Τα παλιά βιβλιοπωλεία της Θεσσαλονίκης

ΚΡΙΤΙΚΗ




Μπορεί ο Ντίνος Χριστιανόπουλος τα τελευταία χρόνια να προβάλλει υπέρ το δέον τις επιδόσεις του στο τραγούδι και γι' αυτό δικαίως να επικρίνεται, ωστόσο ακόμη και οι πιο φανατικοί επικριτές του αναγνωρίζουν το μεράκι του για την πνευματική ζωή της γενέθλιας πόλης του. Τελευταία του προσφορά στην πόλη ένα κομψό τομίδιο με τον ενδεικτικό τίτλο Τα παλιά βιβλιοπωλεία της Θεσσαλονίκης, μια διεξοδική και ευαίσθητη ματιά στα βιβλιοπωλεία που γνώρισε ο ποιητής, ως έφηβος και φοιτητής, την εικοσαετία 1938-1958. Ο Ντ. Χριστιανόπουλος μνημονεύει συνολικά εννέα φίρμες: «Βαγουρδή και Παπαχρίστου», «Το βιβλιοπωλείο της Ζωής», «Ο Ξενοφών», «Παπαδόπουλου-Μιχαλόπουλου», «Πικοπούλου-Διαμαντοπούλου», «Ο Πυρσός», «Αφοί Συρόπουλοι», «Ζαχαρόπουλος» και «Μόλχο». Από αυτό το τελευταίο θα ήθελα να ξεκινήσω και τη δική μου αναφορά, αφού ήταν και το μόνο που γνώρισα. Με οδήγησε ως εκεί και με «ξενάγησε» ­ προ εικοσαετίας ­ ο ίδιος ο Ντ. Χριστιανόπουλος, για να προμηθευτώ το βιβλίο του Ν. Παπαχατζή Μνημεία της Θεσσαλονίκης. Το βιβλιοπωλείο του Μόλχο λειτουργεί ακόμη και είναι το αρχαιότερο της πόλης. Πρωτάνοιξε το 1888 και ως σήμερα αριθμεί τέσσερις γενιές διευθυντών. Το ίδρυσε η οικογένεια Μόλχο ­εβραϊκής καταγωγής­ και, παρ' ότι καταστράφηκε από τους ναζιστές κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αναδύθηκε από τις στάχτες πιο ενημερωμένο και καλύτερο.

Στο πόνημά του μάλιστα ο Χριστιανόπουλος αποκαλύπτει και μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: η οικογένεια Μόλχο διατηρούσε προπολεμικά αλληλογραφία με τον μεγάλο τσέχο συγγραφέα Φραντς Κάφκα! Δυστυχώς τα περισσότερα γράμματα χάθηκαν, μαζί με τους παραλήπτες τους.

Αξιολογώντας τη συνολική προσφορά των παλιών βιβλιοπωλείων ο Χριστιανόπουλος βάζει δύο ενδιαφέροντα κριτήρια: α) πόσο καλά ήταν ενημερωμένα για την ελληνική και την ξένη βιβλιοπαραγωγή· β) κατά πόσον πρόβαλλαν τη λογοτεχνική παραγωγή της Θεσσαλονίκης, ενθαρρύνοντας τους ντόπιους δημιουργούς. Και στα δύο κριτήρια ουσιαστικά ανταποκρίνονταν μόνο δύο καταστήματα, των «Αφών Συρόπουλου» και ο «Πυρσός» του Γιώργου Βοσνιάδη, αλλά ο τελευταίος βαρύνεται με ένα ασυγχώρητο ατόπημα: ως γερμανοτραφής διανοούμενος συνεργάστηκε στην Κατοχή με τους Γερμανούς και, όπως βεβαιώνει ο Χριστιανόπουλος, συμμετείχε στη διάλυση και τη λεηλασία του «Μόλχο».

Αντιθέτως ο βιβλιοπώλης Αλέκος Συρόπουλος φαίνεται πως όχι μόνο πληροί και με το παραπάνω τα δύο κριτήρια που προαναφέραμε αλλά και ένα τρίτο το οποίο δεν αναγράφεται αλλά υπονοείται: την προοδευτικότητα και τη μεγάλη ουμανιστική παιδεία. Ο Συρόπουλος ήταν ο πρώτος που έφερε προπολεμικά τα «Ποιήματα» του Καβάφη στη Θεσσαλονίκη, ο πρώτος που προχώρησε σε επιμελημένες λογοτεχνικές εκδόσεις, ο πρώτος που παρουσίασε το έργο του Ρίλκε, του Χάσεκ αλλά και βορειοελλαδιτών δημιουργών όπως ο Βαφόπουλος και ο Βασιλικός.

Την παράδοση του Συρόπουλου συνεχίζουν σήμερα στη Θεσσαλονίκη σημαντικά βιβλιοπωλεία όπως «Ο Ραγιάς», «Ο Λοξίας», «Ο Ιανός», «Ο Μπαρμπουνάκης», «Ο Παρατηρητής», ο «Προμηθέας» κ.ά., που προβάλλουν με θέρμη το λογοτεχνικό βιβλίο και τους συγγραφείς. Εξάλλου η πόλη τώρα είναι ένα σύγχρονο εμπορικό κέντρο το οποίο δεν υπολείπεται σε τίποτα της Αθήνας.

Τελειώνοντας αυτή την αξιόλογη κατάθεση του Ντ. Χριστιανόπουλου, δύο ενστάσεις που αφορούν κάποιες εμμονές του συγγραφέα. Πρώτον, η Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, το καλύτερο ίσως λογοτεχνικό περιοδικό των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, δεν ήταν «... όργανο της κλίκας Σεφέρη - Ελύτη - Κατσίμπαλη» γιατί απλούστατα τέτοια κλίκα δεν υπήρξε ποτέ αφού οι σχέσεις Σεφέρη - Ελύτη, ιδίως τη δεκαετία του '50, δεν ήταν οι... ιδανικές. Ως όργανο του Βρετανικού Συμβουλίου, το περιοδικό μάλλον κρατήθηκε πάνω από τις συντεχνιακές μας μικρότητες. Δεύτερον, θεωρώ το λιγότερο άτυχο τον παραλληλισμό ­ στη σελίδα 27 ­ του ποιητή Αθανάσιου Κυριαζή με τον Μιλτιάδη Μαλακάση. Η γλυκανάλατη στιχουργία του πρώτου δεν μπορεί με τίποτα να σταθεί δίπλα στον «Τάκη Πλούμα», για να αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα από το έργο του Μαλακάση.

Ωστόσο οι μικροενστάσεις που μπορεί να υπάρχουν για κάποιες κρίσεις του Χριστιανόπουλου δεν ακυρώνουν το όλο εγχείρημα, που ευχόμαστε να βρει μιμητές στην Αθήνα αλλά και στις μεγάλες επαρχιακές πόλεις, όπου δεκάδες ιστορικά βιβλιοπωλεία δίνουν τη δική τους μάχη επιβίωσης.

ΝΙΚΟΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-11-1999