την εκτίμησή του, αδύνατα σημεία.

Στη δεύτερη ενότητα, «Το επ' εμοί», ο Ντ. Χριστιανόπουλος παρουσιάζει και κρίνει το έργο του. Παραδόξως δεν κάνει λόγο για τις φιλολογικές εργασίες του, ούτε καν για τις εκτεταμένες και σημαντικές, ιδίως για τον βορειοελλαδικό χώρο, βιβλιογραφικές δημοσιεύσεις του. Μάλλον αναβάλλει για ένα προσεχές βιβλίο όσες δουλειές του δεν έχουν, έστω και εν μέρει, λογοτεχνικό χαρακτήρα. Αν συγκρίνουμε τις αυτεκτιμήσεις του με τις αποτιμήσεις άλλων κριτικών, παρατηρούμε ότι στέκεται σχετικά αμερόληπτος, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει βιωματικές εξηγήσεις για ποιήματα και πεζά. Προφανώς δείχνει στοργή και βάσανο για τα γραπτά του, όπως φαίνεται και στα επί μέρους σχόλια για κάποια ποιήματά του, όχι όμως έπαρση.

Η τρίτη ενότητα επιγράφεται «Εναντίον». Κείμενα αρχών τα χαρακτηρίζει ο Ντ. Χριστιανόπουλος, γραμμένα υπό μορφή διακήρυξης δέκα σημείων μετά προσθηκών. Το πρωτότυπο στην περίπτωση του Ντ. Χριστιανόπουλου είναι ότι η ως σήμερα στάση του εν πολλοίς φαίνεται να καθορίζεται από αυτές τις διόλου αυτονόητες αρχές. Για παράδειγμα, είναι εναντίον των τιμητικών διακρίσεων, των λογοτεχνικών συντάξεων και των χρηματικών επιχορηγήσεων. Στην πράξη, κλείνει τη «Διαγώνιο» αρνούμενος την κρατική εξάρτηση. Επίσης τάσσεται εναντίον των πάσης φύσεως φεστιβάλ. Στην πράξη, δεν συμμετέχει στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα Θεσσαλονίκη. Δεν είναι και πολλοί αυτοί που κλείνουν τα παράθυρά τους στα εκάστοτε αναζωογονητικά ρεύματα αέρος εξ Εσπερίας.

Το τέταρτο βιβλιάριο, το οποίο και συμπληρώνει τον τόμο, τιτλοφορείται «Με τέχνη και με πάθος» και εκδόθηκε αυτοτελώς το 1988. Σύντομα κείμενα, μάλλον μικρά πεζά παρά δοκίμια, στα οποία ο Ντ. Χριστιανόπουλος αδελφώνει τους διάσημους της τέχνης με τους ταπεινούς, όλους όσοι τον γοήτευσαν και τον επηρέασαν. Τελικά το σφάλμα του Ντ. Χριστιανόπουλου, αν μπορούμε να κάνουμε λόγο για σφάλμα, ίσως βρίσκεται στην καταπάτηση μιας από τις αρχές του: είναι εναντίον των εφημερίδων, ωστόσο δεν κρατιέται σε απόσταση ασφαλείας από τους «δημοσιογραφίσκους».



Μάρη Θεοδοσοπούλου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-07-1999