Το τίμημα του Εμφυλίου

Άκρως ενδιαφέρουσα μελέτη για τις τραγικές συνέπειες που κληροδότησε ο ελληνικός εμφύλιος 1946-49 στην Ελλάδα. Ο συγγραφέας φιλοδοξεί το βιβλίο του να συμβάλλει στην εθνική μας αυτογνωσία, ώστε να αποφύγουμε στο μέλλον παρόμοιες εμφύλιες αδελφοκτόνες εξοντώσεις. Χρησιμοποιώντας εργαλεία από την οικονομική επιστήμη κάνει ξεκάθαρο σε κάποιον, ακόμα και στον πιο αδαή περί τα οικονομικά, να αντιληφθεί τις ολέθριες επιπτώσεις που είχε σε οικονομικό, κοινωνικό , πολιτικό και θεσμικό επίπεδο ο εμφύλιος αλληλοσπαραγμός. Σε ό, τι αφορά τις οικονομετρικές αναλύσεις δεν μπορεί να εγερθεί οποιαδήποτε αντίρρηση. Ωστόσο, η προσπάθεια που γίνεται από το συγγραφέα να ενταχθεί ο ελληνικός εμφύλιος σε ένα γενικότερο θεωρητικό σχήμα που ερμηνεύει τους εμφυλίους ανά την υφήλιο για μένα είναι αμφιλεγόμενη (βλ. δεύτερο κεφάλαιο) κι αυτό διότι μια τέτοια προσπάθεια μπορεί να εντάσσει τον ελληνικό εμφύλιο σε ένα διεθνές πλαίσιο αλλά δεν μας λέει τίποτα για τις ιδιαιτερότητες του ίδιου του εμφυλίου ως μια ενδοελληνική σύρραξη αυτή καθαυτή. Χρησιμοποιώντας τα θεωρητικά μοντέλα της «συσσωρευμένης δυσαρέσκειας» και της «ορθολογικής επιβουλής» ανιχνεύει και τα δυο στοιχεία στον ελληνικό εμφύλιο. Αν και οι δυο αυτές συνθήκες μπορεί να θεωρηθούν αναγκαίες, ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι ικανές από μόνες τους να παραγάγουν μια τέτοιας έκτασης και σφοδρότητας εμφύλια σύγκρουση. Με άλλα λόγια υπάρχουν και άλλοι πολλοί παράγοντες που συνέβαλαν στην έναρξη του εμφυλίου, όπως οι πρωτόγνωρες συνθήκες της τριπλής κατοχής, η απουσία νομιμοποιημένης κυβέρνησης, τα κοινωνικοπολιτικά προγράμματα των αντιστασιακών οργανώσεων, οι προσωπικότητες των ηγεσιών των αντιμαχόμενων παρατάξεων κ.α. Επίσης, να τονιστεί ότι η εμφύλια σύγκρουση του 1946-49 δεν έπεσε από τον ουρανό , γιατί έχουν προηγηθεί τα Δεκεμβριανά και οι εμφύλιες συγκρούσεις ανάμεσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τις υπόλοιπες εθνικές αντιστασιακές οργανώσεις του 1943-44. Αυτά δεν εξετάζονται στην παρούσα μελέτη κάτι που θεωρώ βασική της έλλειψη. Ίσως να έλλειπαν τα μεθοδολογικά εργαλεία για μια τέτοια εξέταση ή η διάθεση να ανοιχτεί ο συγγραφέας σε μια τέτοια διερεύνηση ή μπορεί να ισχύουν αμφότερα, αλλά αυτό θυμίζει την ιστορία με κάποιον που έψαχνε τα χαμένα του κλειδιά μόνο κάτω από το φανοστάστη γιατί μόνο εκεί μπορούσε να βλέπει ! Εν κατακλείδι το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί ως μια οδυνηρή υπενθύμιση για όσα έζησε η χώρα και για όσα δυνητικά θα μπορούσε να ξαναζήσει όταν ο νους αντικαθίσταται από τα πάθη...